Pişiklər min illərdir insanları özünə heyran edir. Antik tanrıçalardan uğur simvollarına və sosial media ulduzlarına qədər. Antik Misirdən “Instagram”a qədər uzanan bu yolculuqda hətta Putin də onların cazibəsinə müqavimət göstərə bilmir.Dünyanın hər yerindən milyonlarla pişik həvəskarı üçün, xüsusilə sosial mediada, əslində hər gün Dünya Pişik Günüdür.
Pişik paylaşımları ən populyar və ən çox baxılan məzmunlar arasındadır. Bir pişik paylaşımı etməyən, bəyənməyən və ya ən azından görüntüləməyən sosial media istifadəçisi demək olar ki, yoxdur. Hal-hazırda Instagram-da təxminən 4,5 milyonla ən çox izləyicisi olan pişik, nala_cat hesabıdır. Siam-tabby qarışığı olan Nala yalnız sosial media fenomeni deyil, həm də öz yem markasına malikdir və geniş bir “cat-a-log” (pişik kataloqu) təqdim edir.
Teylor Svift, Mili Kirus və Castin Biber kimi dünya ulduzları da pişikləri ilə şəkil paylaşmaqdan geri qalmırlar. Amma pişiklərin şöhrəti yalnız rəqəmsal dövrdə deyil, çox daha əvvəllərə gedib çıxır.
Pişiklər 10 min ildən çoxdur həyatımızdadır
Müstəqil təbiətləri ilə tanınan bu səssiz ovçulara insanların marağı təxminən 10 min il əvvələ gedib çıxır. Kənd təsərrüfatının və ərzaq anbarlarının başladığı, eramızdan əvvəl 9000-ci illərdə pişiklər insanların yaşayış yerlərinə yaxınlaşmağa başladılar. Bu proses bugünkü İraq, Suriya, Livan, İsrail, Fələstin və Misirin bir hissəsini əhatə edən, tarixdə “Fertile Crescent” (Bərəkətli aypara) adlanan bölgədə baş verdi.
Sonra gəmi ilə onları gəmi fareləri və siçanlara qarşı götürərək dünyanın hər yerinə yaydılar. Bu gün Antarktika istisna olmaqla, hər qitədə pişiklərə rast gəlmək mümkündür.
Çoxsaylı mədəniyyətlərdə pişiklər həm faydalı, həm də sirli canlılar kimi görülür. Zərərverənlərlə mübarizədə etibarlı işçi olmaqla yanaşı, evcil olmamalarına görə insanların xəyal gücünü daim oyatmışlar.
Misirdən Şərqi Asiyaya: Mədəniyyət tarixində pişiklər
Antik Misirdə ev pişiyi tanrıça Bastetin müsbət xüsusiyyətlərini simvolizə edirdi. Günəş tanrısı Ranın “pişik şəklində qızı” hesab olunan Bastet, evi qoruyan, pis ruhları və xəstəlikləri uzaqlaşdıran tanrıça idi.
Misirlilər pişiklərinə böyük hörmət göstərirdi. Yunan tarixçisi Herodotun (e.ə. 490/480–424) yazdığına görə, pişik öldükdə sahibləri yas tutmaq üçün qaşlarını qırxırdılar edirdi. Ölmüş pişik mumiyalanır, müqəddəs bir qabda basdırılırdı.
Şərqi Asiya mədəniyyətlərində də pişiklərin uzun tarixi var. Çində təxminən e.ə. 1400-cü illərdən etibarən evcilləşdirilib, ipəkqurdu sahələrini və çay tarlalarını siçan və quşlardan qorumaq üçün istifadə olunurdular.
Yaponiya isə insanlarla pişiklərin təxminən 1800 il sonra qarşılaşdığı ölkədir. O dövrlərdə pişiklərin şeytana çevrilmə gücünə malik olduğuna inanılırdı.
Patisini yelləyən Yaponiya pişiyi Maneki-Neko
Bu gün Yaponiya mənşəli Maneki-Neko, yəni “patini yelləyən pişik” fiquru demək olar ki, hər yerdə görünür. Bu uğurlu pişiyin yellədiyi pati (ön ayağının yumşaq barmaq hissəsi) ilə şans və bolluq gətirdiyinə inanılır.
“Maneki-Neko” pişik fiqurlarının patriyonun istiqaməti də mənalıdır: Sağ patisini qaldıran pişiklərin kişi olduğuna, zənginlik və rifah gətirdiyinə inanılır. Sol patisini qaldıran dişi pişiklər isə müştəri və ya qonaq cəlb etmək üçün istifadə olunur.
Orta əsrlərdə pişiklər: Uğur simvolundan günah keçisinə
Amma pişiklər hər zaman və hər yerdə sevilməyib. Avropa Orta əsrində pişiklər ağır sınaqlardan keçib: Uzun müddət vebanın səbəbkarı sayılıblar.
Pişik düşməni kimi tanınan Papa VIII. İnnokentius (1432–1492), pişikləri “putpərəst heyvanlar” elan etdi və şeytanla əməkdaşlıqda ittiham etdi. Buna görə pişiklər illərlə işgəncəyə məruz qalıb, yandırılıb, öldürülüb.
Türkiyə də daxil olmaqla bəzi ölkələrdə isə pişiklərin böyük maraq və sevgiyə baxmayaraq “nankor” olduğuna inanırlar. Hətta yaxşılıq edənlər üçün “nankor pişik” ifadəsi işlədilir.
Pişiklər harada daha çox sevilir?
Dünya üzrə ev heyvanı kimi pişiklərə maraq artır.
Ən çox ev pişiyi, təxminən 74 milyonla ABŞ-da yaşayır. Onu 53 milyonla Çin izləyir. Amma ev başına ən çox pişik saxlanılan ölkə Rusiya-dır: ölkədə evlərin 58%-də ən az bir pişik var.
Rusiyadakı bu sevginin səbəbi nədir?
Katolik inanclarının əksinə, Pravoslav Kilsəsi pişiklərə faydalı olduqları üçün müsbət baxırdı. Bu səbəbdən xüsusilə zəngin evlərdə pişiklər rifah simvolu sayılırdı.
Sankt-Peterburqdakı məşhur Ermitaş Muzeyinin zirzəmilərində əsrlərdir əsasən erkək pişiklər yaşayır. Dünyanın ən böyük incəsənət muzeylərindən biri olan bu bina geniş zirzəmilərini siçanlardan qorumaq üçün pişiklərə ev sahibliyi edir. Hətta bu “Ermitaş pişiklərini” sertifikatlı olaraq sahiblənmək də mümkündür.
Bu incəsənətsevər pişiklərin baxımı və qidalanması könüllü heyvansevərlər tərəfindən həyata keçirilir. Rusiya dövləti bu işə heç bir xərc ayırmır.
Amma Rusiyadakı pişik sevgisinin indi Prezident Vladimir Putinin işinə yarayacağı düşünülür: Putin Sovet dövründən bəri Rusiyada çox sevilən “Prostokvaşino” adlı klassik cizgi filmdəki “Matroskin” adlı pişiklə duet qurmağı planlaşdırır. Yapım şirkətinin bu istiqamətdə açıqlamasına Kremlin etiraz etməməsi, “Putinin də pişiklərin cazibəsinə müqavimət göstərə bilmədiyi” kimi şərh olunub.
Amma Putin onları sevsə də sevməsə də, bu ehtimal ki, pişiklərin heç vaxt vecinə olmayacaq!
çap et