Qızılgül tikanlarının haradan gəldiyini araşdıran elm adamları 400 milyon illik tarixi ortaya çıxarıblar. Bir çox müxtəlif bitkilərin, məsələn, güllərin tikanları var. Halbuki elm aləmində bunlara tikan deyil, sünbüllər deyilir.
Bənzər xüsusiyyətlərə malik sünbüllərin 400 milyon il ərzində ən azı 28 dəfə bir-birindən asılı olmayaraq təkamül etdiyi məlum idi. Bundan əlavə, bəzi bitkilər zamanla bu tikanları itirirlər.
Bununla belə, elm adamları uzun müddətdir ki, qızılgüllərdən tutmuş pomidorlara qədər müxtəlif bitkilərin təkrar-təkrar eyni təkamülün necə keçdiyini anlamağa çalışırlar.
“Science” jurnalında dərc edilən araşdırma, bu sualın cavabının tək bir gendə gizləndiyini ortaya qoyub.
Alimlər kartof, pomidor və badımcan kimi mindən çox növün daxil olduğu Solanum cinsinə aid bitkilərin genomunu araşdırıblar.
Bu bitkilərin bəzilərinin sünbülləri, yəqin ki, fermerlərin onları becərmə üsulu ilə əlaqədar olaraq soyulmuşdu. Lakin onların vəhşi qohumları hələ də bu tikanları daşıyırlar.
Bəzi bitkilər sünbüllərini kortəbii şəkildə itirsələr də, fermerlər onlardan daha çox tikansız məhsul əldə etmək üçün istifadə edirlər.
Tikanlı və tikansız badımcan növlərini müqayisə edən tədqiqat qrupu, LOG adlı genin yalnız ucları olan bitkilərdə köçürüldüyünü müəyyən edib. Bu genin bitkilərin inkişafında mühüm rol oynadığı bilinir.
Buna görə də, elm adamları LOG-u söndürməyin bitkiyə zərər vermədiyini, sadəcə sünbüllərin əmələ gəlməsinin qarşısını aldığını görəndə təəccübləndilər.
Təhlil nəticəsində məlum olub ki, bitkilər milyonlarla il ərzində çoxlu LOG nüsxəsini çıxarıblar. Tədqiqatçılar belə nəticəyə gəliblər ki, bir nüsxə sünbüllər əmələ gətirir, digərləri isə bitkinin böyüməsinə şərait yaradır.
Bu genin qızılgüllər də daxil olmaqla ən azı 20 növdə sünbüllərin yaranmasına cavabdeh olduğu aşkar edilmişdir. Tədqiqatçılar qızılgülün tərkibindəki LOG genini deaktiv etməklə, tikanların görünmədiyini müəyyən ediblər.
Məqalənin həmmüəllifi Zaçari Lippman tapıntıları belə izah edir: “Sünbüllü tək ortaq əcdad yox idi və o, yayılmadı və sonrakı 400 milyon il ərzində vaxtaşırı yox oldu. Əslində, sünbüllər müxtəlif nəsillərdə olduqca asanlıqla əldə edilib”.
Tapıntıların tikansız bitkilərin daha asan yetişdirilməsini təmin edəcəyi də gözlənilir. Bunun üçün istifadə edilən üsullardan biri sünbüllərini özbaşına itirən bitkilərdən istifadə etməkdir.
ABŞ-dakı “Cold Spring Harbor” laboratoriyasından Lippman deyir ki, buna görə tikansız çoxlu qızılgül var.
Bununla belə, tikansız bitkilər artıq bitkilərin LOG genini bloklayaraq yetişdirilə bilər. Yale Universiteti təkamülçü bioloq Vivian Iriş iştirak etmədiyi tədqiqatla bağlı aşağıdakı açıqlamaları verib: “Bu tədqiqat təkcə tikanların təkamülü haqqında daha çox məlumat vermir, həm də kənd təsərrüfatında təkmilləşdirmək üçün bitkilərin inkişaf yollarını necə tənzimləmək barədə fikir verir”.
çap et