İspaniyalı yazıçı Mariya Aqundezin ikinci romanı bəlkə də düşündüyümüz qədər irəli getməyən bir cəmiyyətdə hələ tabu sayılan bir peşə ətrafında yaranan problemləri işıqlandırır.
“Temas de Hoy” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunan “Casas limpias” (“Təmiz Evlər”) romanının baş qəhrəmanı Sol, müasir feminist düşüncələrə mümkün qədər uyğun yaşamağa çalışan gənc və irəliləmiş fikirlərə sahib bir qadındır. Lakin sənətçinin yanında asistent olaraq işlədiyi işdən qovulub hamilə olduğunu öyrəndikdə 12 saat işləyən ərinə kömək üçün iki Latin Amerikalı qadınla bərabər köməkçi kimi işə düzəlir.
Bu qərar Solun içində utanc hissi yaradır və pəncərəsindən bənövşəyi rəngli yumruq bayrağı asan qonşularının xəbər tutmasından qorxduğu üçün vəziyyəti gizlətməyə başlayır.
Mariya Aqundez romanına bu cür başlayır: sərt baxış bucağı və yumor dozası ilə işlənmiş, oxucunu narahat edici şəkildə aynada özünü görməyə məcbur edən bir portret. Yazar bildirib ki, “Ev üçün təmizlikçi işə götürmək bəzən kiçik bir patrona çevrilmək deməkdir, amma qarşı tərəfə heç bir şərt təqdim etmədən və ən önəmlisi, başqasını işə götürmək, öz natəmizliyini təmizləmək üçün sərf etdiyimiz vaxtı azaltmaq məqsədilə baş verir”.
Bu, oxucuya həm “The Help” filminin təsvir etdiyi, həm də Lusia Berlinin ölümündən 10 il sonra yayımlanan “Təmizlikçi qadınlar üçün kitabça”sındakı qadınların qeyri-qorunan işlərinə dair xatirələri xatırladır.
İrqçilik, bərabərsizlik və ön mühakimələr
“The Help” 1960-cı illəri, Berlinin hekayələri isə 1940–1950-ci illəri əhatə etsə də, Agundez bu mirası müasir dövrə gətirir. Əsas problemlər — irqçilik, bərabərsizlik – hələ də mövcuddur, yalnız fərqli bir formadadır.
Ev işi və baxım hələ də əsasən “qadın işi” kimi qiymətləndirilir. Bu tabunu qırmaq, çox təkrarlanan “güclənmə” anlayışına uyğun olsa da, hər kəs üçün mümkün deyil.
Agundez fərqli ideoloji dairələrin sosial təzyiqlərinə diqqət çəkir: “Öz şəxsi həyatımızı və feminizmimizi necə yaşadığımız çox tənqid olunur, amma hər kəs bunu eyni şəkildə qəbul edə bilməz. Sanki bu gün yalnız peşəkar uğur bir dəyər kimi görünür. Bir qadın uşaq baxmaq istəsə belə, bu bəzən mənfi qəbul olunur və tələyə düşmüş kimi görünür”.
Sosial tanınma çatışmazlığı
Agundezin fikrincə, problem iş dünyasından irəli gəlir: “Qadınların iş həyatına qatılması əladır, amma işin içinə ailə də girəndə işlər çox çətinləşir. Kim vaz keçəcək? Böyüklər də öz həyatlarını yaşamaq haqqına sahibdir”.
Üstəlik, iş mövzusunda hər iş eyni dəyərdə qiymətləndirilmir. Romanın baş qəhrəmanı təmizlik işinə maraq göstərib bu sahədə çalışmaq istəyəndə, kişi yoldaşı və ailəsi onu “daha yaxşısına layiq” olduğu üçün tənqid edir. Agundez bunu belə izah edir: “Məsələn, ananızın dəhşətli şəraitdə mədəniyyət sektorunda işləməsi təmizlik işindən daha prestijlidirmi? Məsələ sosial tanınmadadır, bu çox aydındır”.
Roman, varlı və konservativ kəsimin baxışını da əks etdirir. Onlar üçün ev işçisi tutmaq heç bir öz-özünə tənqid və ya təvazökarlıq yaratmır. Əksinə “ailəmizin bir hissəsi kimi” və ya “onu tətillərə də aparırıq” kimi ifadələr ön plana çıxır.
Həmçinin, roman təmizlikçinin işini yoxlamaq yoxlamaq üçün qəsdən böyük tük topaları qoyan və ya çalacağından qorxan insanları da göstərir. Agundezə görə, “bu tip insanlar sistemi ən çox qoruyanlardır, çünki problem olduğunu düşünmür və tənqidi yanaşmırlar”.
Qadın olmağın ziddiyyətləri
Romanın arxa planındakı dərin təhlillər və ciddi ton oxucunu aldatmamalıdır. “Casas limpias” siyasi roman və ya akademik tədqiqat deyil: “Ətrafımda gördüklərimdən, parkda digər analarla etdiyim söhbətlərdən yola çıxaraq bu baxışı yaratdım”. Agundezin ilk romanı “Piscinas que no cubren” (“Suya girməyən hovuzlar”) kimi yumor atmacalı üslubu davam edir.
Bu əsər ədəbi bir açar vasitəsilə yazılmış sosioloji tədqiqat kimi oxuna bilər. Qadın olmağın ziddiyyətlərinə diqqət çəkən bir seçmədir. Mariya Agundezin sözləri ilə desək, “Sanki kişilər hələ də bütün məsələlərdə danışmağa icazə verəcək yetkinlik səviyyəsinə çatmayıblar və ata olmağı da düzgün yaşaya bilmirlər. Buna görə də səbəbini izah etməyə cəsarət etmirlər”.
Roman oxucuya həm düşündürücü, həm də yumorla işlənmiş bir təcrübə təqdim edir və qadın olmağın sosial və şəxsi ziddiyyətlərini əks etdirir.
çap et