Nuri Bilgə Ceylanın 2011-ci ildə çəkdiyi “Bir Zamanlar Anadolu’da” filmi yalnız bir cinayətin həllindən bəhs etmir. Bu film, görünən süjetin arxasında dayanan dərin fəlsəfi və psixoloji qatları ilə Türkiyə kinosunun şah əsərlərindən biri kimi qiymətləndirilir. Ceylan burada yalnız bir meyit axtarmır – o, insanın içində itirdiyi mənanı, susqunluqda gizlənən həqiqətləri və zamana qarşı aciz qalan vicdanı arayır.
Anadolu mənzərəsindən baxıldıqda, filmin coğrafiyası təsadüfi seçilməyib. Anadolu – min illərin tarixi, mədəniyyətlərin və miflərin qovuşduğu torpaq – burada həm fiziki, həm də metafizik bir məkana çevrilir. Təbiət, səhra yolları, boz relyef yalnız fon deyil, filmin fəlsəfəsini daşıyan aktyorlardır.
Filmin süjeti bir gecədə açılır: prokuror, həkim, polis və məhkumlar bir cinayət nəticəsində basdırılmış cəsədi axtarırlar. Lakin bu səfər yalnız xarici bir axtarış deyil. Yol boyu susmalar, yersiz dialoqlar, təsadüfi xatirələr və ani gözəlliklər – məsələn, elektrik işığında parlayan qızın siması – bizi bir sual qarşısında qoyur: həqiqətən nə axtarırıq və tapanda nə baş verir?
Filmdə zaman donmuş kimidir. Ceylan dialoqlarla deyil, baxışlarla, boşluqla və təbiətlə danışır. Həkimin son səhnədə meyitin üzündəki zədələri gizlətməsi isə filmin kulminasiyasıdır: bəzən həqiqəti deməmək, onu deməkdən daha böyük bir vicdan yüküdür. Bu, Ceylanın etikaya verdiyi cavabdır – insan bəzən yalanla başqasını qorumağa çalışar, lakin bu da bir cəzadır.
“Bir Zamanlar Anadolu’da” – yalnız bir film deyil, zamanın özüdür. Sanki Tarkovskinin “Zamanı əritmək” ideyası bu filmdə Anadolu torpaqlarında canlanır. İnsan var, lakin hərəkətsiz. Söz var, lakin mənasız. Sükut var və o danışır.
Ceylan bu film vasitəsilə yalnız türk kinosuna deyil, ümumilikdə dünya kinematoqrafiyasına bəyan edir: kino həyatın özü deyil, onun düşüncəyə düşmüş, yavaşladılmış, dərdlərlə dolu izidir.
çap et