Son onilliklərdə dünya modası yalnız geyimlə deyil, həm də insan bədəninə münasibətlə ictimai şüuru formalaşdıran ən böyük təsir güclərindən birinə çevrilib. Reklamlar, podiumlar, kataloqlar və sosial media vasitəsilə təqdim olunan bədən tipləri – əslində bir sənaye ideologiyasının nəticəsidir. Hər nə qədər "beden olumlama" hərəkatı son illərdə müəyyən uğurlar qazansa da, modanın köhnə kabusu – "aşırı arıqlıq ideyası" – qapını yenidən döyməyə başlayıb. Bu isə bir sualı gündəmə gətirir: sənaye niyə sağlam bədən imicini deyil, zərifliyin zəhərli modelini təşviq edir?
Arıqlığın estetikasından iqtisadi maraqlara
Modada həddindən artıq arıq modellərdən istifadə təkcə estetik deyil, həm də iqtisadi seçimdir. Əvvəla, dizaynerlər daha incə bədənlər üzərində geyimin “daha gözəl” göründüyünü iddia edirlər. İkincisi, standart ölçülərlə işləmək istehsalatda qənaət və uyğunluq təmin edir. Amma bu seçimlərin arxasında milyonlarla gəncin psixoloji və fizioloji sağlamlığının pozulması dayanır.
Əvvəllər podiumlar və jurnallar modanın əsas yayım vasitələri idi. İndi isə bu rol sosial mediaya keçib. Filtrlənmiş şəkillər, "ideal" bədənə sahib influenserlər və "həqiqətə uyğun olmayan" estetik meyarlar – sosial media vasitəsilə qlobal miqyasda yayılır. Bu yeni dünyada, zəriflik sadəcə arzu deyil, bir "norma" kimi təqdim olunur. Təbii ki, bu normaya uyğun gəlməyənlər – xüsusilə də yeniyetmələr – öz bədənlərindən narazı qalır, depressiya, anoreksiya və bulimiya kimi ciddi xəstəliklərlə üzləşirlər.
“Body positivity” (bədənə pozitiv yanaşma) hərəkatı bu problemlərə cavab olaraq ortaya çıxsa da, bəzi hallarda kommersiyalaşdırıldı. Müəyyən dövrlərdə böyük bədənli modellərin reklam və kampaniyalarda görünməsi bu hərəkatın qələbəsi kimi təqdim olundu. Amma bu qələbə qısaömürlü oldu. Çünki sənayenin əsas hədəfi dəyişmədi: satmaq. Və marketinq aləti olaraq daha çox diqqət cəlb edən “ekstremal fərqlər” – ya aşırı incəlik, ya da aşırı ölçülər – bu mexanizmin əsasını təşkil etdi.
Etik məsuliyyət kimin üzərindədir?
Burada məsuliyyət sadəcə moda brendlərinə deyil, media qurumlarına, tənzimləyici agentliklərə və hətta istehlakçılara da aiddir. Brend kampaniyalarının ictimai psixologiyaya təsiri elmi faktlarla sübuta yetirilib. Bu baxımdan, reklam etikası sadəcə bir texniki qayda deyil, bir sosial məsuliyyət aktıdır. Dövlət qurumlarının bəzi reklamları qadağan etməsi bu baxımdan mühüm addımdır. Amma sistematik dəyişiklik üçün bu tədbirlər ardıcıl və davamlı olmalıdır.
Güzgü ilə savaş: gənc qızların görünməyən cəbhəsi
Ən təhlükəli nəticə isə evlərdə baş verir – yeniyetmə qızların güzgü qarşısında apardığı səssiz və acımasız savaşlarda. “Daha incə olmalıyam” düşüncəsi artıq estetik deyil, kimlik böhranına çevrilib. Moda sənayesinin təqdim etdiyi bədən idealları ilə real bədən arasında uçurum böyüdükcə, bu fərq bir çox gəncin psixoloji dağılmasına səbəb olur.
***
Moda sənayesinin məsuliyyətsiz davranışı təkcə etik deyil, ictimai səhiyyə problemi kimi də qiymətləndirilməlidir. Sağlamlıqla zəriflik eyni cümlədə yer ala bilər – amma bunun üçün yeni bədən siyasətinə, daha dürüst estetikaya və reklam dünyasında köklü islahatlara ehtiyac var. Əks halda, güzgülər bizə sadəcə görüntümüzü deyil, sənayenin dayandırmadığı bir psixoloji savaşı da əks etdirəcək.
çap et