Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibənin başlanğıcından bəri Rusiya Pilotsuz Uçuş Aparatları (PUA) ilə bağlı nisbətən zəif imkanlar nümayiş etdirdi. Rusiya ordusunun bu aspektinə ayırdığı geniş resursları nəzərə alsaq, nəticə gözləniləndən qat-qat yoxsuldur. Son 12 il ərzində Rusiya hərbi PUA-ların bütün spektrlərinin hazırlanmasına və alınmasına böyük sərmayələr yatırıb: kəşfiyyat və hədəf təyin edən PUA-lardan tutmuş, radioelektron mübarizə və zərbə qabiliyyətinə malik PUA-lara qədər bir çox layihə hazırlanıb. Buna baxmayaraq, Rusiya Silahlı Qüvvələri Ukraynaya qarşı cəmi bir neçə aylıq döyüşdən sonra kəşfiyyat PUA-larının ciddi çatışmazlığı ilə üzləşdi. Çox güman ki, bu çatışmazlıq hətta işğal ərəfəsində özünü büruzə verirdi, lakin o vaxtdan bəri böyük itkilər vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Rusiyanın çox öyündüyü “Orion” PUA-ları faktiki olaraq heç bir nəticə vermədi.
Bu kəsir nəticəsində Rusiyanın müxtəlif regionlarından olan könüllülər tərəfindən Çin istehsalı olan yüzlərlə kommersiya PUA-ları (o cümlədən “DJI Mavic”in müxtəlif modelləri) alınıb. Rusiya hökuməti özü İran istehsalı olan yüzlərlə “gəzən sursat” və PUA tədarük edib. Buna baxmayaraq, bu təchizat döyüş meydanındakı vəziyyəti dəyişmədi. Lazımi elektronika və texnologiyaların olmaması və idxal olunan komponentlərdən asılılıq burada səbəblərdən yalnız bir neçəsidir. Digər və daha da əhəmiyyətli səbəblər Rusiyanın siyasi-iqtisadi sistemində, onun müdafiə sənayesi ilə bağlı spesifik problemlərdə və məhdud resursların çoxlu layihələr arasında yayılmasındadır.
Rusiyada hərbi PUA istehsalçılarının əksəriyyəti nəhəng dövlət müdafiə korporasiyaları deyil, formal olaraq özəl hesab edilən şirkətlərdir: Xüsusi Texnologiya Mərkəzi (“Orlan-10” və “Leer-3”), “Kronştadt” (“Orion” PUA-ları); “Zala Aero Group” (kiçik taktiki kəşfiyyat PUA-ları və “Lancet” və KUB-BLA “gəzən sursat”ları) və UZGA (ağır “Altius”/”Altair” PUA layihələri). Lakin bu qurumlar ya əvvəldən Rusiya ordusu ilə əlaqəli idi (məsələn, sahibləri birbaşa Rusiya Silahlı Qüvvələrinə bağlı olan Xüsusi Texnologiya Mərkəzi), ya da dövlət müdafiə şirkətləri və Rusiya hökuməti ilə birbaşa və ya dolayısı ilə əlaqəli olan şirkətlərlə birləşdirilmişdi.
Bu şirkətlər müəyyən elektronika, digər komponentlər (çox vaxt istehlakçı dərəcəli), mühərriklər və sənaye avadanlığı üçün qlobal təchizat zəncirlərinə etibar edirdilər. Rusiyanın ən qabaqcıl kəşfiyyat PUA-sı olan “Forpost” İsrailin “IAI Searcher” sistemlərinin lisenziyalı surətidir. Krımın ilhaqından və 2014-cü ildə Donbasda müharibənin başlamasından sonra Rusiya PUA-larının inkişafı ləngiyib və artan texniki xidmət problemləri ilə üzləşib. Məsələn, ilk vaxtlarda “Orlan-10” PUA-sı ilkin olaraq planlaşdırıldığından daha möhkəm görünürdü və bu, lazımi texniki xidmətin olmamasını qismən kompensasiya edirdi. Bundan əlavə, “Altius” layihəsi tərtibatçılar üçün çox mürəkkəb görünürdü və Rusiyanın 2022-ci ilin fevralında Ukraynanı yenidən işğal etməsindən sonra aktiv döyüşdə sınaqdan keçirilməyə belə hazır deyildi.
Bundan əlavə, dövlətə məxsus müdafiə korporasiyaları, o cümlədən “Rostec” və Birləşmiş Aviasiya Korporasiyası (hazırda “Rostec”ə aiddir) müvafiq olaraq “Korsar” və S-70 layihələrini həyata keçirərək PUA-ları təkbaşına inkişaf etdirməyə çalışdılar. “Korsar”ın sınaq üçün istehsal edilən modellərinin Ukraynada vurulduğu ehtimal edilir, S-70 isə onillik inkişafa baxmayaraq, istifadə ediləcək vəziyyətdə deyil.
Rusiyanın zərbə PUA-ları yalnız “Orion” ilə təmsil olunur, lakin bu PUA-nın əsas problemi seriyalı istehsalın olmamasıdır. İstehsal fabriki 2021-ci ilin sonunda bu yaxınlarda tamamlandı və onun illik istehsal gücü cəmi 45 PUA-dır. Bununla belə, 2022-ci ilin iyul ayına olan məlumata görə, fabrik hələ də planlaşdırılan gücünü reallaşdırmaqdan kifayət qədər uzaq idi. Buna görə də, “Orion” yaxın gələcəkdə döyüş meydanında daha az iştirak edəcək.
Ehtimallara görə, Rusiyada sursatların istehsalı ilə bağlı vəziyyət demək olar ki, eynidir: “Lancet” və KUB-BLA qurğularının seriyalı istehsalı kifayət qədər məhduddur. Cari illik istehsal sürəti 50-60 ədəd olaraq təxmin edilə bilsə də, əlbəttə ki, yüzlərlə və minlərlə deyil.
Üstəlik, “Orlan-10” və digər PUA-ların itkilərini nəzərə alaraq, Rusiya indi PUA ehtiyatını bərpa etmək problemi ilə üzləşir və mövcud fabriklərin əvəzedici sistemlərin kütləvi istehsalı ilə məşğul olub-olmayacağı bəlli deyil. Bütün bunlar o deməkdir ki, Moskvanın PUA-ların hazırlanmasına əvvəlki yanaşması səmərəli olmayıb.
Rusiya PUA sahəsində ABŞ və İsraillə bərabər səviyyədə olmağa çalışsa da, bunun əvəzinə onun sənayesi Türkiyəninkindən daha zəif görünür. Rusiyada PUA inkişafı problemlərlə doludur, çünki Moskva məhdud resursları həddən artıq çox sayda layihə arasında yaymağa cəhd edib və şəxsi təşəbbüsü stimullaşdırmaq, habelə ümumi zəhərli institusional mühiti yaxşılaşdırmaq əvəzinə, PUA tərtibatçılarına nəzarət etməyə çalışıb. Bu baxımdan, Qərbin Rusiyaya kritik texnologiyalar, komponentlər və sənaye avadanlıqlarının tədarükünə qoyulan embarqonu nəzərə alsaq, hətta özəl təşəbbüslər də kifayət etməyəcək.
Buna baxmayaraq, Moskva bütün hərbi PUA layihələrini mümkün qədər uzun müddət davam etdirəcək. Çox güman ki, Kreml hətta digər silah satınalmalarından əldə edilən resursları PUA-ların xeyrinə yenidən bölüşdürəcək. Rusiya rəsmiləri həmçinin qaçaqmalçılıq, sənaye casusluğu və Rusiyanın müttəfiqləri vasitəsilə sanksiyalardan yayınmağa ümid bəsləyirlər. Bu səylər çox güman ki, çox qeyri-kafi olacaq, lakin onlar hələ də Moskvaya müəyyən dərslər götürmək və hərbi gücünün bir hissəsini bərpa etmək imkanı verə bilər.
çap et