Onilliklər ərzində aparılan axtarışlardan sonra nəhayət Yeri əhatə edən elektrik sahəsi aşkar edilib və ölçülüb. NASA bildirir ki, ambipolyar adlanan sahə yer cazibə və maqnit sahəsi qədər vacibdir.
Şimal və Cənub qütblərində elektrik yüklü hissəciklər müntəzəm olaraq kosmosa sürüklənir. Qütb küləyi adlanan bu fenomen təəccüblü deyil, çünki Günəşdən gələn şüalar Yer atmosferindəki hissəcikləri qızdırır və onların kosmosa uçmasına səbəb olur.
Lakin müayinə zamanı qaçan hissəciklərin əksəriyyətinin soyuq olduğu müşahidə edilib. Bu səbəbdən elm adamları bu prosesin arxasında Günəşdən savayı başqa bir mexanizmin də olduğunu düşünürdülər.
1960-cı illərdən bəri elektrik sahəsinin bütün planeti əhatə etdiyi irəli sürülür. Atmosferdəki atomlar yerdən təxminən 250 kilometr yüksəklikdə mənfi yüklü elektronlara və müsbət yüklü ionlara ayrıldığından, ambipolyar adlanan elektrik sahəsinin bu yüksəklikdə başladığı təxmin edilirdi.
Lakin bu günə qədər belə bir ərazinin mövcudluğu sübuta yetirilməyib. NASA-nın Dözümlülük missiyasının tədqiqatçıları ambipolyar sahəni aşkar etdilər və Şimal Qütbünə yaxın bir raket ataraq ilk dəfə gücünü ölçdülər.
2022-ci ilin mayında Şimal Buzlu Okeanındakı Svalbarddan buraxılan raket 768 kilometr yüksəkliyə qalxaraq 19 dəqiqə sonra Qrenlandiya dənizinə düşüb. Təxminən 518 kilometr yüksəklikdə məlumat toplayan raket elektrik potensialında 0,55 volt dəyişikliyi qeydə alıb.
Avqustun 28-də aparıcı ekspert jurnalı “Nature”da öz nəticələrini dərc edən komanda qütb küləyinin arxasındakı prosesi həll etdi.
“Yarım volt demək olar ki, heç bir şey deyil; o, bir saat batareyası qədər güclüdür” deyə məqalənin aparıcı müəllifi Qlin Kollinson əlavə edir.
Lakin bu, qütb küləyini izah etmək üçün düzgün miqdardır.
Hidrogen ionları qütb küləklərində ən çox yayılmış hissəciklər növüdür. Tədqiqatçılar deyirlər ki, bu ionlar ambipolyar sahənin cazibə qüvvəsindən 10,6 dəfə güclü xarici qüvvəyə məruz qalır.
“Bu, atmosferi kosmosa qaldıran konveyer kəmərinə bənzəyir”, – Kollinson deyib.
Tədqiqatın həmmüəllifi Aleks Qloser izah edib: “Bu, cazibə qüvvəsinə qarşı çıxmaq və hətta hissəcikləri səsdən yüksək sürətlə kosmosa buraxmaq üçün kifayətdir”.
Alimlər bu yarım voltluq sahənin Yer atmosferinin yuxarı qatında olan ionosfer təbəqəsini də formalaşdırdığını aşkar ediblər. Araşdırmaya görə, hidrogendən daha ağır olan oksigen ionları da ambipolyar sahənin təsiri ilə yüksəlir və ionosferin yuxarı hissələrində sıxlığı 271 faiz artırır.
Dözümlülük missiyasının alimləri bildirirlər ki, ambipolyar sahə hələ bilinməyən yollarla atmosferə təsir edə bilər.
Belə bir ərazinin Mars və Venera kimi planetlərdə də mövcud olduğu düşünülür.
“Atmosferi olan istənilən planetin ambipolyar sahəsi də olmalıdır”, – deyə Kollinson bildirib.
İndi nəhayət onu ölçə bildiyimizə görə, zamanla planetimizi və başqalarını necə formalaşdırdığını öyrənməyə başlaya bilərik.
çap et