“Qərb bizi aldatdı” deyən Çin artıq “Qərbi aldadan” gücə çevrilib. XX əsrin sonlarında qlobal sərmayəçilərin “ucuz əmək bazarı” kimi görüb axın etdiyi Çin, bu gün Qərbin strateji texnologiyalarını mənimsəyib onları daha sürətli, daha səmərəli və daha ucuz istehsal edən supergücə çevrilib.Bu çevrilmənin arxasında isə bir “Go oyunu” düşüncəsi var – səbr, sistem və çevrələmə.
I. Texnologiya transferi və “səssiz mühəndis çevrilişi”
Qərb şirkətləri – “Ford”, “Boeing”, “Siemens”, “Alstom” və digərləri – 1980-90-cı illərdə Çin bazarına girərkən, texnologiyanı paylaşmadan gəlir əldə etməyi düşünürdülər. Amma Çin bu texnologiyaları yerli tərəfdaşlar üzərindən birbaşa mühəndislərinə ötürərək “öyrəndi, tətbiq etdi və inkişaf etdirdi”. Yəni, Qərbin “beyin gücü” Çində klonlandı.
Fransa–Çin nüvə əməkdaşlığı: Nikola Sarkozi dövründə imzalanan 8 milyard dollarlıq razılaşma, Çin mühəndislərinə ən yeni nüvə texnologiyasının qapılarını açdı.
Sürətli qatar modeli: “Siemens” və “Alstom”un verdiyi texnologiyalar 2010-dan sonra tam yerli istehsala çevrildi. Bu gün Çin 45 ölkəyə sürətli qatar satır.
II. Çin oyunu: “Go” stratejisi və mərhələli çevrələmə
Çin lideri Şi Cinpin ölkəsinin diplomatik strategiyasını izah edərkən "Go" oyununu nümunə göstərdi. Bu, Çin xarici siyasətinin həm Asiya, həm də Afrika və Latın Amerikasında necə səbrlə tətbiq edildiyini izah edir.
“Bir Kəmər – Bir Yol” təşəbbüsü: 3 trilyon dollardan çox dəyərində 150 ölkədə infrastruktur layihələri ilə Çin, nəqliyyat və enerji şəbəkələrini əlində cəmləşdirib.
Afrika strategiyası: Çin bu qitədə 6000-dən çox infrastruktur layihəsində iştirak edib. Kredit verərək dəniz və hava limanlarına, magistrallara nəzarətə başlayıb.
“Tayvanı çevrələmə” taktikası: Çin Sakit okeanda kiçik ada dövlətləri ilə diplomatik münasibətlər quraraq ABŞ-ın təsirini sıxışdırır.
III. Yüksək texnologiya və Qərbin təlaş içindəki cavabı
2023-cü ildən başlayaraq ABŞ və Avropa Birliyi (AB) artıq Çin texnologiyalarına qarşı konkret addımlar atmağa başlayıblar. Çip ixracatına məhdudiyyətlər, “Huawei” yasaqları, süni intellektdə təhlükə narahatlıqları...
5G yarışında “Huawei” üstünlüyü: ABŞ tərəfindən təcrid edilməsinə baxmayaraq “Huawei” artıq 70 ölkədə 5G qurğularının əsas təchizatçısıdır.
Elektrikli avtomobil inqilabı: BYD şirkəti 2024-cü ilin ilk rübündə “Tesla”nı keçərək dünyanın ən çox satılan elektrikli avtomobil istehsalçısı oldu.
Nadir elementlər və batareya üstünlüyü: Çin, qlobal litium və kobalt ehtiyatlarının təchizat zəncirinə nəzarət edir – bu isə yaşıl enerji keçidi üçün kritikdir.
IV. Qərbin peşmanlığı və Çinlə rəqabət strategiyaları
Fransız Çinşünas Emmanuel Veronun "biz öz texnologiyalarımızı onlara verdik" fikri artıq qərb mühitində geniş yayılıb. Ancaq məsələ təkcə ötürülən texnologiyada deyil, onların bu texnologiyanı necə inkişaf etdirdiyindədir.
AUKUS və Hind-Sakit okean strategiyası: Qərb, Çinin artan təsirinə qarşı Avstraliya, Britaniya və ABŞ-ın hərbi bloku ilə cavab verməyə çalışır.
“Chips Act” və “Critical Raw Materials Act”: ABŞ və AB kritik texnoloji sahələrdə Çin asılılığını azaltmaq üçün xüsusi qanunvericilik paketləri qəbul ediblər.
Yeni NATO konsepsiyasında Çin: Artıq Çin təkcə iqtisadi deyil, həm də hərbi strateji rəqib kimi qəbul edilir.
Nəticə: Çinlə yarış – artıq gec deyil, amma çətin olacaq
“Çin tələsi” sadəcə texnoloji deyil, strateji bir real faktdır. Çin uzunmüddətli düşünərək, Qərbin tez mənfəət ehtirasından istifadə etdi və sənaye kapitalını, beyin gücünü və diplomatiyasını birləşdirərək supergücə çevrildi.
Qərbin indi atdığı addımlar bu yarışda tamamilə geri qalınmaması üçündür. Ancaq Çin artıq çox irəlidədir. Növbəti dövr, Çinlə yox, “Çin modelinə” qarşı yarış dövrüdür.
çap et