Azərbaycan əhalisini İsrail-Fələstin münaqişəsindəki mövqeyinə görə iki yerə bölünür. Əhalinin də 95%-i münaqişənin tarixi haqqında məlumatsızdır. Bunu nəzərə alaraq özümə borc bildim ki, geniş yazı hazırlayıb oxuculara təqdim edim.
Yaxın Şərqdə 100 ildən artıq davam edən ərəb-İsrail münaqişəsi zaman-zaman təhrif olunmuş formada təqdim edilir. Bu gün bir çox müsəlman cəmiyyətlərində İsrailin qeyri-qanuni yaradıldığı, yəhudilərin "Fələstin torpağını zəbt etdiyi" kimi iddialar dolaşır. Lakin tarixi sənədlər, beynəlxalq hüquq və hadisələrin obyektiv təhlili göstərir ki, münaqişənin əsl səbəbi yəhudilərin dövlət yaratması deyil, ərəb ölkələrinin bu hüquqa qarşı çıxması və zorla qarşılıq verməsi olmuşdur.
Yerusəlim və yəhudi tarixi
İlk öncə qeyd edilməlidir ki, Yerusəlim (Qüds) şəhəri tarixən yəhudilər tərəfindən salınmış və onların dini, milli və siyasi mərkəzi olmuşdur. Qədim yəhudi dövləti olan İsrail və Yəhuda krallıqları eramızdan əvvəl 10–6-cı əsrlərdə bu ərazilərdə mövcud olmuşdur. Yəhudilərin birinci və ikinci məbədləri Qüdsdə yerləşmişdir və bu səbəbdən şəhər yəhudilər üçün müqəddəs hesab olunur. Qüdsün yəhudilərə məxsus olduğu barədə təkcə yəhudi deyil, xristian və islam mənbələri də məlumat verir.
BMT-nin 181 saylı qətnaməsi və yəhudilərin haqqı
1947-ci ildə BMT Baş Assambleyası 181 saylı Qətnamə ilə Fələstin ərazisinin yəhudi və ərəb dövlətləri arasında bölünməsini təklif etdi. Bu plan tam müstəqil iki dövlətin yaradılmasını nəzərdə tuturdu. Yəhudilər bu qərarı qəbul etdilər, ərəb liderləri isə rədd etdilər və qərarın həyata keçməsinin qarşısını almağa çalışdılar. Qətnaməyə əsasən, Yerusəlim beynəlxalq nəzarətdə olan şəhər (corpus separatum) kimi qəbul edilməli idi, yəni nə İsrailə, nə də Fələstinə aid edilməli deyildi. Lakin bu status ərəb silahlı müqaviməti nəticəsində pozuldu.
Münaqişəyə ərəb tərəfinin başlaması
1948-ci ildə İsrail dövləti elan edildikdən dərhal sonra beş ərəb dövləti – Misir, İordaniya, Suriya, Livan və İraq – İsrailə hücum etdilər. İsrailin yeni qurulduğu bir anda silahlı hücumlara məruz qalması əslində bütün beynəlxalq hüquqlara zidd idi. Ərəb ölkələri təkcə İsraili yox, həm də BMT-nin qərarını və beynəlxalq hüququ tanımadı. Onların məqsədi yəhudi dövlətini tamamilə aradan qaldırmaq idi. Bu isə münaqişənin başlanğıc nöqtəsi idi, yəhudi tərəfi deyil.
Yəhudi tərəfinin sülhə açıq davranışı
İsrail rəhbərliyi müstəqillik elan edərkən, ərəbləri də eyni şəkildə dövlətlərini qurmağa çağırmışdı. Hətta İsrailin ilk baş naziri David Ben-Qurion elan etdi ki, ərəb azlıqları İsrail vətəndaşı kimi hüquqlarla yaşayacaq və qonşu ərəb dövlətləri ilə sülh istənilir. Lakin ərəb liderləri “yəhudi dövləti ilə sülh yox, müharibə” seçimini etdilər.
Fələstin dövlətinin qurulmamasının səbəbi yenə ərəblərdir.
BMT planında fələstinlilərə ayrıca dövlət yaradılması təklif olunmuşdu. Lakin bu dövlət ərəblərin öz içindəki parçalanma və qarşılıqlı iddialar ucbatından qurulmadı. İordaniya Qərb sahilini özünə birləşdirdi, Misir Qəzzanı nəzarətə götürdü, fələstinlilərin isə siyasi səsi yox idi. Yəni fələstinlilərin dövlət qurmaması İsrailin deyil, ərəb liderlərinin və daxili parçalanmanın nəticəsi idi.
Yəhudilərin dövlət qurmaq hüququnun hüquqi əsasları
1. Balfur Bəyannaməsi (1917) – Böyük Britaniya Fələstində yəhudi milli yurduna dəstək verdi.
2. San Remo Konfransı (1920) – Balfur Bəyannaməsi beynəlxalq hüquqi sənədə çevrildi.
3. Millətlər Cəmiyyətinin Fələstin mandatı (1922) – Yəhudi yurdu qurmaq rəsmi məqsəd olaraq tanındı.
4. BMT 181 saylı Qətnamə (1947) – Yəhudi dövlətinin yaradılması rəsmi şəkildə təsdiqləndi.
Bu sənədlərin hamısı göstərir ki, yəhudi xalqı dövlət qurmaq üçün həm hüquqi, həm tarixi, həm də mənəvi haqq sahibidir.
Yəhudi dövləti – İsrail, BMT-nin və beynəlxalq hüququn dəstəyi ilə qurulmuş qanuni bir dövlətdir. Ərəblərin bu hüquqa qarşı çıxması, müharibə etməsi və sülh imkanlarını rədd etməsi münaqişənin əsas səbəbidir. Əgər ərəblər BMT planını qəbul etsəydilər, bu gün həm İsrail, həm də Fələstin müstəqil dövlətlər kimi mövcud ola bilərdi. Lakin tarix göstərdi ki, İsrail hər zaman sülhə açıq olub, ərəb tərəfi isə bunu zorakılıqla cavablandırıb.
Bu həqiqətlərin düzgün anlaşılması müsəlman dünyasında da yanlış stereotiplərin qırılmasına yardım edə bilər. Sülh və ədalət yalnız reallıqları qəbul etməklə mümkündür – və bu reallıq odur ki, yəhudilər bu torpaqlara yad deyil, onların sahibidir və bu haqq onlara tarixin, hüququn və insanlığın borcudur.
Qeyd: Tarix boyunca “Fələstin dövləti” adlı müstəqil, suveren bir dövlət heç vaxt mövcud olmayıb. “Fələstin” termini əsasən coğrafi bölgə kimi istifadə olunmuş, lakin bu ərazidə heç zaman müstəqil bir ərəb dövləti qurulmamışdır. Bu torpaqlarda yaşayan əhali əsasən ərəblərdən ibarət olmuşdur, lakin bu əhali fələstinli millət kimi siyasi bir kimliyə malik deyildi, çünki ərəblərin artıq Suriya, İordaniya, Livan, Misir, İraq kimi çoxsaylı dövlətləri mövcud idi.
çap et