Donald Trampın İranla nüvə proqramı ilə bağlı danışıqları bərpa etmək niyyətindən xəbər tutanda ən çox təəccüblənən şəxs İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu olub. Aprelin 7-də iki lider Vaşinqtonda görüşəndəNetanyahu ABŞ-ın mümkün iştirakı ilə İranın nüvə və raket proqramlarına mümkün hücum planını tamamlaya biləcəyinə az qala əmin idi. Təbii ki, danışıqların gündəliyində başqa məsələlər də var idi, xüsusilə Trampın dostlara və düşmənlərə qarşı ticarət müharibəsi. Amma ən qabarıq və aktual məsələ İsrail üçün ekzistensial təhlükə yaradan İranın nüvə təhlükəsi idi.Bununla belə, müxtəlif media xəbərlərinə görə, Tramp Netanyahudan imtina edib. Aprelin 12 və 19-da ABŞ və İran arasında keçirilən birinci və ikinci görüşlər konkret irəliləyiş əldə etməsə də, tərəflər “texniki” danışıqlardan sonra aprelin 26-da yenidən görüşməyə razılaşıblar. Burada Tramp beysbolun ən vacib qaydalarından birini xatırlasa yaxşı olar: “Əgər oyunçu üç dəfə qaçırsa, o, oyundan kənardadır”.
İranın amansız nüvə silahına can atması və onun yaratdığı ciddi təhdidlər Netanyahu və bir çox israilli və amerikalılar üçün bu qüvvəyə qarşı qabaqlayıcı zərbəni danılmaz edir. Buna görə də İsrail haqlı olaraq Trampın İranın nüvə proqramını məhv etməyi tamamilə haqlı addım hesab edəcəyinə inanırdı.
Heç kim deyə bilməz ki, İsrail tələsik və ya ehtiyatsız hərəkət edib. İran 30 ildir ki, nüvə silahı əldə etməyə çalışır və bu təhlükə hər gün artır. Fars-molla rejiminin bu istiqamətdə strateji qərarını heç bir amil – diplomatiya, sanksiyalar, hətta güc tətbiq etmək hədəsi belə dəyişmədi. İran həm nüvə, həm də raket proqramlarında aydın və təhlükəli irəliləyişlər əldə edib. Bu səbəbdən də çoxdan gözlənilən hərbi güc tətbiqi qərarı həmişəkindən daha aktuallaşıb.
Xarici dünyanın İranın imkanları ilə bağlı bildikləri özlüyündə narahatlıq doğursa da, daha təhlükəlisi zəif kəşfiyyat və beynəlxalq nəzarətin olmaması səbəbindən bilmədiyimizdir. Tehran Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) işinə mane olmaqda davam edir və onun müfəttişlərinin nüvə silahının yaradılması üzrə mühüm səylərin aparıldığı həssas hərbi obyektlərə daxil olmasına mane olur. Bundan əlavə, Şimali Koreya ilə sıx əməkdaşlığını nəzərə alsaq, İranın nüvə silahı əldə etməyə əvvəllər düşünüldüyündən daha yaxın ola biləcəyi istisna edilmir. Məsələn, Şimali Koreyanın Suriyada 2007-ci ildə İsrail tərəfindən dağıdılan Deyr əz-Zor nüvə obyektinin tikintisinə verdiyi töhfə bunu təsdiq edir. Nüvə alimi Əbdül Qadir Xan uranın zənginləşdirilməsi və silah dizaynı ilə bağlı ilkin planları həm Tehran, həm də Pxenyana təqdim edib. Bu o deməkdir ki, İranda kəşf edilə biləcək obyektlər Şimali Koreyaya köçürülmüş və aşkarlanması çətin olan üsullarla yerin altında gizlənmiş daha geniş proqramın bir hissəsi ola bilər.
Buna görə də İsrail üçün sual İranın nüvə proqramına hücum edib-etməyəcəyi deyil, bunu nə vaxt və təkbaşına, yoxsa ABŞ-ın köməyi ilə edəcək. Strateji baxımdan Vaşinqtonun İranın nüvə ambisiyalarına qarşı hərbi addımlar atmaq üçün hər cür əsası var. Bu proqramın təhlükəsi təkcə İsrail üçün deyil, bütün dünya üçündür. Fars-molla rejimi 30 ildir ki, İranı nüvə dövlətinə çevirməyə çalışırlar və bunun başqaları üçün nəticələrini vecinə almırlar. ABŞ-ın bu təhlükəni aradan qaldırmaq üçün vasitələri var və bu vasitələrdən istifadə etmək qərarına gəlsə, tam siyasi və mənəvi əsasa malik olacaq. Ona görə də İran təhlükəsini neytrallaşdırmaqda İsrailə dəstək vermək tam məntiqlidir.
Lakin Trampın bu çətin qərarı vermək üçün bəlkə də qətiyyəti və xarakteri yoxdur. Hesabatlar onun administrasiyasında İrana qarşı güc tətbiqi ilə bağlı fikir ayrılıqlarının olduğunu göstərir. Çox az ixtisaslı yüksək vəzifəli məmurlar bu yanaşmaya qarşı çıxırlar. ABŞ-İsrailin birgə zərbəsi daha təsirli olsa da, Vaşinqtonun iştirakı lazım deyil, çünki İsrail qüvvələri İranın nüvə proqramını məhv etmək və ya İran sonradan texniki xidmət göstərsə belə, uzunmüddətli perspektivdə onu iflic etmək iqtidarındadır. İsrail hərəkətə keçməyə qərar verərsə, İranın nüvə infrastrukturuna nəinki qismən zərər vurmalı, əksinə, onu tamamilə məhv etməlidir. İndikindən daha mütənasib vaxt olmaya bilər.
İsrailin hücumlarından sonra Amerikanın dəstəyi ilə və ya olmadan baş verməsindən asılı olmayaraq, ayətullahların əsl qorxduqları İran xalqının reaksiyasıdır. Onlar Yaxın Şərqdə böyük təsir imkanlarını itirdiklərinə görə, indi təcili olaraq öz terror proksi şəbəkələrini bərpa etməyə çalışırlar və eyni zamanda ölkə daxilində rejimi möhkəmləndirirlər. Suriyada Əsədin devrilməsi, “Hizbullah”, “Həmas” və “Husilər” kimi terror təşkilatlarının oktyabrın 7-dən bəri vurduğu ardıcıl zərbələrlə birlikdə İran daxilində gərginlik və qarşılıqlı ittihamlar mühiti yaradıb.
1979-cu il inqilabının əsasları həmişəkindən daha zəifdir. Nüvə proqramının məhv edilməsi İranda xalqın qəzəbini alovlandıran qığılcım ola bilər və nəticədə xalqın rejimə qarşı qalxmasına və onun rəhbərliyini devirməsinə səbəb ola bilər. Ayətullahlar İsrailin hücumlarından və beynəlxalq sanksiyalardan yayınmağa çalışırlar. Vaşinqtonla uzunmüddətli danışıqlara girmək onlara həyat xətti təklifi olardı.
Ən təhlükəli dövlətin ən ölümcül silahı əldə etmək cəhdinə qarşı çıxanlar üçün, bir vaxtlar Marqaret Tetçerin tövsiyə etdiyi kimi, indi tərəddüd etmək vaxtı deyil. Biz Tehranla nəticəsiz danışıqlara son qoymalı və dünyanı nüvə İranından qorumaq üçün hərəkətə keçməliyik.
çap et