Qanunauyğun(suz)luq

İK-nın toplantısındakı tamaşa və ya futbolumuzun inkişafı üçün yol xəritəsi

Gözümüzün önünə tipik İK iclası gətirək. Məzmunu hamımız bilirik. Bu orqan qurumun əlahəddə qərarlarını qanuniləşdirənlərin yığıncağıdır. Format isə AFFA-nın nədənsə idman mediasında olmayan və başı bazar, alver işlərinə qarışan media əhli tərəfindən zəruriliyi anlaşılmayan, tələb edilməyən ƏSASNAMƏsində yazıldı. İndi gəlin, bu məzmun və forma məsələlərinə bir də fəlsəfə bucağından nəzər yetirək. 

Məzmun

Məzmun məlum əşyanı və ya hadisəni təşkil edən elementlərin və proseslərin məcmusudur.
El diliylə izahı belədir ki, Rövnəq Abdullayevin Azərbaycan futbolu ilə bağlı beynində gəzdirdiyi, Elxan Məmmədov, Ramin Musayev və başqalarından ibarət çevrəsinin məqsədləşdirdiyi planları qanuniləşdirməsi hadisəsi AFFA İK-nin məzmunudur.

Forma

Forma məzmunun strukturu, quruluşudur, həm də forma məzmuna nisbətən zahiri bir şey deyil, ona daxilən xasdır.
Yəni ki, məzmunu qəbuledilən edən nəsnəyə - məsələn, 84 illik futbol həyatının bütün polemikalarına «Milan»a vurduğu qolları xatırlamaqla başlayan Ələkbər Məmmədov və  başqalarını əvvəlcədən hazırlanmış, diktə edilmiş bəndlərə əl qaldırmağa yığmaq hadisəsinə forma deyilir.
İctimai əsaslarla fəaliyyət göstərən təşkilatlar nə qədər demokratik idarə prinsiplərini təbliğ etsələr də, belə şeyləri Azərbaycanda məzmun olaraq deyil, forma olaraq icra edirlər.

Belə tədbirlərin legitimliyi üçün formanı bərkitmək məcburdur. Tədbirin keçirildiyi binanın önünə FİFA və UEFA bayrağı asmağın ən asan yolu Şenez Erzikə Bakı - Cenevrə - Bakı reysi üzrə təyyarə bileti sifariş etməkdi. UEFA-nın 1-ci vitse-prezidenti, FİFA-nın İcraiyyə Komitəsi üzvü masanın bir kənarında oturur və sən planladığın məzmuna uyğun formanı tamamlayırsan. Qalır ağlına gələnləri, ağlına gətirilmiş olanları sadalamaq. Zal alqışlamağa çoxdan hazırdı. Ələkbər Məmmədov «Milan»ın qapısından keçirdiyi növbəti qolun xəyalına dalıb. Elxan Məmmədovun səsi eşidilir:
-    Alekper Amirovic... Alekper Amirovic...
-    Ya?
-    Da, vi! Golosuyte pojalyusta..
-    Aa, xoroşo. Ya za!
Beləliklə qanun qüvvəyə mindi. Növbəti toplantı üçün yeni dəyişikliklər ortaya atılacaq. Bu, Berti Foqtsun yığmanın baş məşqçisi postunda qalıb-qalmaması məsələsi də ola bilər... Necə ki, Abdullayev əvvəlcədən alman məşqçi ilə yolları ayırmaq istəmədiyini büruzə verirdi və nəticə elə də oldu! İndi isə AFFA prezidenti açıqca «Sumqayıt» qayğısından bəhs edir. Deməli, son qərarlar da həmçinin eyni qəbildəndi. Ötən il sistemi və iştirakçı sayı dəyişdirilən Premyer Liqaya yenə əl gəzdiriləcək.

Bənddə deyilir ki, bu barədə hələ müzakirələr başlamalıdır. Ancaq qərar çoxdan verilib. Birdən-birə 16 komanda perspektivindən danışmaq lap ağ olardı. Əvvəlcə 12 klublu yarışı gündəmə gətirirsən. Sonra adamlar buna etiraz etməyə başlayırlar. Çünki zatən bu saylı 2 dövrəli, hətta «altılıq»lı sistemdən üz çevirmişdiniz. 12 komanda 4 dövrə oynayacağı halda isə təqvim ilə-günə sığışmayacaq. Çıxış yolu? Nəhayət! Cavabını əvvəlcədən bildiyin sualı yaratmış olursan. 
-    Alo, zdrastvuyte, Alekper Amirovic.
-    Zavtra budet sobranie. 12:00. Budem jdat.
-    Xoroşo. 

***

Qanun çox mürəkkəb kateqoriyadır. Qanun haqqında danışarkən empirik və nəzəri qanunlar arasındakı fərqi göstərmək lazımdı. Əgər empirik qanunlar idrakın hissi-empirik (təcrübi) səviyyəsində formalaşır və hadisələri (təzahürləri) təmsil edirsə, nəzəri qanunlar obyektin mahiyyətinə nüfuz edən nəzəri səviyyədə fəaliyyət göstərirlər. AFFA-nın idarəçilik formatı, qanunçuluq strukturu ikinci tip, yəni nəzəri qanunlar silsiləsinə aid edilir. Nəticə bu olsa da, yekun, mahiyyət dəyişmir. O qanunlar qəbul olunur, qüvvəyə minir və idarə edir.

Fəlsəfə tarixində qanunların mövcudluğunu ümumiyyətlə inkar edən filosoflar da az olmayıb. Məsələn, Devid Yum hesab edirdi ki, bütün başqa adətlər kimi bizim qanuna inanmaq adətimiz də tez-tez təkrarlamanın məhsuludur. 

Məsələn, belə:
1. Topaz Premyer Liqasının 2014-15-ci il mövsümündən limit 6+4+1 (6 əcnəbi, 4 yerli və 1 yerli 23 yaşadək - 1992-ci il təvəllüdlü) formatında tətbiq olunsun. Lakin oyunun protokoluna daxil edilən 18 futbolçudan biri mütləq 21 yaşadək (1994-cü il təvəllüdlü) olmalıdır;
Konkretləşdirilmiş və qəbul olunmuş qərardır. Son dönəmlər AFFA-ya ardıcıl məşqçi dəvətləri, həmin məşqçilərin verdiyi açıqlamalar vasitəsi ilə təkrarlandı, şüur altına yeridildi, bişirildi və qəbul edildi. Gəl ki, heç nəyi dəyişdirməyəcək. Çünki əsas məsələ unudulub. 
Bu 6+4+1 sisteminin əvvəlindəki rəqəm sürüşkəndi. Futbolu inkişaf etmiş ölkələrdə legioner limiti dediyimiz zaman bir oyunda meydana çıxan əcnəbi sayı deyil, transfer olunan əcnəbi sayı nəzərdə tutulur. İnkişaf da məhz ilk baxışdan xırda görünən bu faktın altında yatır. Komandada 6 əcnəbi olacaqsa, deməli, qalan futbolçular istər-istəməz yerli olacaq. Birincisi, klub həmin əcnəbiləri məsuliyyətlə seçib almalıdır ki, onlar onun bütün yerli oyunçularından güclü olsunlar və əsas heyətdə oynayıb komandaya xeyir versinlər. İkincisi, daha vacibi isə, komandanın 6 futbolçu xaricindəki futbolçuları hamısı yerli olacaq və klub yetişib-yetişib «çürüməkdə» olan ehtiyat qüvvəsini işlədə biləcək.
«Belədə yerli futbolçuların qiyməti qalxacaq» bəhanəsi üçün tələsməyin...

***

Qanun haqqında belə fikir də var ki, «universal (fəlsəfi) qanunlar» əslində heç də universal deyil, hər bir məhdud, dar sahələrə də tətbiq edilə bilər.
 

Məsələn, belə:

...6. Klublarda oynayan 23 yaşadək (1992-ci il təvəllüdlü) yerli futbolçuların əmək haqları ilə bağlı monitorinq aparılsın və onlar üçün müvafiq əmək haqqı müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı təkliflər hazırlanaraq İcraiyyə Komitəsinə təqdim olunsun.

Monitorinq şərti məsələdi. Monitorinqin aparılma qaydalarında onun 8 fərqli növü var. Hamısını sadalayıb uzunçuluq etməyək. Konkret İK-nin nəzərdə tutduğu monitorinq növü «Böhran əleyhinə texnologiyalar barədə monitorinq» adlanır. Bu tip araşdırmanın ilk plan əmri «potensial təhlükələrin siyahısını yaradın»dır!
 

Gəlin, o təhlükəni təxmini tapmağa çalışaq.
Klublarda oynayan 23 yaşlı futbolçunun dəyərindən çox pul alması onu məsuliyyətsizləşdirir, ölkə xaricinə çıxmamasına səbəb olur, böhran yaradır. Böhran, təkcə onun çox pul qazanıb burada qalması, legioner həyatından imtina etməsi, inkişaf etməməsi deyil. Faciə həm də odu ki, 23 yaşına çatmadan yaxşı pullar alan və misal üçün, «Bakı» klubunu tərk etməyən futbolçu o komandanın bazasında yetişmiş, oynamağa hazır olan 20 yaşlı həmkarı üçün də maneədi. Təhlükələri sıralamırıq. Ümumi mətndən birdən çox potensial təhlükə tapmaq olar. Lakin AFFA İK 23 yaş həddi qoymaqla əslində bu monitorinqin də, tədbirin də, müzakirəyə çıxarılan bəndin də keyfiyyətini xarab edib.
 

Bəli, 23 yaşına çatmamış və ya çatmış futbolçunun həddindən çox pul alması təhlükədir. O bu pulu almasa, təhlükə sovuçacaqmı? Xeyr. Ona görə ki, o, 23 yaşını çoxdan keçib. İllik məvacibi 200 min manatın üstündə olan 23 yaşın üstündəki futbolçular necə olacaq? Onların futbolçu dəyəri qətiyyən bu məbləğin üzərində deyil axı. Deməli, potensial təhlükə qalır və təklif olunan tədbir lap ən yüksək səviyyədə icra olunsa belə, qalacaq.
Deməli, hadisələr arasındakı hər cür əlaqə qanun deyildir. Qanun mahiyyət xarakteri daşıyan daxili əlaqədir. Qanun hadisələrin hərəkətində mahiyyət cəhətidir. Qanun və mahiyyət anlayışları eyni cür, eyni dərəcəli anlayışlardır. 

***

AFFA İK hər halda heç vaxt misal üçün, Əfran İsmayılovun illik məvacibini aşağı salma ehtimalı, bu kimi futbolçuların layiq olduğu balansda maliyyələşdirilməsi reallığı haqda ciddi düşünə bilməyib. Çünki Kazbek Tuayev, Ələkbər Məmmədov kimiləri o çözümü tapacaq kreativdə üzvlər deyillər. Eyni ilə klub rəsmiləri isə -  lap elə jurnalistə «50 manatlıq» sayan gənc klub prezidenti Anar Bəkirov olsun – buna sadəcə, ehtiyac duymurlar. Adamların idarəsində atalarından miras qalmayan bir vəsait var. 
Süni bahalaşma, azərbaycanlı futbolçuya «dəvə yüküylə pul» təklifi Mübariz Mənsimovla başlamışdı, Hafiz Məmmədovla davam edir...

Çıxış yolu isə əlbəttə var.

Təbii, əvvəlcə rauf əliyevləri, əfran ismayılovları, kamran ağayevləri gözdən çıxarmaq lazımdı. Bu tədbir zatən onların ölkədən getməsinə hesablanıbsa, nədən qorxursunuz?! 

Klubların öhdəliyi:

-    Azərbaycanlı futbolçu üçün maksimum illik məvacib 200 min manat müəyyən edilsin;
-    Bu məbləğin 15 faizdən yuxarı hissəsi futbolçuya nağd ödənməsin;
-    Futbolçu ilə bağlanan müqavilədə futbolçunun alacağı tam şəkildə qeyd edilsin (vergidən yayınmaq üçün kiçik rəqəmlər yazılmasın);

PFL-in öhdəliyi:

-    Yerli futbolçuya 200 min manatdan artıq illik məvacib verilməyəcəyinə dair klublardan rəsmi öhdəlik sənədi alınsın;
-    Peşəkar futbolçularla bağlanan əmək müqaviləsi formatı təkmilləşdirilsin;
-    Peşəkar futbolçunun əmək müqaviləsində futbolçunun alacağı illik məbləğin tam göstərilməsi üçün tələb qoyulsun;

Nəzarət sistemi

-    AFFA-nın müvafiq qolunun təşəbbüsü ilə futbolçuların klubları ilə bağladıqları əmək müqavilələri ciddi vergi audit nəzarətinə götürülsün;
-    Yerli futbolçuların ödəmələrinin ümumi bank sistemi ilə aparılması layihələşdirilsin və tətbiq olunsun;
-    Pozuntuların aşkarlanması üzrə müşahidə komitəsi yaradılsın;

Cəza

-    Pozuntuya yol verdiyi aşkarlanan klub və futbolçular üçün pul cərimələri və cərimələrin ödənmə şərtləri, ödənməmə ehtimalına görə cəzalar müəyyən edilsin;
-    Pozuntuya yol verən kluba müddətli transfer qadağası (dönəmlik, mövsümlük) qoyulsun.

***

Bunlar təbii, ilk düşüncə məhsulu olan tədbirlər planıdır. Boşluqlarını tapıb sevinməyin. Fikir, qayə bu olsa, niyyət xoş olsa, yuxarıda göstərildiyi kimi, bu məsələni  elə «bərkitmək» olar ki, heç bir «sızıntı» baş verməz. Gəl ki, Ələkbər Məmmədovun «Milan» yuxusundan ayılması daha gecdir...