Bu mülayim gündə Xəzərin o tayında Heç bir sensasiya olmadı: 5 Xəzəryanı dövlət başçısı 22 il üzərində iş gedən sənədi - Konvensiyanı imzaladılar və hamısı da xoş ifadələr, gələcəyə verilən töfələr və sair protokol qaydasında cümlələr işlədib ayrıldılar. Əslində isə...Xəzər adlı qapalı hövzə 22 il əvvəl olduğu
kimi, nə DƏNİZ, nə də GÖL olması bu sənədin imzalanması ilə bilinmədi. Çünki
ona nə BMT-nin 1982-ci il Dəniz Konvensiyası tam şamil edilmədi, nə də göllərin
bölünmə mexanizmi burada özünü göstərmədi. Bir növ hər ikisindən götürqlmüş
gibrid bir mexanizmə rast gəlirik. Suyun üstünün bölünməsində dəniz prinsipləri
Xəzərə uyğunlaşdırılıb. Dibin bölünməsində sektoral məsələ - orta xətt tövsiyyə
edilir (İran buna qarşıdır, imzalanan Konvensiya isə nəzərdə tutur ki, dənizin
dibi tərəflərin qarşılıqlı razılığı əsasında bölünür, razı deyilsinizsə və ya
razılığa gələ bilmirsinizsə, öz işinizdir - 100 illərlə dinc mübahisə etmək
hüququniz var).
SSRİ dağılandan sonra Qazaxıstan, Azərbaycan və Türkmənistan sektoral bölgünün tərəfdarı kimi çıxış edib, hətta Azərbaycan 1995-ci il Konstitusiyasına edilən dəyişikliyə görə Xəzərin Azərbaycan hissəsini özünün ayrılmaz hissəsi, onun sərhədlərini isə dövlət sərhədi kimi tanıyırdı. Azərbaycanın bu addımı Qazaxıstan və Türkmənistanı da bu cür addımlar atmağa sövq edirdi və nəticədə Rusiya üçün özünün gəmilərinin (əsasən də hərbi donanması üçün) sərbəst hərəkəti üçün Xəzərdə imlanlar kifayət qədər daralırdı.
Ona görə də bu Konvensiya Rusiyanın stratüji maraqları üçün hüquqi əsaslar verdi: 5 sahilyanı dövlət 15 dəniz mili olmaqla ərazi sularının koordinatlarını müəyyənləşdirir - bu ərazi həmin ölkələrin eyni zamanda dövlət sərhədi hesab edilir. Daha 10 millik zona balıq ovu zonası kimi qəbul edilir. Yerdə qalan sular neytral sulardır - gediş-gəliş üçün sərbəst zona.
Türkmənistanın Cənub Qaz Dəhlizinə qoşulması ilə bağlı Rusiya və Qərbin N sayda KİV-lərinin məlumatları vaxtı ilə Bakı-Ceyhan kəməri hələ layihə olan vaxtda yenə eyni qaydada Qazaxıstandan Bakıya sualtı neft kəməri tikintisi ilə bağlı AJİOTAJdan başqa bir şey deyil. Bir layihənin ki, kommersiya baxımından cəlbediciliyi olmadı, ha təriflə, ha gözəlləmə de, ha yaz ki, borunun elçiləri Ağ Evdən gəlir - mənasız şeylərdir.
Azərbaycan nə uddu? Dörd bir tərəfindəki Xəzər qonşuları ilə bir hüquqi DAVRANIŞ kitabçası əldə etdi. Bir baxın, neftin qiymətləri 2014-dən enəndən sonra SOCAR Xəzərdə neçə Qərb şirkəti ilə müqavilə imzalayıb və neçəsi ilə danışıqlar aparır ki, bunları reallaşdırsın. Bəs qonşuları nə edib? Heç BİRCƏ müqqviləyə imza atıblarmı? Bu müddətdə Xəzərin o tayından Bakı-Ceyhan kəməri vasitəsi ilə təqribən 3 milyon ton neft daşınırdısa, ötən il bu həcm 6.4 milyon tona qədər artırıldı. Bu il tranzit həcmləri 6 ayda 5 milyondan bir qədər artıq olub. Azərbaycan əvvəllər Ceyhana ancaq Türkmənistan nefti daşıyırdısa, indi Qazaxıstan və Rusiyadan gələn həcmlər də əlavə olunub. Xəzərdə əməkdaşlıq bizim fəallığımıza bağlanır...
çap et