Alimlər müəyyən ediblər ki, Ay atmosferi əsasən meteoritlərin zərbələri nəticəsində formalaşıb. Yerin peykində insanların nəfəs alması üçün hava olmasa da, göy cismi nazik atmosferlə əhatə olunub. Astronomlar bu atmosferin necə saxlanıldığı ilə çoxdan maraqlanırdılar.“Science Advances” jurnalında dərc edilən araşdırmada elm adamları peyki davamlı olaraq vuran meteoritlər sayəsində atmosferin yeniləndiyini aşkar ediblər.
Təxmini yaşının 4,5 milyard il olduğu təxmin edilən Ay, həyatının ilk dövrlərində nəhəng meteor yağışlarına məruz qalıb.
Zamanla Günəş sistemindəki göy cisimləri arasında toqquşmalar kosmosdakı qayaları xeyli kiçildib. Lakin yeni araşdırmalara görə, Ay kiçik də olsa meteorlara məruz qalmağa davam edir və bunlar atmosferi doldurmaq üçün kifayət qədər təsir yaradır.
2013-cü ildə NASA tərəfindən buraxılan “Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer” (LADEE) kosmik gəmisi peykin atmosferini iki şeyə borclu olduğunu göstərdi.
Bunlardan birində Aya dəyən meteoritlər səthdəki materialları buxarlandıraraq onların yuxarı qalxmasına şərait yaradır. Bu maddələr ya kosmosa uçur, ya da Ayda qalır, atmosferi yeniləyir.
Digər prosesdə isə günəş küləyi adlanan ulduzdan gələn yüksək enerjili hissəciklər enerjini səthdəki materiallara köçürür və eyni şəkildə atmosferi yeniləyir.
Lakin alimlər bu iki prosesin atmosferin yeniləşməsində hansı rol oynadığını bilmirdilər.
Bu sirri aydınlaşdırmaq istəyən tədqiqatçılar NASA-nın Apollon missiyaları tərəfindən gətirilən Ay torpaq nümunələrini araşdırıblar.
Alimlər 10 ayrı nümunədə kalium və rubidium izotoplarını analiz ediblər. Elementlərin müxtəlif versiyalarını təmsil edən izotoplar atom nüvəsində daşıdıqları neytronların sayı ilə müəyyən edilib. Daha çox neytron olan elementlər daha ağır olub.
Tədqiqatçılar daha ağır izotopların yerdə, yüngül izotopların isə atmosferdə qalma ehtimalının daha yüksək olduğunu deyirlər. Bundan əlavə, ağır və yüngül izotop nisbətlərinin meteoritdən və günəş küləyindən asılı olaraq dəyişəcəyi gözlənilir.
Odur ki, torpaqda qalan ağır izotopların miqdarı hansı prosesin rol oynaması haqqında təsəvvür yaratmalıdır.
Bunu hesablamaq üçün kompüter modeli yaradan tədqiqatçılar, Ay atmosferinin formalaşmasında meteoritlərin 70 faiz, günəş küləyinin isə 30 faiz paya malik olduğunu müəyyən ediblər.
Massaçusets Texnologiya İnstitutundan (MIT) Nicole Nie həmmüəllifi olduğu araşdırmanı belə qiymətləndirib: “Əldə etdiyimiz tapıntılar Ayın səthi və atmosferinin uzun müddət ərzində necə qarşılıqlı təsir göstərdiyinə dair daha aydın təsəvvür yaradır və kosmik eroziya prosesləri haqqında anlayışımızı gücləndirir”.
Tədqiqatda iştirak etməyən elm adamları yeni tapıntıların digər göy cisimlərinin dərk edilməsinə kömək edə biləcəyini düşünürlər.
Böyük Britaniyanın Açıq Universitetindən Simon Barber əlavə edir: “Aylarda və asteroidlərdə nazik atmosferlərin necə əmələ gəldiyini anlamaq bu obyektlərin necə müxtəlif olduğunu anlamağa kömək edə bilər”.
Marsın Phobos və Deimos peykləri növbəti işləri görmək üçün maraqlı kosmik obyektlər ola bilər.
çap et