ABŞ-ın keçmiş prezidenti və hazırkı Respublikaçı namizədi Donald Trampın “çiplərə 100 faiz vergi” qərarı Asiya maliyyə bazarlarında zəlzələ effekti yaradıb. Söhbət hərbi və mülki texnologiyanın sinir sistemi sayılan yarımkeçirici bazarından gedir. Trampın planı – guya Amerikanı qorumaq – əslində Çin və Tayvan başda olmaqla Asiyaya qarşı yönəlmiş sərt iqtisadi müharibənin növbəti mərhələsidir.
Təhlil edilən məlumata əsasən, qərar açıqlanan kimi Yaponiya və Koreyada yarımkeçirici hissələr üzrə indekslərdə ciddi dəyişikliklər baş verdi:
“Tokyo Electron” səhmləri əvvəlcə 5% ucuzlaşdı, sonra itkilərini bir qədər azaltsa da, yenə də 2.9% mənfi zonada qaldı.
“Renesas Electronics” və “Advantest” kimi şirkətlərdə də 3-4% civarında itkilər yaşandı.
“SK Hynix” ilk anda 3%-dən çox dəyər itirsə də, sonradan toparlandı.
“Samsung Electronics” isə qəribə şəkildə bu dalğadan zərər görmədi, əksinə 2.47% yüksəldi.
Bu fərqli təsirlərin əsas səbəbi: istisnalar siyasətidir. Tramp birmənalı olaraq bəyan edib ki, “ABŞ-da istehsal edənlər istisna olacaq” – yəni Amerika torpağında istehsal olunan çiplərə bu vergi şamil olunmayacaq.
“Apple” və “Samsung”: Qeyri-rəsmi koalisiya?
“Apple” dərhal bu qərardan yararlanmağa çalışdı. Şirkət bəyan etdi ki, “iPhone” da daxil olmaqla cihazlarında “Samsung”un Texasdakı zavodlarında istehsal olunan çiplərdən istifadə olunacaq. Bu bəyanat həm Apple, həm də Samsung üçün “təmiz yol” rolunu oynayır: Trampın vergisindən yayınmaq və bazar dəyərini qorumaq.
Beləliklə, “Samsung”un qlobal istehsal strategiyası – həm Cənubi Koreya, həm də ABŞ-da aktiv zavodlara sahib olmaq – bu gərgin dönəmdə şirkəti bir addım öndə saxladı. Bu, Tramp dönəmindən sonra qlobal şirkətlərin yeni strategiyasına çevrilə bilər: “istehsalını ABŞ-a daşı, cəza alma”.
TSMC: Tayvan nəhəngi Amerikanlaşır?
Dünyanın ən böyük çip istehsalçısı olan TSMC (“Taiwan Semiconductor Manufacturing Company”) isə qərardan sonra 4%-dən çox dəyər qazandı. Səbəb aydındır: Şirkət artıq Arizona ştatında üç zavodun tikintisinə 65 milyard dollar ayırdığını, üstəlik əlavə 100 milyard dollarlıq ABŞ investisiyası planladığını açıqlayıb.
Yəni Tramp administrasiyası və ya onu əvəz edəcək başqa bir “Amerikapərəst” idarəçilik, TSMC kimi Asiya nəhənglərini öz torpaqlarına çəkərək onları ABŞ iqtisadiyyatının təkərinə çevirməyə çalışır. Bu, sadəcə iqtisadi deyil, geosiyasi və texnoloji hegemonluq strategiyasıdır.
FED, Çin və seçki strategiyası
Bu qərarın arxasında yalnız proteksionizm deyil, siyasi motivasiya da var. Tramp, FED-in faiz siyasətindən narazılığını gizlətmir, və bu cür fiskal impulslarla iqtisadiyyatda “milliləşdirmə” və “səfərbərlik” görüntüsü yaradır.
Digər tərəfdən, Çin açıq-aşkar bu qərarın əsas hədəfidir. Hərçənd qərarda Çin adı çəkilmir, amma Trampın əvvəlki dövrlərindən məlumdur ki, çip sektorundakı tarazlığı pozaraq Çin texnologiyasını zəiflətmək əsas məqsədlərdən biridir. Bu da ABŞ-ın süni intellekt, 5G, hərbi texnologiyalar və kvant hesablama sahəsində liderliyini saxlamaq üçün Çinlə apardığı görünməz savaşın bir epizodudur.
Nəticə: Çip iqtisadiyyatı yeni müharibə formatıdır
Artıq aydındır: çiplər neftdən də vacib resursa çevrilib. Onların kim tərəfindən, harada və hansı texnologiya ilə istehsal edildiyi – dövlətlərin iqtisadi, hərbi və diplomatik gücünün tərkib hissəsinə çevrilib.
Trampın bu qərarı isə maliyyə bazarlarında yalnız bir qiymət dalğalanması deyil, həm də qlobal iqtisadi və siyasi sistemdə yeni düzənin başlanğıcıdır. Bu düzəndə partizan deyil, partizansız müharibələr gedir – amma hədəf eynidir: geosiyasi güc və texnoloji liderlik.
çap et