Demək olar ki, yeni hökumət işə başladıqdan sonra İran rejiminin dini lideri Əli Xameneyi, onun kabineti, icra və siyasi komandası və prezident Məsud Pezeşkianın bir araya gəldiyi ilk iclasda növbəti mərhələnin yol xəritəsi cızıldı. Ali məqamlı rəhbər 13 bənddə sadaladığı prioritetləri də müəyyən etdi ki, bu da bu komandanın səylərinin əsasını və iqtisadi, sosial, siyasi, elmi, hətta diplomatik səviyyədə fəaliyyət planını təşkil etməlidir.
Xameneyi çıxışında ölkə daxilində iqtisadiyyatın və islahatların aspektlərinə və İranın yaşadığı problemlərin, xüsusilə də iqtisadi böhranların həllinə diqqətin yönəldilməsi zərurətinə açıq şəkildə diqqət yetirilib. Bununla belə, rejim rəhbərinin hər hansı islahat və bərpa prosesi üçün fundamental və mühüm açarı təşkil edə biləcək sondan əvvəlki məqam öz təsirləri və beynəlxalq ictimaiyyətlə dialoqla əlaqəsi baxımından aydın və birmənalı idi.
Xameneyi bəyan edib ki, düşmənlə dialoq rejimin xarici güclərlə mübarizə siyasətinin əsaslandığı prioritet və prinsiplərə zidd deyil. Bu mövqe öz aydınlığı və birbaşalığı baxımından ilk ola bilər. Bu, ilk belə aydın və birbaşa mövqe ola bilər ki, bu tərifdə nəzərdə tutulan İran İslam rejimi və inqilabının düşmənləri siyahısında İsraildən sonra ikinci yerdə olan ABŞ ilə dialoqun mümkünlüyünü ifadə etməkdən uzaq deyil.
Rejim başçısı hökumətə işinin əvvəlində, xüsusilə diplomatik səviyyədə və xarici əlaqələrdə aydın göstərişlər verdi. O, prezidentin və yeni xarici işlər naziri Abbas Araqçının qəbul etdiyi mövqelərə toxunaraq, yeni hökumətin bütün güclər və tərəflərlə dialoqa açıq olduğunu və nüvə sazişinin canlandırılması və sanksiyaların dayandırılması istiqamətində çalışdığını bildirib. Bütün bunlar o deməkdir ki, bu mövqelər rejimin qəbul etdiyi ali siyasətin ümumi çərçivəsinə uyğundur və bu prosesin inkişafı bu siyasət və ambisiyalarla ziddiyyət təşkil etmir.
Yeni hökumətin ABŞ-la dialoqun mümkünlüyü ilə bağlı ciddi addımlar atmasına zəmin yaradan bu yaşıl işıq rejim rəhbərliyinin mövqelərində əlamətləri aydın görünməyə başlayan rasionalizmin yeni mərhələsinə işarə edir. Xüsusilə də nəzərə alsaq ki, prezident seçkiləri zamanı namizəd Pezeşkianın səsvermənin nəticələri açıqlanmamış və o prezident və rejimin daxili və xarici siyasətinə cavabdeh elan edilməmişdən əvvəl rejimin dərin qatlarına qarşı qatı müxalif mövqe nümayiş etdirməyib. Dini lider daha əvvəl keçmiş prezident İbrahim Rəisinin rəhbərlik etdiyi əvvəlki hökumətə bu yaşıl işıq yandırmışdı, lakin hökumət bu fürsətdən istifadə edə bilmədi və bu dialoqu rədd edən ideoloji mövqelərə və qruplara boyun əydi.
Yeni hökumətin sanksiyalar dairəsindən çıxmaq üçün dialoqa üstünlük vermək istəyi ilə rejim başçısının bu dialoqun mümkün olduğuna dair müsbət münasibətini təkrarlaması arasında uzlaşma mütləq deyildi. Əksinə, dini rəhbər bu məsələdə rejimin ümumi mövqeyinə uyğun olacaq məhdudiyyətlər qoymağa çalışdı. Bu səbəbdən o, vurğulayıb ki, “bu hakimiyyət düşmənə ümid bağlamamalı və düşmənin nə edəcəyini gözləməməlidir. Əlbəttə, bu, hökumətin hansısa mərhələdə düşmənlə münasibət qurması ilə ziddiyyət təşkil etmir, amma problem ondadır ki, ümidimizi ona (düşmənə) bağlamamalıyıq”.
Bu yanaşmanın əsasını Xameneyinin hökumətin dialoq prosesinə başlamasına zəmin yaratmaq kimi ciddi niyyəti təşkil edir ki, bu da ABŞ-la dialoqun ciddi şəkildə bərpası deməkdir. Bu əsas və niyyət həm də keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin hökumət komandasına qayıtması və strateji məsələlər üzrə vitse-prezident vəzifəsindən istefa verməzdən əvvəl ona verilən tapşırıqda ifadə olunub. Zərif və onun keçmiş müavini və hazırkı xarici işlər naziri Abbas Araqçı bu dialoq və danışıqlara rəhbərlik etmək üçün komanda yaradıblar.
Odur ki, növbəti mərhələnin tələbləri və İranın danışıqlar qrupunun həyata keçirməli olacağı mexanizmlər barədə təxminlər Xameneyinin tərtib etdiyi və işə başlamaq üçün yaşıl işıq yandıran ümumi çərçivəyə uyğun olmalıdır. Bu o deməkdir ki, növbəti mərhələ sürətlə, lakin tələsmədən iranlı danışıqçı ilə amerikalı müzakirəçi arasında birbaşa dialoqa gedə bilər və bu danışıqlar birinci mərhələdə nüvə sazişi böhranı və İranı iqtisadi sanksiyalar dairəsindən çıxarmaq mexanizmləri ilə bağlı məsələlərlə məhdudlaşdırıla bilər.
İranın danışıqlar qrupunun bu mərhələdə regional faylları daxil etmək üçün danışıqların əhatə dairəsini genişləndirmək səlahiyyəti olmaya bilər. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, İranın bu danışıqlar prosesinə daxil olması ilə bağlı mövqeyi hələ də rejimin yüksək rütbəli və hərbi rəhbərlərinin “HƏMAS” terror təşkilatının Siyasi Bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyənin öldürülməsinə və bunun nəticəsində İranın suverenliyinin və milli təhlükəsizliyinin pozulmasına cavab vermək üçün qətiyyətli addım atması ilə bağlıdır. Əslində, onun hökumətlə görüşündə bu barədə verdiyi yeganə eyham, rejim başçısının İranın güc ölçülərindən biri sayılan strateji dərinlik və regional gücə diqqət yetirməsi olub.
Tehranla Vaşinqton arasında birbaşa dialoq mərhələsinə keçmək iki tərəf arasında, xüsusən də İran tərəfində münasibətlərin normallaşması prosesinə getmək demək deyil. Bu o deməkdir ki, dialoq nüvə sazişinin dirçəldilməsi və sanksiyaların ləğvi ilə bağlı mübahisəli məsələlərin həlli və bu sazişə gözlənilən dəyişikliklərin mahiyyəti barədə razılığa gəlmək məqsədi ilə məhdudlaşır. Üstəlik, Araqçı daha əvvəl 2015-ci il müqaviləsini olduğu kimi danışıqları bərpa etməyin çətinliyinə işarə etmişdi.
Tehran və Vaşinqton arasında ən azı konsulluq səviyyəsində münasibətlərin canlanmasına çağıran səslərin olmasına baxmayaraq, Xameneyinin münasibətindən aydın olur ki, o, bəzi məsələlərdə düşmənlə dialoqdan danışır, bu addımı bilavasitə növbəti mərhələdə iki tərəf arasında etimad divarını bərpa etmək imkanları ilə əlaqələndirir.
Rejim başçısı, Prezident və hökumət arasında keçirilən görüşdə diqqəti çəkən odur ki, İsrailin hücumuna İranın cavabı ilə bağlı heç bir söhbət olmayıb. Prezident Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının sədri vəzifəsini icra etsə də, bununla bağlı heç bir qeydin olmaması açıq şəkildə göstərir ki, Xameneyi bu hökumətdən gözlənilən prioritetləri vurğulamağa, səlahiyyətlərinə aid olmayan hərbi və təhlükəsizlik məsələlərini özü həll etməyə çalışır. Yalnız daxili, diplomatik və iqtisadi məsələlərdə hökumətin səlahiyyətindədir. İranda hərbi və təhlükəsizlik məsələləri rejim rəhbərinin ümumi komandanı olduğu hərbi və təhlükəsizlik təşkilatı ilə razılaşdırılmaqla onun müstəsna səlahiyyətlərinə aiddir.
çap et