Yaxın Şərqdə İsrail və İran arasında “yeddi cəbhə” üzrə kölgə müharibəsindən sonra bunlara səkkizinci də əlavə edildi. Suriyadakı Qolan “cəbhəsi” Yaxın Şərqdəki digər “cəbhələr” kimi deyil. Öz xüsusiyyətləri və problemləri var. Son hərbi gərginlik və Qolanda Məcdel Şəms şəhərində uşaqların öldürülməsi “HƏMAS” terrorçularının keçən ilin oktyabr ayında Qəzza zolağı sərhəddinə hücumundan sonra İsrail və İranın açdığı “cəbhələr” arasında “səkkizinci cəbhə” sayıla bilər.
Baş nazir Binyamin Netanyahu da daxil olmaqla bir çox İsrail rəsmiləri bu “cəbhələr” haqqında danışaraq, bunlara Qəzza zolağı, İordan çayının qərb sahili, Livan, Suriya, İraq, Yəmən və İranın daxil olduğunu bildirib. İsrailin Livanda “Hizbullah” terrorçularına qarşı möhtəşəm bir “qisas” həyata keçirəcəyi və “Hizbullah”ın reaksiyasının idarə olunmasını təmin etmək üçün intensiv diplomatik səylər göstərəcəyi gözləntiləri fonunda Qolanda Məcdel Şəmsə hücum, bölgəni daha geniş miqyaslı gərginliyə çevrəcəyi bildirilir.
Lakin Qolandakı bu “cəbhə” digər “cəbhələrdən” fərqli xüsusiyyətə malikdir. Suriya ilə İsrail arasında 1974-cü ildə imzalanan “münaqişəsiz zona” müqaviləsindən sonra Qolan təpələrinin hərbi münaqişələrdən kənarda qalan səssiz cəbhəyə çevrildiyi məlumdur. 2011-ci ildə Suriya etirazları silahlı qarşıdurmaya çevrildikdən sonra burada bəzi toqquşmalar baş verib və “Beynəlxalq Atəşkəs Müşahidə Qüvvələri” (UNDOF) Suriyanın dağlıq bölgələrindən geri çəkildi. Bu münaqişələr 2018-ci ildə Rusiya-Amerika razılaşmasına əsasən nəzarət altına alınıb və UNDOF Dəməşq və Tel-Əvivin “münaqişəsiz saziş”in şərtlərinə əməl edib-etmədiyini təsdiqləməyə qayıdıb. Münaqişəsiz razılaşma 1973-cü ildə Oktyabr müharibəsindən sonra (Yom Kippur) Dəməşq və Tel-Əviv arasında ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Henri Kissincerin səyləri ilə imzalanıb.
Müqvilədən sonra həqiqətən də burada yerləşən bir çox ağır silahlar geri çəkildi və İran silahlı qüvvələri “münaqişəsiz” xətdən çıxarıldı. Razılaşmaya əsasən Suriya ordusundan müəyyən sayda qüvvə yenidən burada xidmətə başladı. Moskva və Dəməşq yaraqlılara və “Hizbullah”a təzyiq edib ki, Qolandakı hərbi mövqelərdən İsrailə qarşı hücum əməliyyatları həyata keçirməsinlər. Tel-Əviv təyyarələri isə BMT qeydlərindəki münaqişəsiz razılaşmanın pozulmasının qarşısını almaq üçün Suriyanın dərinliklərində İran və Hizbullah mövqelərinə hava zərbələri endirməyə davam edib.
Diqqət çəkən Qəzza müharibəsindən sonra baş verənlər idi. İsrail Suriyaya qarşı hava hücumlarını davam etdirsə də, Suriya prezidenti Bəşər Əsədin Suriya ərazisində İran-İsrail müharibəsində birbaşa iştirak etmək istəmədiyi açıq-aşkar görünürdü. Dəməşq İsrail-İran “kölgə müharibəsi”ndə neytral mövqe tutdu və aprelin əvvəlində Tel-Əvivin Dəməşqdəki Tehran konsulluğuna hava zərbəsindən sonra İran aprelin 13-dən 14-nə keçən gecə İsrailə 300-dən çox PUA və raketlə cavab verdi.
Əsəd bu neytral mövqedən siyasi mənfəət əldə etdi. O, Dəməşq hava limanının İsrailin bombardmanlarının hədəfi olmamasını təmin edib. Livanda təsirinin bərpası da daxil olmaqla, Ərəb və Qərb ölkələrindən vədlər və yaxınlaşma addımları gəldi. Tehranı narahat edən bu vəziyyət və ictimaiyyətin və medianın işlərin hər zamanki kimi olduğunu söyləməsinə baxmayaraq, tərəflər arasında gizli gərginliyə səbəb oldu.
Bu sahədə iki inkişaf var idi. “Hizbullah” Qolan təpələrində İsrail mövqelərini dəfələrlə bombalayıb və Suriya-İsrail-Livan sərhədinin küncündə Şebaa fermalarında qarşılıqlı bombardmanlar olub. Həm Dəməşq, həm də “Hizbullah” Şebaa Təsərrüfatlarının Suriya ərazisi olduğuna razı olsalar da, İsrailin 2000-ci ildə Livanın cənubundan çəkilməsindən sonra, hər iki tərəf Hizbullaha "müqavimət"i davam etdirməyə səbəb təqdim etmək üçün onu “Livan ərazisi” elan etdi.
Bu iki inkişafda daha çox şey var. Əgər həm Dəməşq, həm də Tehran bunu İranın rəhbərlik etdiyi “müqavimət oxu”nun bir hissəsi kimi görürsə, o zaman Suriya Tehranın Qəzza müharibəsindən sonra aktivləşdirdiyi “yeddi cəbhə”nin arenası olmalıdır. Başqa sözlə, Qolan Cəbhəsi ya İsrailin Suriya daxilində hava hücumlarına cavab olaraq, ya da “1967-ci ildən işğal altında olan Qolanı azad etmək”, ya da Şebaa Fermalarını müdafiə etmək üçün açılmalıdır.
Lakin Dəməşq İran-İsrail “müharibə cəbhəsi” əvəzinə Ərəb-Qərb “yaxınlaşma cəbhəsi”ni aktivləşdirməyə qərar verdiyindən, “Hizbullah” və İranın məqsədli şəkildə Qolanı hədəfə alması və Şebaa fermalarını qarşılıqlı bombardman etməsi xoş niyyətlə yaranan “arenalar birliyi”ni sübut kimi şərh edilə bilər” Digər şərhlərə görə, bu, Dəməşqi çətin vəziyyətə salmaq və ya arzuolunmaz müharibəyə sürükləmək cəhdidir. Ehtimal etmək olar ki, bu, ən azı İranın Suriya kartlarını qarışdırıb bütün iplərin Dəməşqin əlində olmadığını söyləmək üçün bir variantdır.
Vaşinqtondan bol dəstəklə qayıdan, daxili hesabatlılıqdan tez bir zamanda uzaqlaşan və üç aylıq fasilə səbəbindən Knessetdə xilas olan Netanyahu, “Hizbullah”ın əvvəlcə məsuliyyəti öz üzərinə götürdüyü, lakin sonradan rədd etdiyi Qolan hücumuna görə möhtəşəm bir cavab verəcək. Bu, diplomatik vasitəçiliyin hər iki tərəfin özlərinə nəzarət etməsini və cavabların əks-sədalarının və cavablara cavabların idarə olunmasını təmin etmək səylərinə baxmayaraq.
Noyabrın əvvəlinə qədər davam edəcək ABŞ seçki mövsümündə “Hizbullah”ın İranın regional və qlobal hesablamalarına əsaslanan cavabının bölgədəki gərginliyin növbəti mərhələsini müəyyən edəcəyi şübhəsizdir.
Cavabını izləməyə layiq olan sual budur: Qolan təpələrində yaranan gərginlikdən sonra od kürəsi Livanda alovlansa və bəlkə də Suriyanın dərinliklərinə qədər uzansa belə, Əsəd “bitərəfliyini” qoruyacaqmı?
çap et