Son illərdə Ermənistanın siyasi gündəmi əsasən Rusiya ilə münasibətlərin soyuması və Qərbə inteqrasiya istiqamətində atılan addımlarla formalaşır. Əgər 44 günlük müharibədən sonra Ermənistan Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaq zərurətini anlamağa başlamışdısa, bu gün artıq İrəvan Kremlin orbitindən uzaqlaşaraq tamamilə yeni geosiyasi trayektoriyaya qədəm qoyur.Bu istiqamətdə ən diqqət çəkən hadisələrdən biri 2024-cü ilin sonlarında Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) ilə əməkdaşlığını faktiki olaraq dayandırması oldu. Ermənistan rəhbərliyi bu qərarın səbəblərini aydın şəkildə izah etdi: 2020-ci ildəki müharibə zamanı KTMT-nin passivliyi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan mövqeyinə səssiz qalması. Paşinyan hökuməti hesab edir ki, KTMT çətiri Ermənistanın real təhlükəsizlik ehtiyaclarını təmin etmir və Moskvanın dominantlığı altında bu təşkilatın fəaliyyəti formal xarakter daşıyır.
Bütün bu proseslərin fonunda Ermənistanın ABŞ, Avropa Birliyi (AB) və NATO ilə münasibətləri yeni mərhələyə qədəm qoyur. 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən Ermənistanla AB arasında “Qabaqcıl tərəfdaşlıq gündəliyi” adlı siyasi çərçivə sənədinin icrasına başlanması bu ölkənin AB-yə yaxınlaşmasının mühüm göstəricisidir. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Avropa səviyyəli təlimlərə qoşulması və NATO ilə texniki əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi isə Moskva üçün açıq mesajdır: İrəvanın siyasi gələcəyi Qərbdədir.
Moskvanın Ermənistanla bağlı narahatlığı isə yalnız siyasi deyil, həm də iqtisadi xarakter daşıyır. Rusiya üçün Ermənistan uzun illər Cənubi Qafqazda geosiyasi dayaq nöqtəsi olub. Lakin son iki ildə Ermənistanın Avropa enerji bazarlarına çıxış, alternativ infrastruktur layihələrinə maraq göstərməsi Kremlin regiondakı enerji və nəqliyyat monopoliyasına təhlükə yaradır. “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizində İran-Ermənistan-Gürcüstan marşrutunun canlandırılması da Rusiyanın regiondakı təsir dairəsinin daraldığına sübutdur.
Ermənistanın geosiyasi dəyişiklikləri daxili ictimai rəydə də ciddi parçalanma yaradıb. Xüsusilə Rusiya yönlü müxalifət və kilsə çevrələri Paşinyanın Avroatlantik kursuna qarşı kəskin çıxışlar edir. 2025-ci ilin yayında Baqrat Qalstanyanın rəhbərlik etdiyi müxalif hərəkatın kütləvi mitinqləri, “Müqəddəs Mübarizə” adı altında keçirilən yürüşlər Ermənistanın daxilində anti-Qərb ruhunun hələ də canlı olduğunu göstərir. Lakin bu qrupun arxasında duran əsas güc mərkəzi Moskvadır. Qalstanyanın dini mövqeləri ilə siyasi ritorikası arasında balans pozulmuş, o, daha çox Rusiya üçün "ideoloji vasitə" rolunu oynamağa başlamışdır.
Bu mənada Paşinyan hökumətinin Qərbə inteqrasiyası yalnız xarici siyasət məsələsi deyil, eyni zamanda daxili cəmiyyətin transformasiyası məsələsidir. Qərbyönlü kurs həm siyasi institutların demokratikləşməsini, həm də Ermənistanın hüquqi sisteminin Avropa standartlarına uyğunlaşmasını tələb edir. Bu isə Paşinyan üçün uzunmüddətli və riskli prosesdir. Çünki ölkədə hələ də “böyük Ermənistan”, “ərazi iddiaları”, “xristian birlikləri” kimi ideoloji stereotiplər canlıdır və bu stereotiplər Qərb dəyərləri ilə toqquşma nöqtəsindədir.
Ermənistanın hazırkı siyasi kursu həm də Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin gələcəyi baxımından əhəmiyyətlidir. Nikol Paşinyan son aylarda verdiyi bəyanatlarda sülhün alternativi olmadığını bildirir. Onun “Qarabağ Azərbaycanın tərkib hissəsidir” fikri artıq Ermənistanın yeni siyasi xəttinin təməlinə çevrilib. Bu bəyanatlar rəsmi Bakı tərəfindən ehtiyatla, lakin müsbət qarşılanır. Türkiyə də Paşinyanın səmimi sülh təşəbbüslərini qiymətləndirir və münasibətlərin normallaşmasına hazır olduğunu açıq şəkildə bəyan edir.
Ən maraqlı məqamlardan biri odur ki, Paşinyan öz çıxışlarında artıq erməni xalqını tarixlə deyil, reallıqla yaşamağa çağırır. “Biz qonşularımızla münasibətlərimizi tarixi emosiyalar yox, real maraqlar üzərindən qurmalıyıq” – deyən Paşinyan, əslində Ermənistanı emosional qafesdən çıxarmağa çalışır. Onun Ağrı dağı (Ararat) ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlər, təhsil sistemində uydurmalara yer verilməməsi ilə bağlı çağırışları bu siyasətin tərkib hissəsidir.
Bütün bu mənzərə onu göstərir ki, Ermənistan bu gün Qərblə münasibətləri prioritet sayan, Moskvanın təsirindən azad olmaq istəyən və regionda sabitlik axtaran bir dövlətdir. Lakin bu yol kəskin dönüşlər və daxili müqavimətlərlə doludur. Ermənistanın qarşısında duran əsas məsələ isə Qərblə yaxınlaşma xəttini daxildə legitimləşdirmək və bu prosesi davamlı etməkdir. Bunun üçün isə Ermənistan rəhbərliyi həm milli ideoloji islahata, həm də ictimai maarifləndirməyə ehtiyac duyur.
Ermənistanın Qərbə yönəlməsi Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi balans yaradacaq. Azərbaycan bu balansın əsas oyunçusudur. Rəsmi Bakı üçün Ermənistanın demokratikləşməsi, revanşist ritorikadan imtinası və sərhədlərin delimitasiyasını qəbul etməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Türkiyə isə bu prosesdə katalizator rolunu oynayır. Regionun gələcəyi məhz bu üçtərəfli balansda formalaşacaq: güclü Azərbaycan, konstruktiv Ermənistan və vasitəçi Türkiyə.
Beləliklə, Paşinyanın Qərbə yönələn xarici siyasəti, yalnız bir şəxsin siyasi xətti deyil – bu, Ermənistanın bir əsrlik yanlış ideoloji və siyasi irsdən imtina etməsinin təməl göstəricisidir. İrəvanın bu yolla nə qədər gedə biləcəyi isə həm daxili siyasi sabitlikdən, həm də Qərbin verdiyi real dəstəkdən asılı olacaq. Bu, artıq təkcə Ermənistanın deyil, bütün Cənubi Qafqazın gələcək xəritəsini müəyyən edəcək strateji dönüş nöqtəsidir.
çap et