“Müqavimət oxu” mifi

İran yalnız təhlükə ilə üz-üzə qalanda terrorçularını səfərbər edir

Dilemmadan doğan ideya

2002-ci ilin yanvarında, ABŞ İraqı işğal etməzdən əvvəl, ozamankı prezident Corc Buş özünün “İttifaq vəziyyəti” adlı çıxışında məşhur “şər oxu” ifadəsini işlətmişdi. İran, İraq və Şimali Koreyanı bu oxun üzvləri kimi xarakterizə edən Buş bu ölkələri terrorçulara sığınacaq verməkdə və onlara dəstək verməkdə ittiham etmişdi. Buşun çıxışı ikili dünyagörüşü yaratdı. ABŞ-ın düşmənlərini “başqalarının uşaqlarını intihar və qətl missiyalarına göndərən, qəddarlığı və ölümü bir səbəb və ideologiya kimi qəbul edənlər” kimi təsvir edən Buş, ABŞ və müttəfiqlərini bu düşmənlərə qarşı mübarizədə “azadlığın müdafiəçiləri” kimi təqdim etdi.

Buşun bu sözləri İranın 1979-cu il İslam inqilabından sonra tutduğu münasibətə işarə edirdi ki, bu da inqilabın ixracını onun əsas əsaslarından birinə çevirdi. Ruhullah Xomeyninin hakimiyyəti illərində İran Livandakı “Hizbullah” Terror Hərəkatı kimi öz sərhədlərindən kənarda da öz müvəkkillərini dəstəkləməyə və “şəhidliyi qurtuluş yolu kimi” təbliğ etməyə başladı. İran Xomeyninin ölümündən sonra bu ssenarini “tiranlığa qarşı mübarizə zərurəti” kimi təqdim etməyə davam edərək, ABŞ və İsraili qarşı çıxmağa çalışdığı “iki əsas şər mərkəzi” kimi təsvir edib.

Lakin İranı sarsıtmaq üçün işlədilən bu ifadə, istər-istəməz İranın 2004-cü ildən “inqilab ixrac” etmək kimi ekspansionist gündəmini dəstəkləmək üçün işlətdiyi başqa bir ifadənin yaranmasına səbəb oldu. Son iki onillikdə İran Buşun dilemmasının atmacasındakı “müqavimət oxu” ifadəsini qəbul edib. Əslində qanunilik və ədalət anlayışlarını əhatə edən bu ifadə İranın ictimai müzakirələrinin çoxunda inqilabı ixrac edən ifadəni əvəz edib. Amma əslində bu müqavimət sözü öz həqiqi mənasını daşımadı, Buşun 20 il əvvəl dediyi kimi “şər” sözünün sətiraltı, həqiqi, məcazi – bütün mənalarını özündə birləşdirdi. Buşun bəyanatının Yaxın Şərqdə nüfuzunu yaymaq məqsədinə çatması üçün İrana ideya verdiyi sübuta yetirildi.

Buşun 2002-ci ildəki çıxışı İranın inqilabi çərçivəsinə birbaşa meydan oxusa da, İranın müqavimət ritorikasının oxunu qəbul etməsi təkcə avtoritarizm ittihamlarını yayındırmağa xidmət etmədi, həm də onun ABŞ və İsrailin fəal rəqibi kimi təqdim olunmasına kömək etdi. Bu müqavimət tək bir İran səyindən çox daha geniş regional terror ittifaqının bir hissəsinə çevrildi.

Bu diskurs 2011-ci ildə Suriyada baş verən xalq üsyanından sonra İran və “Hizbullah” terror təşkilatının Bəşər Əsəd rejimini dəstəkləmək üçün Suriyaya müdaxiləsi ilə xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi. İran müdaxiləsinə haqq qazandırmaq üçün Suriyadakı münaqişəni müqavimət oxu ilə düşmənləri arasında gedən mübarizə kimi qələmə verib. Husilərin lideri Əbdülməlik əl-Husi keçən ay İsrailin Yəmənin Hudeyda limanına hücumuna cavab vermək üçün husilərin müqavimət oxu ilə koordinasiya edəcəyini açıqlamışdı.

“Müqavimət oxu” haqqında faktlar

İranı və onun proksi terror şəbəkəsini təsvir etmək üçün “müqavimət oxu” ifadəsindən istifadənin əsas problemi odur ki, o, rejimin özünün və müttəfiqlərinin vahid və koordinasiyalı qüvvə kimi rəvayətini gücləndirir. Lakin bu bəyanat real vəziyyəti tam əks etdirmir. Reallıqda İran və onun terror təşkilatları arasında daha mürəkkəb və əlaqəsi kəsilmiş münasibətlər mövcuddur.

İran Yaxın Şərqdə aparıcı ölkə kimi mövqeyini möhkəmləndirmək üçün yeni etibarlı şəxsləri cəlb edir. O, yerli aktorların ambisiyalarından istifadə edərək, onları maliyyə, hərbi və siyasi dəstək müqabilində səfərbər etməklə nüfuz qazanıb. O, Fələstini bütün millət vəkillərinin öz yerli gündəmləri ilə birlikdə qəbul etdiyi ümumi regional iş kimi vurğulayıb. Bununla belə, Fələstinin müqavimətin ifadə oxundakı mərkəzi olması, görünür, bu ifadənin boşluğunu və vəkillərin yerli məqsədlərinin bir çox başqa məsələlərdən üstünlüyünü ortaya qoyub.

İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) Tehran və Yaxın Şərqdəki etibarlı qüvvələri arasında koordinasiyada mühüm rol oynayır. SEPAH “HƏMAS” və “HİZBULLAH” da daxil olmaqla, dəstəklədiyi terro təşkilatları üçün ümumi hərbi komandanlıq strukturu yaratdı. SEPAH ilə koordinasiya sayəsində İraqdakı “Xalq Səfərbərlik Qüvvələri” (Həşd əl-Şaabi), Husilər, “HƏMAS” və “HİZBULLAH” terrorçularının liderləri Livanda tez-tez görüşür. Bu görüşlər maliyyə resurslarının köçürülməsinə şərait yaradıb və həmçinin adıçəkilən təşkilatların hərbi imkanlarını artırıb. SEPAH-ın nəzarəti altında olan adıçəkilən terror təşkilatlarına hərbi təlimlər də verib.

Nəzəri olaraq, bu qarşılıqlı məlumat və təcrübə mübadiləsi İsrail üçün əhəmiyyətli təhlükə yarada bilər, çünki İran prinsip etibarilə İsrailə qarşı koordinasiyalı, çox cəbhəli hərbi kampaniyaya başlamaq üçün yaraqlılarını səfərbər edə bilər. Amma həqiqət budur ki, İsrail sonuncu dəfə 1973-cü ildə Yom Kippur müharibəsi zamanı ərəb dövlətlərinin koalisiyası İsrailə hücum edəndə belə çoxtərəfli və eyni vaxtda münaqişə ilə üzləşib.

Reallıqda İranın dəstəklədiyi çoxtərəfli kampaniya ssenarisi yalnız ritorik şəkildə ifadə olunub. Eynilə Əbdülməlik əl-Husi və ya “Hizbullah”ın baş katibi Həsən Nəsrullahın Qəzzadakı münaqişəni açıq çox cəbhəli müharibə kimi xarakterizə edən çıxışları kimi.

Təcrübədə İran İsrailə qarşı güclü, vahid hücum təşkil etmək üçün müxtəlif terror təkilatlarını əlaqələndirmir. İranla yanaşı, onlar Fələstin tərəfdarı müqavimət diskursunun bir hissəsi kimi imicini qorumaq üçün müxtəlif istiqamətlərdən İsrailə təzyiq etmək məqsədi daşıyan hücumlarla eyni vaxtda çıxışlar və bəyanatlar vasitəsilə bu fəaliyyətləri təbliğ edirlər.

İranın əlaltıları öz daxili siyasi və hərbi məqsədlərinə çatmaq məqsədilə bəhanə olaraq öz hərəkətlərini qanuniləşdirmək üçün İranın Fələstin məsələsini qaldırmaq yanaşmasını izləyirlər. Lakin onların İsrailə qarşı hərbi əməliyyatları regional müharibəyə cəlb edilmədən bu məqsədləri dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulub.

Ona görə də İranın terror təşkilatlarından heç biri Fələstin üçün özünü qurban verməz. İranın özü regional resurslarından İsrailə qarşı həddindən artıq istifadə etməkdən çəkinir və özünü və terror təşkilatlarını İsrailin intiqamından qorumaq məqsədilə gərginliyi artırmamaq üçün ortaq nöqtədən baş terrorçubaşılara əmr verir.

Müqavimət oxu əslində heç vaxt mövcud olmayıb

“Müqavimət oxu”nun mifdən başqa bir şey olmadığı ilk dəfə məlum deyil. Belə bir ox heç vaxt olmayıb. Əgər belə bir ox mövcud olsaydı, İsrail böyük təhlükəsizlik təhlükəsi ilə üzləşəcək və onun beynəlxalq müttəfiqləri oxdakı bütün aktorlara qarşı regional müharibə aparmağa məcbur olacaqdı.

Əslində mövcud olan, İran və onun terror təşkilatlarının özlərini “müqavimətçi” kimi adlandırdılqarı maraq oxudur. Bu tərif terror təşkilatlarına məqsədlərinə çatmaq üçün İran resurslarına daxil olmaq imkanı verir. O, həmçinin İrana imkan verir ki, Fələstini azad etmək və ABŞ-ın zülmünə müqavimət göstərmək bəhanəsi ilə Yaxın Şərqdə öz təsirini genişləndirsin və hətta İran iqtisadiyyatı tənəzzülə uğradığı bir vaxtda belə, maliyyə resurslarını yaraqlılarına yönəltmək üçün öz hərəkətlərini açıq şəkildə əsaslandırsın.

“Müqavimət oxu” ifadəsi İrana və onun terrorçu uzantılarına özlərini olduqlarından qat-qat güclü göstərməyə imkan verir. Çünki bu, vahid qurum kimi fəaliyyət göstərən müttəfiqlər şəbəkəsi imicini yaradır. Amma reallıq ondan ibarətdir ki, İran yalnız özünün sağ qalması təhlükəsi ilə üzləşdiyi halda öz terrorçularını səfərbər edəcək.

Xülasə, “müqavimət oxu” yanlış bir ifadədir. Lakin, ancaq kəsişən maraqlar, rəftar İranı və onun terror təşkilatlarını bu ad altında bir araya gətirir.