Mərhum siyasi liderlərdən birinə 1980-ci illərdə onu ABŞ administrasiyası ilə birbaşa dialoqa aparan səbəb və Moskvanın onunla Vaşinqton arasında əlaqə kanalı açmaq üçün vasitəçilik təklifini niyə rədd etdiyini soruşduqda, “Əgər vəziyyət mənimlə Amerika tərəfi arasında birbaşa dialoqa açıqdırsa, mənim payımdan və Amerika tərəfindən faydalanmağa çalışacaq vasitəçiyə ehtiyac yoxdur”, – deyib.
İran rejiminin dini rəhbəri Əli Xameneyi prezident Məsud Pezeşkian, prezident komandası və onun kabineti ilə görüşündə düşmənlə (ABŞ) müəyyən bir məsələdə dialoqun mümkün olduğunu dedikdə, bu sözlər yeni hökumətə yol açdı. Amerika administrasiyası, Xameneyi və rejimi ilə birbaşa dialoqun mümkünlüyü onun səlahiyyət sahibi bir şəxs kimi siyasət və strategiyaları formalaşdırmaq üçün yaşıl işıq yandırdığına dair açıq siqnal verirdi
Xameneyinin bu sözləri İranın milli, milli və strateji maraqlarını həyata keçirmək üçün bütün tərəflərlə dialoqa açıq olmaq şüarını vurğulayan yeni hökumətin diplomatik komandasının fəaliyyətinin başa çatması ilə üst-üstə düşdü.
Məhəmməd Cavad Zərifin Strateji Məsələlər üzrə vitse-prezident vəzifəsinə qayıtması ilə yanaşı, onu da demək olar ki, Zərif xarici işlər naziri olarkən siyasi işlər nazirinin müavini və baş müzakirəçi olmuş Abbas Araqçının XİN-ə, həmçinin İranın BMT-dəki keçmiş daimi nümayəndəsi Məcidin Taxtırevançını prezidentin siyasi işlər üzrə müavini təyinatından sonra Pezeşkian siyasi və müzakirə komandasını dizayn etdi.
Bu təyinatlar və onların nəticələri Əmir Səid İrəvaninin İranın BMT-dəki daimi nümayəndəsi kimi iştirakı ilə tamamlandı. İrəvani Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası katibinin siyasi köməkçisi vəzifəsindən BMT-nin nümayəndəsi təyin edilib. Bütün bu təyinatlar o deməkdir ki, “Baydariha” qruplaşmasının rəhbərlik etdiyi radikal qanadın təyinatına əsasən, Araqçı İran diplomatiyasının əsas kapilyarlarında “Nyu York bandası” adlı komandanı yenidən təşkil edib və danışıqlar qrupunun açarlarını onlara verib.
Bu məlumatlar, bu dəfə nüvə məsələsinin ölçüsünə və onunla əlaqəli razılaşmaya və bunun əsl narahatlıq və təşviş mənbəyi olan iqtisadi sanksiyalar böhranına həll yolu tapmaq baxımından sahib ola biləcəyi mənalara diqqət yetirək. Həm yeni hökumətin, həm də rejimin, İranın müxtəlif məsələləri ilə əlaqədar danışıqlar prosesinin birbaşa araşdırılması, keyfiyyət dəyişikliyi yaratmaq niyyətinin ciddiliyini göstərir.
Amma eyni zamanda, bu vəziyyət rejimin rəhbərliyinin milli maraqlar çərçivəsində, suverenlik və milli təhlükəsizlik anlayışları ilə bağlı, xüsusən də “HƏMAS” terror təşkilatının Siyasi Bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyənin Tehranda öldürülməsinə cavab olaraq milli təhlükəsizlik məsələsi ilə bağlı bəzi məsələlərdə kifayət qədər çeviklik və transformasiya nümayiş etdirməyə hazır olduğunun əyani göstəricisidir.
Bu kontekstdə Rəhbəri Kohgiluyə və Boyer Əhməd vilayətindən olan şəhid ailələri ilə bir araya gətirən görüşün təfərrüatlarının Xameneyinin rəsmi saytında yenidən dərc edilməsi diqqət çəkib. Çünki görüş avqustun 14-də, rejim rəhbərinin prezidenti və kabinetini qəbul edib düşmənlə dialoq və danışıqlardan iki gün sonra baş tutub. Bazar günü daha sonra bu görüş khamenei.ir rəsmi saytının ön səhifəsində yer alıb və rejim başçısının Qurani-Kərimin Ənfal surəsinin 16-cı ayəsinə istinad edərək, ayəni üstün maraqlara əsaslanan taktiki geri çəkilmənin vacibliyini, o cümlədən düşmənə təslim olmaq və ya boyun əymək kimi qəbul edilməməsi kimi xarakterizə edilən sözləri bir daha dərc edildi. Sözügedən ayədə belə buyurulur: “Hər kim belə bir gündə, taktiki olaraq geri çəkilmək və başqa bir cərgədə mövqe tutmaq istisna olmaqla, onlardan üz çevirib qaçarsa, Allahın qəzəbinə düçar olar. Onun yeri cəhənnəmdir. O, necə də pis əzab və son dönüş yeridir”.
Bu sözlər bu dəfə rejim rəhbərin ofis rəsmilərinin İranın Haniyənin qətlinə cavab vermək əzmi ilə bağlı bəyanatları ilə müşayiət olundu. Verilən açıqlamalara görə, cavab qərarı Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı kimi Xameneyə aiddir və o, yüksək rütbəli hərbi rəhbərlərlə məsləhətləşərək strateji qərarlar qəbul etmək səlahiyyətinə malikdir. Bu müddət ərzində İran tərəfində raketlərlə genişmiqyaslı cavab əməliyyatı ilə bağlı bəyanatlar azalıb, baxmayaraq ki, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) cavab əməliyyatına hazırlıq çərçivəsində elan etdiyi müxtəlif növ ballistik raketlərin iştirakı ilə təxminən 13 təlim keçirilib. Bundan əlavə, rejim, kursunu dəyişib və BMT-dəki daimi nümayəndəsi İrəvaninin dili ilə hesablanmış və qəfil cavab barədə danışmağa başlayıb.
Bu dəyişiklik üçün təklif edilmiş və irəli sürülən bütün əsaslandırmalara baxmayaraq, sabit olan bir şey budur ki, rejim rəhbərliyi danışıqlar masasına qayıtmaq imkanını əldən verməmək üçün Dəməşqdəki konsulluğunun hədəfə alınmasına cavab verərkən istifadə etdiyindən fərqli bir taktikaya əl atıb. O düşünür ki, dialoq və kompromis yolu ilə qazanc əldə etmək onu cavab vermək məcburiyyətindən xilas edəcək, xüsusən də bu danışıqlarda əldə edə biləcəyini müttəfiqlərinə strateji qələbə kimi təqdim edə bilər.
Buna əsaslanaraq, ABŞ administrasiyası və İraq hökumətinin iki tərəfin xarici qüvvələrin İraqdan çıxarılması ilə bağlı əsas mərhələsinin 2025-ci ilin sentyabrında başlanacaq və 2026-cı ildə başa çatacaq razılaşmanın sona yaxınlaşması ilə bağlı verdiyi açıqlamalar, İran rejiminin regional səviyyədə strateji qazanclarından biri kimi qiymətləndirilə bilər. Müqavilə istər-istəməz Suriyadan çəkilməyi göz önünə gətirir. Buna görə də sazişin həyata keçirilməsi rejim rəhbərinin Qasim Süleymaninin öldürülməsindən sonra 2020-ci ildə hazırladığı və ABŞ qüvvələrini Qərbi Asiya regionundan, xüsusən də İraq və Suriyadan uzaqlaşdırmağa dair strategiyanın kölgəsində qalsa da, rejim bunu nailiyyət sayır.
çap et