Misir və Türkiyə illərlə davam edən gərginlikdən sonra diqqətəlayiq yaxınlaşma regional münasibətlər xəritəsinin yenidən qurulmasına töhfə verə bilər. Dünyanın gözü bu inkişaf edən tərəfdaşlığa və onun Liviya, Suriya və Qəzza kimi bölgədəki qaynar problemlərə, eləcə də Afrika Buynuzu və Şərqi Aralıq dənizindəki gərginliyə potensial təsirinə yönəlib.Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisinin sentyabrın 4-də Ankaraya ilk rəsmi səfəri, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın fevralda Misirə etdiyi analoji səfər, Qahirə ilə Ankara arasında yaxınlaşmanı gücləndirdi və on illik gərginlikdən sonra münasibətləri “yeni dövrə” qoydu.
Ekspertlər bu səfərdən sonra iki ölkənin ikitərəfli əməkdaşlıqdan regional əməkdaşlığa keçdiyini və bunun iki ölkənin sentyabrın 4-də Ankarada keçirdiyi Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının ilk birgə bəyannaməsi olduğunu bildiriblər. Misir Prezidentinin səfəri zamanı bunun da şərtlərdə əks olunduğunu ifadə etdi. Mütəxəssislər, iki ölkənin və ya bölgənin şahidi olduğu kritik məsələrin, önümüzdəki dövrdə yanaşmalar, anlaşmalar və geniş və qeyri-adi ortaq dəstək üçün yol tapa biləcəyinə diqqət çəkdilər ki, bunların başında Qahirə və Ankaranın bu mövzuda təsiri və balansı göz qabağına gətiriləndə ilk yada düşən Liviya məsələsi olur.
Liviyanın şərqdə və qərbdə iki hökumət arasında bölünməsi və hər iki hökumətin istər Misir, istərsə də Türkiyə tərəfi ilə güclü əlaqələri olması Misir-Türkiyə münaqişəsi nəticəsində iki ziddiyyətli hökumət arasında körpü yaratmaq şansını artırır.
Türkiyənin hərbi bazasına ev sahibliyi edən və Misir sülhməramlılarını qəbul etməyə başlayan Somali ilin əvvəlindən Efiopiyanın separatçı bölgədə (Somaliland) liman yaratmaq cəhdini getdikcə daha çox rədd edir. Ankara iki tərəf arasında vasitəçilik etmək üçün işə qarışsa da, Türkiyənin Misirlə yaxşı münasibətləri olan Suriya ilə əlaqələri də artmaqdadır.
Digər tərəfdən, İsrailin Qəzza zolağında təxminən bir ildir davam edən müharibəsinə qarşı iki ölkə arasında ortaq mövqeyi və qarşıdurmanı dayandırmaq istəyi var.
Sentyabrın 4-də Strateji Əməkdaşlıq Şurasının yenidən yaradılması ilə bağlı birgə bəyanat dərc olunub. Misir və Türkiyənin 'ətraflarında sülh, firavanlıq və sabitliyi təşviq etməyi hədəflədikləri bildirildi və 36 məqalədən 9-da Qəzza zolağında iki ölkə arasında koordinasiya və əməkdaşlıq səviyyəsinin gücləndirilməsi vurğulandı.
Misir və Türkiyə Suriyanın suverenliyinin vacibliyini vurğuladılar və münaqişənin daimi və hərtərəfli həlli və terrorizmlə mübarizədə birgə qərarlı olduqlarını təsdiq etdilər. Liviyada onlar “Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) tərəfindən asanlaşdırılacaq siyasi prosesi dəstəkləməyi səbirsizliklə gözlədiklərini” bildiriblər.
İki ölkə Afrika Buynuzu bölgəsində “sülhün, təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsinin və hər bir ölkənin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə qarşılıqlı hörmətin vacibliyi” barədə razılığa gəliblər. Bundan əlavə, “Sudandakı qarşıdurmaya son qoymaq üçün diplomatik səylərə dəstək” vurğulandı.
***
Suriya prezidenti Bəşər Əsədin müşaviri Abdulqadir Azuzun sözlərinə görə, Misir-Türkiyə yaxınlaşması münasibətləri “normallaşmadan strateji əməkdaşlığa” keçirmək istəyini əks etdirir. Azuzun fikrincə, bu vəziyyət iki ölkənin regiondakı çəkisi səbəbindən müxtəlif regional problemlərə müsbət təsir göstərəcək.
Prezident Sisinin mətbuat konfransında Ankara ilə Dəməşqin yaxınlaşmasını alqışlaması Türkiyə ilə Suriya arasındakı problemlərin həllində Qahirə ilə Ankara arasında əməkdaşlıq olduğunu göstərir. “Misir bu məsələlərin bir çoxunun beynəlxalq hüquq prinsiplərinə uyğun həllində mühüm rol oynaya bilər”, - Azuz bildirib.
Əl-Əhram Siyasi və Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin Türkiyə məsələləri üzrə tədqiqatçısı Kərəm Səid də Misirlə Türkiyənin yaxınlaşmasının Türkiyə ilə Suriyanın yaxınlaşmasına müsbət təsir edəcəyi fikri ilə razılaşır. Səid Qahirə və Ankaranın regionda iki dominant ölkə olduğunu, onların bölgədə geniş tarazlıq və təsir imkanlarına malik olduqlarını, yaxınlaşmasının bölgə üçün həll yoluna işarələr daşıdığını bildirib.
Liviya probleminin Misir-Türkiyə yaxınlaşmasından təsirlənəcək məslələrdən biri olduğunu və bunun seçkilərin sürətləndirilməsi, hərbi birlik və sabitliyin təşviqi əsasında ortaq bir yanaşmaya səbəb olacağına ümid etdiklərini ifadə edən Səid, “Yaxınlaşmanın işığında iki ölkənin Afrika Buynuzu, xüsusilə Somalidəki maraqları və bölgənin sabitliyi yaxşılaşdırılacaq”.
Nayrobidəki Şərqi Afrika Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Abdullah İbrahim hər iki ölkənin Somali və Şərqi Afrika regionunda öz maraqlarının olduğunu bildirib. İbrahim hesab edir ki, “iki ölkə səylərini birləşdirsə, Somalinin bərpa qabiliyyəti, təhlükəsizliyi və sabitliyi artacaq, bölgə müharibə qorxusundan azad olacaq və regional böhranların, xüsusən də Şərqi Aralıq dənizində, Liviya və Fələstində vəziyyətin həllində keyfiyyət sıçrayışı olacaq”.
Türkiyəli politoloq Taha Avde, “Yaxınlaşma faylları arasında ən böyük problem şübhəsiz Qəzza məsələsi olacaq” dedi. Avdenin sözlərinə görə, Misir və Türkiyə arasındakı ortaq razılaşma onların bu məsələdə beynəlxalq səylərini gücləndirəcək. Çünki Misirlə Türkiyə arasında münasibətlər ikitərəfli əməkdaşlıqdan regional tərəfdaşlığa doğru gedir.
Avde, “Misir-Türkiyə yaxınlaşması Türkiyə-Efiopiya, eləcə də Şərqi Aralıq dənizində Misir-Yunanıstan-Kipr münasibətləri əsasında, istər Qahirə ilə Əddis-Əbəbə arasında, istərsə də Ankara arasında İntibah (Nahda) bəndi böhranında olsun. Digər tərəfdən Afina və Lefkoşa, “Hər iki ölkə üçün həll və hərəkətlər gətirə bilər”, – deyib.
Liviya məsələsinə gəlincə, liviyalı politoloq Əyyub əl-Avceli qeyd edib ki, Misir və Türkiyə orada mühüm oyunçulardır, onların yenidənqurma layihələri var və onların yaxınlaşması bir çox problemlərin, o cümlədən Mərkəzi Seçki Komissiyasının seçilməsi ilə bağlı mövcud böhranın həllində yeni üfüqlər açacaq. Bank rəhbəri Əl-Avceli düşünür ki, Liviyada iki ölkəyə yaxın aktorların fikirlərini uzlaşdırmaq, seçkilərin keçirilməsinə mane olan məsələlərə həll yolları tapmaq və hər hansı münaqişənin qarşısını almaq imkanları var, lakin ümumilikdə Liviya böhranının həlli çox böyük işdir. Daha böyük problemdir və bir gecədə həll edilə bilməz.
Sudanlı politoloq Məhəmməd Turşinin fikrincə, Türkiyə Efiopiya ilə Somali arasında vasitəçilikdə mühüm rol oynayacaq və bu, Misirə və onun milli təhlükəsizliyinə fayda verəcək. Bununla belə, Turşin hesab edir ki, “Türkiyənin Rönesans bəndinə təsiri məhdud olacaq”. Turşin Misir-Türkiyə koordinasiyasının Sudana sülhün qurulması və inkişaf layihələrinin həyata keçirilməsində dəstək verməsini gözləyir.
çap et