Mediada Azərbaycan dilinin qorunması: problemlər və perspektivlər

Azərbaycan Mətbuat Şurası mövzusunda dəyirmi masa keçirib

MŞ sədri, Milli Məclisin deputatı Əflatun Amaşov məlumat verib ki, tədbir rəhbərlik etdiyi qurumun Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə yardımı ilə gerçəkləşdirdiyi «Azərbaycan media məkanında ədəbi dilin qorunmasına dəstək» layihəsi çərçivəsində reallaşır.

Media fəaliyyətinə dildən istifadə sahəsində ən spesifik məqam kimi diqqət çəkən Ə.Amaşov bildirib ki, kütləvi informasiya vasitələrində çalışanların ana dilimizdən düzgün yararlanmaları mütləqdir.

MŞ sədri jurnalistikamızda dildən istifadə xüsusiyyətlərinin çoxsaylı müzakirələrin mövzusuna çevrildiyini deyib. O vurğulayıb ki, ötən illərlə müqayisədə bir sıra irəliləyişlərin əldə olunmasına baxmayaraq, jurnalistlərin ədəbi dilin işlədilməsi qaydaları ilə bağlı problemləri yaşanmaqdadır. “Layihəmizin məqsədi həmin tendensiyanın aradan qaldırılmasına dəstək göstərməkdən ibarətdir. Bu, 2018-ci ildəki ilk toplantımızdır. Hələlik bəzi xarakterik məqamları diqqətə çatdırmağı düşünürük. Monitorinqimiz iyunun 15-dən noyabrın 15-dək olan dövrü əhatə edir. İlkin nəticələrimiz var. Tədbirimiz də bu nəticələri ümumi şəkildə vurğulamaq, diqqətə çatdırmaq məramından irəli gəlir. Layihə çərçivəsindəki ikinci tədbirimizdə isə konkret rəqəmləri açıqlamağı düşünürük”, - deyə Ə.Amaşov vurğulayıb.

MŞ-nin ədəbi dilin qorunması ilə bağlı monitorinqinin qrup rəhbəri, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllimi, “Xalq qəzeti”nin əməkdaşı İlham Abbasov məlumat verib ki, Şuranın ötən illərdə apardığı araşdırmalara bir qayda olaraq qəzetlər daxil edilirdi. Bu dəfə informasiya saytlarının da materialları araşdırılacaq. “Ümumilikdə 20 KİV-i nəzərdən keçiririk. İlkin nəticə bundan ibarətdir ki, elektron informasiya resurslarında ana dilimizin normalarına riayət sahəsindəki vəziyyət ürəkaçan deyil. Bu, əlbəttə, tələskənlikdən irəli gəlir. Bir çox hallarda müəllifin yazdığı mövzu barədə məlumatsızlığı dil pozuntularını doğurur. Prinsipial məqam budur ki, pozuntu dilin qrammatik sisteminə daxil olursa, məsələ ciddidir. Belə ciddilik müşahidə edilməkdədir. Daha bir xarakterik cəhət mürəkkəb sözlərin işlədilməsi ilə əlaqədardır. Təbii ki, orfoqrafik səhvlər də kifayət qədərdir. Ancaq biz müqayisəli yanaşırıq. Çünki Mətbuat Şurası artıq neçə illərdir ki, mövcud istiqamətdə iş aparır. Müşahidələrimiz onu deməyə əsas verir ki, ötən illərdən fərqli olaraq ümumən mediada ana dilimizin işlədilməsi sahəsində müsbət tendensiyalar nəzərə çarpmaqdadır. Əldə edilmiş bu nəticənin qorunub saxlanılması üçün fəaliyyətimizin davamlılığına ehtiyac var”, - deyən İ.Abbasov bildirib ki, Mətbuat Şurasının monitorinqində iki başlıca məqama diqqət yetirilir. Birincisi leksik pozuntulardır ki, bura alınma dialekt, şivə sözlərin, terminlərin və yeni sözlərin, yəni neologizmlərin işlədilməsi ilə bağlı pozuntular daxildir. Qrammatik pozuntulara isə morfoloji və sintaktik qaydalara əməl olunmaması ilə bağlı pozuntular, həmçinin üslub pozuntuları aiddir.

Mediamızda ana dilimizdən istifadə sahəsində kifayət qədər pozuntu faktlarının mövcudluğunu vurğulayan MŞ İdarə Heyətinin üzvü, «İki sahil» qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə bildirib ki, belə təmayüllərə qarşı bütövlükdə cəmiyyətin səfərbər olması zəruridir. O, son dövrlər mövzu ilə bağlı çoxsaylı tədbirlərin gerçəkləşdirdiyini diqqətə çatdırıb. Baş redaktor onu da bildirib ki, hər bir media orqanı yol verdiyi dil xətalarını səmimi qarşılamalı, fəaliyyətində dönüş etməyi bacarmalıdır.

«525-ci qəzet»in redaktoru Seyfəddin Hüseynli qeyd edib ki, dil məsələlərinə yanaşmada ilk növbədə nəsillər arasındakı münasibətlər tənzimlənməlidir. Mövcud xüsusda medianın dili məsələsinə diqqət yetirilməlidir. Bu, mediaya baxış da aktuallaşdırır. Çevik medianın xəbər dili reallığı var. Reallıq ənənəvi medianın dilindəki ahəngarlıqla uzlaşmır. Uzlaşmaların yaranmasına çalışmalıyıq. Buna görə də nöqsanların diqqətə çatdırılması mütləqdir.

«Olaylar» qəzetinin və eyni adlı informasiya agentliyinin rəhbəri Yunus Oğuz təklif edib ki, mediadakı dil pozuntularının qarşısının alınması üçün praktik jurnalistlər üçün dil kursları təşkil olunmalıdır. O, həmçinin vurğulayıb ki, ana dilindən istifadə sahəsində pozuntuları doğuran daha bir cəhət jurnalistikada ixtisaslaşmanın aşağı səviyyəsidir.

MŞ İdarə Heyətinin üzvü, «Xalq cəbhəsi» qəzetinin baş redaktoru Elçin Mirzəbəyli bildirib ki, media zamanla ayaqlaşaraq çevik fəaliyyət göstərməlidir. Çeviklik heç də o demək deyil ki, ədəbi dilin norma və qanunları ikinci plana atılmalıdır. Bunun baş verməməsi üçün maarifləndirici tədbirlərlə yanaşı, müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqinin genişlənməsinə ehtiyac var. Baş redaktor dünyanın bir çox ölkələrinin media vasitələrində, eləcə də internet informasiya resurslarında dildən istifadədəki qüsurlara yol verilməsinin qarşısını alan xüsusi proqramların tətbiq edildiyini diqqətə çatdırıb. E.Mirzəbəyli ölkəmizin əlaqədar qurumlarının məsələyə həssaslıqla yanaşmalarının vacibliyini əsaslandırıb.

MŞ İdarə Heyətinin üzvü, «Teleqraf Holdinq»in rəhbəri Aynur Camalqızı bildirib ki, rəhbərlik etdiyi media qurumuna işçi götürülməsində onların jurnalistika fakültələrini bitirmələri amili nəzərə alınır. Lakin məzunların heç də hamısı tələblər səviyyəsində olmur. O cümlədən onların dil bilikləri də. Buna görə jurnalistika fakültələrinin tələbələrinin dərslərinin redaksiyalarda keçirilməsi daha faydalıdır. Belə yanaşma nəzəri biliklərin təcrübədə tətbiqi üçün real şərait yaradacaq.

MŞ İdarə Heyətinin üzvü, «Şərq» qəzetinin baş redaktoru Akif Aşırlı çıxışında redaksiyaların peşəkar heyəti formalaşmadırmaqla yanaşı, onun saxlanılması üçün yetərincə maliyyəsinin olmasının vacibliyini vurğulayıb. Bu cəhət imkan verəcək ki, qəzetçilik texnologiyalarının bütün tərəflərinə, o cümlədən redaktə və korrektura məsələlərinə ciddi riayət edilsin.

Çıxış edənlərdən MŞ İdarə Heyətinin üzvü, «Bizim yol» qəzetinin baş redaktoru Bahəddin Həziyev, «Xalq qəzeti»nin baş redaktor müavini Tahir Aydınoğlu, «Palitra» qəzetinin baş redaktoru Namiq Əliyev, veteran jurnalistlər Məhazir Süleymanzadə və Tofiq Yusifov müzakirə olunan mövzunun əhəmiyyətinə toxunaraq bildiriblər ki, jurnalistikanın söz sənəti kimi ədəbi dilə riayət etməsi örnək mahiyyət daşıyır. Onlar digər sahələrdə də ana dilindən istifadədə ciddi nöqsanların mövcudluğuna diqqət çəkiblər və bununla əlaqədar olaraq maarifləndirmə işləri ilə yanaşı, hüquqi mexanizmlərin tətbiqinin əhəmiyyətini önə çəkiblər.