Son illərdə Azərbaycanda Türkiyə hərbi bazasının və ya Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinin aviasiya bazasının yaradılması məsələsi hər dəfə regional gərginlik yüksələndə yenidən gündəmə gəlir. Azərbaycanın Qarabağdakı qələbəsi, Türkiyə və Pakistanla möhkəm tərəfdaşlığı, üçtərəfli əməkdaşlığın güclənməsi – bütün bunlar bəzilərinə elə gəlir ki, artıq ittifaqı yalnız sənədlərdə deyil, həm də fiziki baxımdan, daimi hərbi mövcudluqla təsdiqləməyin vaxtıdır. Ancaq emosional arqumentləri kənara qoyub bu mövzunu ayıq və real baxışla qiymətləndirmək lazımdır.Türkiyə bazasının tərəfdarları üçün əsas arqument ondan ibarətdir ki, bu baza potensial təhlükələrə qarşı – xüsusən də Rusiyanın dəstəyi ilə ayaqda qalan Ermənistanın təhdidlərinə qarşı – ciddi çəkindirici qüvvə ola bilər. Onların fikrincə, daimi Türkiyə bazası Azərbaycanın Qarabağdakı qələbəsini siyasi və hərbi baxımdan möhkəmləndirər, müdafiə qabiliyyətini gücləndirər və bütün regiona qardaşlığın dəyişməzliyini göstərərdi.
Fəqət məsələnin digər tərəfi də var. Azərbaycanda xarici qoşunların daimi yerləşdirilməsi ölkənin uzun illər formalaşdırdığı çoxvektorlu siyasətə zidd olar. Xüsusilə Rusiya və İranla münasibətlər baxımından bu, həssas məsələdir: hər iki dövlət Ankaranın bölgədə təsirinin genişlənməsinə çox həssas yanaşır. Türkiyə bazası onların gözündə NATO elementinə çevrilə bilər və nəticədə Azərbaycana qarşı iqtisadi, diplomatik, hətta hərbi təzyiqlərin artmasına səbəb ola bilər.
Bundan başqa, Azərbaycanın Konstitusiyası ərazisində daimi xarici hərbi obyektlərin yerləşdirilməsini nəzərdə tutmur. Belə bir qərarın qəbul olunması isə həm cəmiyyət, həm parlament daxilində geniş müzakirələrə yol açar və daxili siyasi gərginliyi artıra bilər. Siyasi baxımdan bunun qiyməti hərbi faydalardan daha böyük ola bilər.
Pakistan aviasiya bazası: nə dərəcədə əsaslandırılmışdır? Sualı cavablamağa çalışaq. İslamabad Azərbaycanın sınanmış müttəfiqidir və Qarabağ müharibəsi dövründə həm siyasi, həm mənəvi dəstəyini göstərib. Nəzəri baxımdan, Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinin Azərbaycanda yerləşdirilməsi hava hücumundan müdafiəni, kəşfiyyat imkanlarını və hərbi mobilliyi artıra bilərdi. Pakistanın pilotsuz vasitələrin və taktiki aviasiyanın tətbiqi sahəsindəki təcrübəsini nəzərə alsaq, bu, müəyyən mənada məntiqli görünür.
Ancaq belə addım Azərbaycanı Pakistanın məsuliyyət zonasına daxil edərdi. Halbuki Pakistan Hindistan və Əfqanıstanla mürəkkəb münasibətlərə malikdir və daim toqquşma təhlükəsi ilə üz-üzədir. Bu halda Azərbaycan özünün heç bir marağı olmayan münaqişələrdə dolayısı ilə iştirakçıya çevrilə bilərdi. Hətta rəmzi səviyyədə Pakistan aviasiya bazasının yerləşdirilməsi Azərbaycanın üçüncü ölkələrlə gərginliyə cəlb olunması riskini artırar və təhlükəsizlik baxımından əksinə, zəif nöqtə yarada bilərdi.
Üstəlik, Rusiyanın və İranın reaksiyası çox sərt ola bilərdi. İran Pakistan bazasını öz maraqlarına təhdid kimi qəbul edər, Moskva isə bunu bölgədəki təsirinin zəiflədilməsi cəhdi hesab edərdi. Nəticədə Azərbaycanın üzərinə düşən təzyiqlər artardı, halbuki Pakistanın burada yerləşdirilməsinin real faydası bütün bu riskləri kompensasiya etmir.
Əslində Azərbaycan artıq daha məntiqli və çevik bir yanaşma həyata keçirir – birgə təlimlər, təcrübə mübadiləsi, hərbi-texniki əməkdaşlıq və təlimatçıların dəstəyi. Bu mexanizm həm Konstitusiyaya, həm də müstəqillik prinsiplərinə zidd deyil, eyni zamanda Rusiya və İranla balansı qorumağa imkan verir və Bakıya maksimum manevr azadlığı bəxş edir.
Bundan başqa, Türkiyə və ya Pakistan hərbçilərinin müvəqqəti təlim məqsədli iştirakı, birgə təlim mərkəzlərinin yaradılması və mövcud bazaların azərbaycanlı komandanlıq altında modernləşdirilməsi faktiki olaraq daimi bazanın verəcəyi hərbi üstünlükləri təmin edir, amma suverenlik itkisinin qarşısını alır və Azərbaycanı heç bir böyük gücün oyuncağına çevirmir.
Azərbaycan rəhbərliyi dəfələrlə vurğulayıb ki, ölkə heç vaxt qlobal qarşıdurmaların bir hissəsi olmaq istəmir. Əksinə, Bakı müstəqil və hörmət edilən oyunçu kimi qalmaq istəyir, hansı ki, hərbi tərəfdaşlıqları öz gücünü artırmaq vasitəsi kimi görür, amma qərar vermə azadlığını məhdudlaşdırmayan formada.
Türkiyə və ya Pakistan bazası isə bu azadlığı faktiki məhdudlaşdırar. Çünki ciddi bir böhran zamanı həmin bazaların yerləşdiyi dövlətlərin maraqları nəzərə alınmalıdır, bu isə Azərbaycanın müstəqil qərar qəbul etmə imkanlarını zəiflədər.
Hazırda Azərbaycanın güclü və peşəkar ordusu, yaxşı hazırlıqlı şəxsi heyəti və Türkiyə ilə Pakistanla yüksək səviyyəli hərbi əməkdaşlığı mövcuddur. Bu resurslar xarici bazadan qat-qat üstün nəticələr verir, çünki qonşuları qıcıqlandırmır və ölkəni yad qarşıdurmalara sürükləmir.
Ən optimal strategiya çoxprofilli təlimlərin genişləndirilməsi, birgə təlim və logistika mərkəzlərinin inkişaf etdirilməsi, hərbi texnikanın modernləşdirilməsi və qərargah səviyyəsində koordinasiyanın gücləndirilməsi olacaq. Bu yanaşma Azərbaycanın həm güclü, həm də tam müstəqil qalmasını təmin edir, suverenliyini qurban vermədən təhlükəsizliyini möhkəmləndirir.
Bu gün üçün yeganə düzgün qərar – Türkiyə və Pakistanla sıx hərbi tərəfdaşlığı qoruyub saxlamaq, amma daimi xarici hərbi mövcudluğa yol açmamaqdır. Yalnız bu yolla Bakı öz maraqlarını maksimum dərəcədə qoruyar və regionda heç kimin əlində alətə çevrilməz.
çap et