Onu mən çoxdan tanıyıram. İlk tələbəlik illərimdən. Bu isə artıq onilliklər deməkdir və belə bir sanballı müddət bir insana ürəyin istəyən qiyməti verə bilməkçün yetərincə mötəbər zəmanətdir.
1970-ci illərdə radionun Azərbaycan cəmiyyətində məxsusi yeri vardı. Hər gün respublikanın dörd bucağından “Mehdi Hüseyn küçəsi 1-ə” qalaq-qalaq məktublar yetişərdi.
Və hər gün gələn yüzlərlə məktubu seçib-sıralamaq, təyinatı üzrə yönəltməyin özü ağır bir iş idi. Elə həmin səbəbdən o zamanlar Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində xeyli işçisi olan ayrıca məktublar şöbəsi fəaliyyət göstərirdi.
Çoxdandır daha ehtiyac duyulmadığına görə həmin şöbə ləğv edilib.
İndi nəinki redaksiyalara məktub yollamaq vərdişi, ümumən məktub yazmaq, yazdığını zərfə qoyub poçt qutusuna salmaq, intizarla cavab gözləmək ənənəsi itən, bitən kimidir.
Amma öz aramızdır, bunun ayrı bir ləzzəti, həm də xüsusi tarixi mənası vardı.
Daha keçmişlərdəki kimi nə bizlərdə, nə də dünyanın başqa ölkələrində hərəsi bir maraqlı hekayət kimi olan məktubların qovuşmasından ibarət və bəzən bədii əsərlərdən daha ləzzətlə oxunan cildlər çətin yarana.
Məktub nədir, artıq gözəl xətt vərdişi də asta-asta qeybə çəkilir.
1970-ci illərdə Azərbaycan Radiosunda ən çox məktub alanlardan biri İntiqam Mehdizadə idi.
İlk növbədə redaktoru olduğu “Bulaq”a görə, eləcə də Azərbaycan Radiosunda “İncəsənət və radio teatrı” şöbəsinin xətti ilə hazırladığı bir-birindən maraqlı silsilə verilişlər səbəbiylə.
Onun qələmindən çıxan “Axtarış”, “Dan yeri”, “Duyğu”, “Yeni üfüqlər”, “Vaxt”, “Mövqe”, “Cərxi-fələk”, “Sorğular, cavablar”, “Sənətsevər” kimi çoxsaylı radio verilişlərinə də bəs deyincə dinləyici məktubları gəlirdi.
Şübhəsiz ki, o çağlar radionun sıralamada ən öndə olan verilişi “Bulaq” idi və günlərin birində İntiqam mənə “Sən də ayda bir dəfə qələmini sına” təklifini edəndə çox sevindim.
“Bulaq”ın Vaqif Əlixanlı, Mövlud Süleymanlı, müəllimim Kamil Vəli və elə İntiqam Mehdizadə kimi püxtə qələmli müəllifləri vardı və bir tələbə üçün belə nüfuzlu bir sırada yer ala bilmək böyük uğur idi.
Bu, hər şeydən əvvəl İntiqamın mənə qol-qanad verməsi, arxa durması idi və yolumun başlanğıcındakı həmin qayğını həmişə minnətdarlıqla xatırlayıram.
Qələmə aldığım ilk “Bulaq” mətninə İntiqamın yüngülvari bir əlavəsi olmuşdu. Belə ki, verilişin sonunda Səməndər Rzayevlə Məhluqə Sadıqovanın dinləyicilərlə sağollaşmasını belə redaktə eləmişdi: “Busəfərki “Bulaq”ı düzüb-qoşan Rafaeldi - Rafael Hüseynov. Bu, onun birinci “Bulaq”ı idi. Axırıncı olmasın, axarıncı olsun. Tələbədi, universitetdə oxuyur. Oxumağı da başacan olsun!”
İntiqamın o məşhur sənətkarların diliylə səslənən alxışı yerinə yetdi, oxumağım başacan oldu. Sonra yollar bizi çox üfüqlərə doğru apardı.
Aradan ötən 40 ildən artıq vaxt boyunca nələr dəyişmədi!
Adətlərdən, vərdişlərdən, geyim-keçimdən, insan münasibətlərindən tutmuş dünyanın özünəcən çox şeylər ayrıcürləşdi, çox dəyərlər başqalaşdı. Ancaq İntiqamla dostluğumuz, mehribanlığımız, ülfətimiz sovuşan illərlə soyumadı, azalmadı, əksinə, daha möhkəm, daha isti oldu.
İntiqam Mehdizadə geridə qalan və qısa olmayan müddət ərzində Azərbaycan publisistikasında, sənətşünaslığında, jurnalistikamızda silinməz izlər qoyub, həmişə oxunacaq, aranacaq kitablar ərsəyə gətirib.
Və radio tariximizin ən maraqlı səhifələrindən biri kimi bu yaradıcılığın ayrıca, dərindən araşdırılmasına da ehtiyac var.
Ümumən, Azərbaycan radiosu misilsiz bir maarifçilik, mədəniyyət hadisəsi kimi bütün tarixiylə gərək hərtərəfli öyrənilə və təhlil edilə, haqqında tutarlı kitablar yazıla.
İntiqam ötən əsrin 60-cı illərində anasının və Teatr Texnikumunda böyük Hüseyn Cavidin tələbəsi olmuş atasının xeyir-duasıyla Şirvanımızın İsmayıllı elindən qoparaq Bakıya təhsil almağa gələndə, əvvəlcə “Azərbaycan gəncləri” qəzetində, sonradan onillər boyu radioda işləyərkən qəlbində, qələmində hansı saflığı, səmimiyyəti daşıyırdısa, bu gün də elə həmin sayaqdır.
Yaş artıb, təcrübə, bilik çoxalıb, həyat onu çox çətinliklərə ürcah edərək çox dərslər verib.
Aydındır ki, zahirindən tutmuş batininəcən zamanın sığalını İntiqam da duyub.
Amma o sadədillik, o səmimiyyət, o etibarlılıq 40-45 il öncə İntiqamda necə idisə, bu gün də həmin təhərdir.
Və ən gözəli budur ki, o yaradıcılıq şövqü, o ruh, o ilham yarım əsr qabaq necə daşırdısa, bu gün də həmin cür coşmaqdadır.
Ən üzdə olan sübutu da budur ki, çoxdan təqaüdə çıxmış, amma zahirən də, daxilən də cavan qalan İntiqamı 77-sinin tamamlanmasına lap az qalmış doğma radiosu təzədən dəvət etdi ki, gəl yenə “Bulaq” yaz.
Başladı yazmağa, bircəsini dinləyincə valeh oldum, elə bil elə həmin 1970-lərdəki, 1980-lərdəki İntiqamın “Bulaq”ı idi.
Qələminin nəbzi yenə əvvəlki kimi rəvan döyünürdü, nəfəs qətiyyən təngimirdi və “Bulaq”ının məzmunu, dili də əzəlki dəsti-xətti, köhnə havanı hifz etməklə bərabər, bugünün damarından tutmuşdu, indinin deyilməli olan sözünü deyirdi.
Və İntiqam həmin İntiqamıdr. Qələmi, qələmindəki sözü dəyişmədiyi kimi, özü də əvvəlki sabitliyindədir.
Həminki istiqanlılıqda, həminki sədaqətdə - həm işinə, həm dostlara münasibətdə.
Sanki heç aradan onillər ötməyibmiş, sanki elə yenə 1970-ci illər idi. Təzədən “Bulaq”ın ona həvalə edildiyi indiki günlərdə yenə çox illər qabaqkı kimi mənə müraciət etdi: “Bəlkə ayda bir “Bulaq” da sən yazasan”...
İnsan oğlu XX əsrdə möcüzə sayıla biləcək, biri digərindən fövqəladə çox kəşflər, ixtiralar etdi.
Qədim zamanlarda, orta əsrlərdə onlardan hansınısa camaata göstərib özünü göylərdən gəlmiş mələk, müqəddəs varlıq kimi təqdim etsəydin, sənə şəksiz inanardılar, tapınardılar.
Ancaq insan hər şeyə adət eləyir. Möcüzələrə də alışdıq.
Onların sayı elə çox oldu ki, dünən möcüzə hesab etdiklərimizin bir çoxu sanki bizimçün adiləşdi. Onları elə belə olmalıymış kimi qəbul etməyə üz qoyduq.
Bir vaxtlar qrammofonlar çıxanda insanlar səsin vala yazılmasını, sonra da canlı adamın oxusu, çalğısı kimi səsləndirməsini heyrətlə qarşılamışdılar.
Sonra buna da, kinoya da alışdıq. Telefon, radio, televiziya da eləcə.
Di gəl, kəşflər, ixtiralar davam etdikcə nə qədər ağlasığmaz zirvələrə çatsa da, insan oğlunun yaratdığı radio qat-qat mürəkkəb görünən sonrakı kəşflərin, ixtiraların yanında qeyri-adi sehrini, məxsusi möcüzəliliyini hər zaman qorudu, xüsusən də həyatı radioyla bağlı olanlar üçün.
Bu balaca qutu, efir boşluqlarına uçan dalğalar nağılvariliyini heç zaman əldən vermir.
Azərbaycanda radionun yaşı nədir ki - 1926-cı il, 6 noyabr.
İlk dəfə “Danışır Bakı” sözlərinin eşidildiyi anlardan bugünəcən olan vaxt məsafəsi böyük deyil. Ancaq bu qısa zaman kəsiyində radio minlərlə məktəb, universitet, saysız-hesabsız mədəniyyət ocağının, sıra-sıra kitabxanaların, qatar-qatar teatr, konsert salonlarının gördüyü işləri yerinə yetirib, nəsil-nəsil insanlara müəllim, hayan, sirdaş olub.
İntiqam Mehdizadə ömrünü efirə bağlamış olsa da, onillər boyu radiomuzda çalışsa da, radioya ilk vurulduğunda onda yaranan vəcd və heyranlıq duyğusunu bir an belə itirməmiş köhnə radioçulardandır.
Radio mühitində dildən-dilə keçən, artıq möhürlənmiş kimi görünən bir ifadə var - “Qızıl fond”. Təbii ki, bu, şərti anlayışdır. Radionun səslər xəzinəsini yaratmış musiqi əsərləri, verilişlər, çıxışlar, müsahibələr, radio tamaşaları, bir sözlə, “qızıl fond”u araya-ərsəyə gətirmiş incilər nə altun disklər üzərində yazılıb, nə də qızıldan hazırlanmış qutularda saxlanılır. Fəqət fəlsəfəsinə dalınca əmin olursan ki, onların əksəri qızıldan dəfələrlə dəyərlidir və zaman ötdükcə əsl xəzinələrə xas olan qanunauyğunluqla qiymətləri durmadan artır.
İntiqam Mehdizadə Azərbaycan radiosuna həsr etdiyi ömrü boyunca həmin xəzinəni, millətimizə məxsus olan gerçəkdən də qızıl olan fondu yüzlərlə əsəriylə zənginləşdirmiş radio xadimlərindəndir.
Bu əsərlərin hər biri artıq hamımızındır, milli irsdir, heç vaxt köhnəlməyəcəklər. Çünki hər birisinin öz tarixi anlamı və yükü, hərəsinin öz taleyi var.
Efirə həsr etdiyi illərdə İntiqamın radioya bəxş etdiyi, “Bulaq” diliylə söyləsək, ürəyinin yağı ilə yazdığı bir-birindən əhəmiyyətli, biri digərindən eşidimli bolluca verilişlər və sonra da sevilən kitablara çevirmiş radio əsərləridir.
Bəs radio bu fədakar, sevərək, can yandıraraq göstərdiyi xidmətlər müqabilində İntiqam Mehdizadəyə nə verdi?
Cavab sadədir - hər kəsə nəsib olmayan xoşbəxtlik, hamınınkı, bütün Azərbaycanınkı olmaq bəxtiyarlığı, xalqın səsi olmaq məsudluğu, hər bir əsl azərbaycanlı evinin daimi istəklisi olmaq bəxtəvərliyi!
Radio olmasaydı, İntiqamın yolu efirdən keçməsəydi, Azərbaycanın zirvə şəxsiyyətləri olan bu qədər misilsiz insanlarla necə yaxın təmas yarada, bir çoxuyla məhrəm, dost münasibətlərini necə qura bilərdi?
Bu parlaq, üstün zəkalı, istedadlı şəxsiyyətlərlə ünsiyyət isə insana elə işıq bəxş eləyir ki, içəridən böyüyürsən, onların nurlu zərrələri sənin ömründə, hisslərində, düşüncəndə əbədilik qalır.
Bundan böyük nə qazanc olar həyatda?!
Demək, Azərbaycan Radiosuna həsr elədiyi ömrünün müqabilində köhnə və sədaqətli radioçu İntiqam Mehdizadəyə radionun bağışladıqları çəkicə heç onun özünün radioya verdiklərindən az deyil.
Və İntiqam Mehdizadənin varlığındakı işığı, ondakı ləyaqəti, mətinliyi, dürüstlüyü nişan verən bir cəhətdən də gərək söz açam.
Günlərin birində arxiv məsələlərində ifrat səliqəli olan İntiqam mənə əski kağız-kuğuzlarının arasından tapdığı bir əlyazmasını verdi ki, ötmüş əyyamlardan sənə yadigar qalsın.
Və həmin 5-6 vərəqə radionun, İntiqamın və mənim ömrümüzün bir tikəsi olan tarixçə sığınmışdı.
Adətən köhnə vaxtlarda - sovet dönəmində Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində hər bazar ertəsi redaksiya işçilərinin öz aralarında “letuçka” adlandırdıqları və arxada qalan həftədəki verilişlərin təhlilinə həsr edilən müzakirələr keçirilərdi (biz o zaman bütün sovet efir məkanında işlənən və az qala terminləşmiş bu rus sözünün mahiyyətini sərrast ifadə edən azərbaycanca qarşılığını da yaratmışdıq: “Çaparaq”).
Radionun öz “letuçka”sı vardı, televiziyanın öz.
Həm də çox zaman bu müzakirələr qədərincə qızğın olar, bəzən saatlarla uzanardı.
O qəbil müzakirələr hazırlanan verilişlərin keyfiyyətinə daha artıq diqqət yetirmək məsuliyyətini artırırdısa da, mütəmadi olaraq bihudə höcətləşmələr, qərəzli tənqidlər, haqsız iradlar da səslənirdi, redaksiyalararası rəqabətin nəticəsi kimi yersiz qarşıdurmalar da vaxtaşırı baş verirdi.
Müzakirələr qapalı olardı, nəinki kənar şəxslərin, heç sıravi redaksiya əməkdaşlarının da ora müdaxiləsi mümkünsüz idi.
Ancaq təfərrüatlar haqda soraqlar həmin iclas zalından kənara da çıxırdı, müzakirələrin müzakirəsi dəhlizlərdə, redaksiyalarda, yeməkxanada davam edirdi.
Ona görə də bu gərgin toplantılarda kimin hansı mənəviyyatın, kimin hansı səviyyənin, kimin hansı mərdliyin və namərdliyin daşıyıcısı olduğu hər kəsə aşkar görünürdü.
O çağlar mən kənar müəllif kimi musiqi redaksiyası xətti ilə həftəlik “Axşam görüşləri”ni hazırlayırdım. Ancaq ayda bir dəfə “Bulaq”, “Gənclik” redaksiyası üçün baş redaktor Fəridə Aslanbəyovanın təklifi ilə “Natəvan” qızlar klubu”, Uşaq redaksiyası xətti ilə baş redaktor Rafiq Ağayevin (Savalan) yolaçmasıyla “Biləyən”i də yazırdım.
1979-cu ilin sonunda radio rəhbərliyi mənə dekabrın 31-də səslənəcək Yeni il verilişinin ssenarisini yazmağı təklif etdi. Adətən ilayrıcında efirə çıxan və “köhnə yeni il”də təkrarən səsləndirilən iki saat yarımlıq bu verilişin mətnini radionun “Ədəbiyyat və incəsənət” redaksiyası hazırlayardı, lakin bu dəfə ənənə pozulmuşdu, “Musiqi verilişləri” redaksiyası seçilmişdi, üstəlik də, ssenarini yazmaq kənar müəllifə tapşırılmışdı.
Bu, istər-istəməz müəyyən qısqanclıq yaratmışdı.
Mənə radionun il ərzindəki ən mərkəzi verilişi sayılan o ssenarinin tapşırılması nüfuz məsələsindən savayı, həm də böyük maddi kömək idi. Çünki hazırladığım digər verilişlərin hərəsinə 50-80 manat qonorar alırdımsa, bu mətnə görə 800-900 manat yazılacaqdı. O vaxt üçün balaca pul deyildi.
Verilişi hazırladım, efirə getdi, təkrarı da səsləndi və həmin həftələrdəki verilişlərin müzakirələrinə həsr edilən “letuçka”lar da arxada qaldı. Ancaq iş elə gətirdi ki, artıq yanvarın sonundakı “letuçka”da qəfilcə təzədən həmin yeni il verilişinə qayıdıldı, təhqir həddinə çatan tənqidlər dilə gətirildi. Radionun baş redaktorları və şöbə müdirlərinin iştirak etdiyi həmin müzakirələrdə, təbii ki, mən yox idim, ancaq əhvalatı elə ucundan-qulağından eşitdim.
O tənqidi çıxışdan sonra yığıncaqdakı dirəşmə ovqatını hiss edən iclas sədri - komitənin radio üzrə rəhbəri Tahir Paşazadə tozanağı yatırtmaq və aranın bir az da qızımasına girəvə verməməkçün vaxtın az olduğunu səbəb gətirərək başqa mövzuya keçməyi təklif etmişdi.
Lakin növbəti iclasda tamam başqa mövzuda çıxış etməli olan İntiqam Mehdizadə sözünü məhz ötən iclasda mənim ünvanıma səsləndirilmiş haqsız iradlara və hərzə-hədyana cavabı ilə başlamışdı.
İrəlicədən həmin mətni yazıbmış da. Yazmağı o yana, sonra cırıb atmayıbmış, arxivində saxlayırmış da.
Bir müddət öncə mənə hədiyyə etdiyi də vaxtilə şifahi olaraq başqalarından eşitmiş olduğum məşhur çıxışının əlyazması idi.
“Letuçka” sözünün özü kimi orada illərcə səslənmiş çıxışların hamısı uçub gedib. İndi illər ayrılığından sonra İntiqam mənə o gün orada nə dediklərini yaddaşına arxalanaraq söyləmək istəsəydi, yəqin, ondabirini çatdırmağa gücü yetərdi. Yazınınsa əvəzsizliyi bax budur.
Həmin cavab həmin gün necə səslənibmişsə, sözbəsöz qarşımdadır.
İntiqama - lazım olan anda susmayan, mənə qahmar çıxan, olmadığım yığıncaqda məni qətiyyətlə müdafiə edən etibarlı və mərd dostuma minnətdarlıqla 40 ildən də bir az əvvəl yazılmış, söylənmiş fikirləri oxuya-oxuya qayıdıram həmin iclasa. İntiqamın həmişəki kimi sakit, həlim, ancaq inamlı səsini eşidirəm: “Mən, keçən həftənin şənbə verilişləri haqqındakı qeydlərimə daha əvvəlki həftələrdə səslənən bir veriliş haqqında fikirlərimi qısaca bildirməklə başlayıram. Bu, “Təzə il” verilişidir. Ötən “letuçka”da həmin verilişin çox “zəif” olduğu və “qudurğan” müəllif Rafael Hüseynov tərəfindən hazırlandığını bəyan eləyən Satira və yumor şöbəsinin böyük redaktoruna baş redaktor Valid Sənani bir replika atdı ki, “başa düşmürəm, artıq iki dəfə efirdə səslənən veriliş haqqında danışmaq nəyə kömək edər?”
(İntiqam Mehdizadənin mətnində mən yalnız bəzi adları ixtisara saldım. Çünki bu yazını indi ortaya çıxarmaqda məqsəd köhnə palan içi eşmək, kiminsə naqisliyini qabartmaq deyil. Məqsəd zəmanənin özünəməxsusluqlarını, bir də keçdiyimiz yolda hansı maneələri adlamalı olduğumuzu diqqətə çatdırmaqdır – R.H.).
Çox yerində atılan replika idi. Amma ki, replika replikalığında qaldı. Veriliş haqqında danışıldı və “bir qəpiklik söz yığını” kimi qələmə verilməsinə cəhd göstərildi.
Məncə, əgər iki dəfə efirə çıxan veriliş haqqında iki dəfə - birində tərifli, birində isə tənqidli çıxış edilibsə, həmin veriliş barədə üçüncü, dördüncü və lazım gələrsə onuncu dəfə də danışmağa dəyər. Çünki, belə görünür, burada məsələ bir qədər qəlizdir. Əlbəttə, təkcə elə “letuçka” dinləyiciləri tərəfindən uzunçuluq kimi başa düşüləcəyindən ehtiyatlanıb susmaq olardı. Amma görəndə ki, burada söhbət çoxumuzun istədiyi və kənar müəllif kimi tanıdığı son dərəcə tərbiyəli bir oğlandan, bir ziyalıdan gedir, kirayənişin ola-ola filoloji elmlər namizədi alimlik dissertasiyasını çox böyük müvəffəqiyyətlə müdafiə eləyən, hal-hazırda kirələdiyi darısqal bir mənzildə doktorluq dissertasiyası üzərində çalışan, ev yiyəsinə 900 manat kirə haqqı borcu olan, bunun ucbatından da özünü oda-közə vuran cavan bir alimdən, radio efirində çoxumuzun “urra” ilə qəbul elədiyi bir sıra verilişlərin yaradıcısından, Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunun Fəlsəfə tarixi şöbəsinin ləyaqətli əməkdaşından gedir, mən susa bilmədim.
İndisə veriliş barədə. Ötən “letuçka”da heç mətləbə dəxli olmadan “yeni il” verilişi haqqında çıxış eləyən şəxs qeyd elədi ki, verilişin mətni çox “zəifdir”, başdan-ayağacan “plagiatlıq” nümunəsidir. Biz plagiatlıq termini altında bir mətnin sözbəsöz, sətirbəsətir, fikirbəfikir köçürülüb müəllifin öz adına çıxılmasını başa düşürük. Əgər “Yeni il” verilişi həqiqətən belədirsə, əgər iddiaçının əlində bunu sübuta yetirəcək faktlar varsa, onda bu, məhkəməlik işdir, onda materiallar müəlliflərin hüququnu müdafiə eləyən quruma verilməlidir. Və əgər bu, sübut olunsa, Tahir müəllim başda olmaqla musiqi redaksiyasının da bir qrup əməkdaşı məhkəmə qabağında dayanmalı olacaq. Əgər doğrudan da torbada pişik varsa, buyursunlar - bu meydan, bu da şeytan. Şəxsən mən musiqi redaksiyasının baş redaktoru Hacı Məmmədovun yerində olsaydım, plagiat sözünü öz üzərimə götürməzdim.
Bax, bütün bu göstərdiyim səbəblərə görə məndə bir maraq oyandı və verilişin qovluğuyla tanış oldum (Onu da deyim, verilişə qulaq asmışam. Və mənə elə gəlir, fikirlərimi ifadə eləmək üçün bu, heç gərəyim də deyil. Çünki səslənmə sırf rejissorun, musiqi tərtibatçısının işidir. Hər halda redaksiyanın qayğısıdır, Rafaellik burada iş yoxdur). Bəli, tanış oldum və çıxardığım nəticə çox müsbət oldu. Daha mən burada onu uzun-uzadı təhlil eləmək istəmirəm və ayrı-ayrı süjetləri kontekstdən ayırıb nə tənqid, nə də tərifləmək cəhdində bulunmayacam, yalnız aldığım təəssüratı söyləyəcəyəm. Veriliş mənə çox xoş təsir bağışladı və burada heç bir plagiatlığa rast gəlmədim. Çünki mən Rafaelin yazı üslubuna çox yaxşı bələdəm - onu birinci dəfə Azərbaycan efirinə bizim şöbə təqdim eləyib, Rafaelin üslubunu, təfəkkür tərzini, dil səlisliyini, üslubundakı folklor şirinliyini heç kimlə dəyişik salmaram. O ola ki, onu tənqid edənin yazısıyla.
Bilirsiz, “Yeni il” verilişində Rafael belə bir xeyirxah guşə ayırıb ki, radionun ayrı-ayrı qabaqcıl proqramlarının - “Ana”nın, “Günün səsi”nin, “Bulaq”ın, “Biləyən”in və digər hörmətli verilişlərin dili ilə dinləyicilərə xoşbəxtlik arzulanır, yeni illəri təbrik edilir. Bugünkü radio məkanımızın çöhrəsini göstərən, populyar radio verilişlərinin Yeni il verilişinə bir neçə dəqiqəliyə qonaq gətirilməsi kimi orijinal efir həllinə qərəzli tənqidçinin “plagiat” deməsi sadəcə böhtandır və belə yanaşma anlaşılmazdır.
Verilişdə hər şeydən qabaq böyük zəhmətin sərf olunduğunu gördüm. Rafael burada həm bir ssenariçi kimi çıxış eləyir, həm də reportyor kimi. Neft daşlarından vurur, fabrikdən çıxır, fabrikdən vurur, incəsənət-ədəbiyyat sahələrindən çıxır. Məncə, təkcə bu cəhətini təqdir eləməyə dəyər. Çünki ondan əvvəlki ssenariçilər belə yol tutmayıblar - onların əlində çoxsaylı müəllif, əməkdaş, rejissor, musiqi tərtibatçılarından ibarət güclü arsenal olub. Məhz bu keyfiyyətinə görə Rafaelin verilişindən kabinet yox, həyat ətri gəlir. Zənnimcə, verilişə qulaq asanlar da mənim sözlərimi təsdiq eləyə bilər və təsdiqləyərlər də.
Düzdürmü? Deməli, deyirsiz yaxşıdı. “Yeni il” verilişinin böyük zəhmət məhsulu olduğunu (24 səhifəlik material var qovluqda), bədii və siyasi cəhətdən sanballılığını bir daha qeyd edərək onun daha rəngarəng çıxmasına mane olan səbəblərdən də bəhs etmək istəyirəm. Mən verilişin hazırlanma prosesində bir səhnənin şahidi oldum: deməli, rejissor Fazil Əliyev otağımıza gəlib “Karnaval” verilişindən bir hissə xahiş elədi. Belə bir məqsədlə Fazil Satira şöbəsinin müdirinə müraciət elədi. O da sual verdi ki, bunu hansı veriliş üçün və kimin xahişi ilə istəyirsən? Dedi ki, yeni il verilişi üçün Rafaelin xahişi ilə. Bu yerdə elə bil tərəfi-müqabili ilan vurdu və qayıtdı: “Rafael qələt eləyir”. Burada çox maraqlı əlaqə görmək olar. Deməli, hələ veriliş efirə çıxmazdan qabaq Rafaelə aqressiv münasibət mövcud olub ki, veriliş iki dəfə efirə çıxandan sonra ötən “letuçka”da da həmin münasibət özünü göstərdi. Buna necə ad vermək lazım gəldiyini, zənnimcə, hamınız başa düşdünüz: “Yeni il” verilişinin ona tapşırıldığından doğan kin-küdurət, qibtə, paxıllıq hissi!
O ki qaldı Rafaelə ad olunan “O, qələt eləyir” sözlərinə, bu barədə o, lazım gələrsə, başqa yerdə cavab verməli olar. Məncə, belə sözlər arxadan yox, cəsarəti çatarsa, üzə deyilməlidir.
Yekun olaraq demək istəyirəm ki, sadaladığım məziyyətlərinə görə, həm də “letuçka”larda əksəriyyətin “Yeni il” verilişi haqqında müsbət rəy söylədiyini nəzərə alıb mən təklif eləyirəm ki, adıyla belə bir səviyyəli verilişin bağlı olduğuna görə Tahir müəllimi, eləcə də Musiqi Verilişləri Baş Redaksiyasının əməkdaşlarını da təbrik eləyək və Tahir müəllimdən xahiş edək ki, imkan daxilində həmin verilişi hazırlayan qrupa əlavə pul mükafatı verilməsini təmin eləsin!
Hətta əgər müəyyən səbəblər və imkansızlıqlar üzündən həmin mükafat o qrupa verilməzsə belə, şəxsən mən ümumun rəyini nəzərə alıb o pulu onların cibində görürəm.
İndi isə keçək ötən həftənin şənbə verilişlərinə...”
40 ildən o yanın uzağından gələn bu köhnə mətni belə geniş iqtibas etdiyimə görə qınamayın. Bu yazıda zəmanə var.
Bu yazı təkcə mənə aid deyil, bu çıxış bir tarixi sənəddir. Radiomuzun tarixinə ayna tutan, orada sovet dönəmində gedən müzakirələri, radiodakı mühiti, ictimai müzakirələrin tərzini, fərqli ziyalı mövqelərini əks etdirən sənəd!
Oxşar fikir qarşılaşmaları, mövqe toqquşmaları həmin dövrlərdə Yazıçılar İttifaqında da, Elmlər Akademiyasında da tez-tez baş verərdi. Həmin çağların ruhunu duymaq, havasını anlamaqçün, daha əvvəlki və daha nigaran, ölüm-itimli, həbsli-sürgünlü sovet onillərindən bizim axarında olduğumuz 1970-80-ci illərin ziyalı aləminin nələriylə seçildiyi, nələriylə oxşar olduğunu əyaniliyi ilə görmək və hiss etməkçün bu qəbil stenoqramların da araşdırılmasına ehtiyac var.
Doğru sözü, ədalətli qənaəti ucadan demək məqamında kirimişcə qalmağa üstünlük verənlər, “mənə nə?”, “ağrımayan başıma niyə bəla açım?” düşüncəsi ilə yaşayanlar da həmişə olub, ən qəddar əyyamlarda belə haqqı nahaq ayağına verməyə vicdanı dözməyənlər də, çəkinmədən, qorxmadan, cəsarətlə düşündüklərini dilə gətirənlər də.
Demirəm mənim köhnə dostum İntiqam Mehdizadə qəhrəmandır.
O, varlığında dağ havasının saflığını ömrü uzunu daşıyan, bu millətə daim yaşayacaq dəyərli əsərlər bəxş etmiş, həyatı boyu da qələmin fəhləsi olmaqdan o yana iddiası olmamış vicdanlı, əqidəli və sadədən-sadə insandır.
Millətisə millət edən elə bu cür sadə balalarıdır!...
çap et