«İlahi cəza ağırdır, yoxsa hökumət cəzası?»

Alber Kamyunun əsərlərini oxuduqca ədəbiyyatın “ixtirasına” insan bir daha heyran olur. Yəni insan belə yaza bilərmi? Bu qədər az, bu qədər soyuq və bu qədər ümidli. Nədənsə bizə elə gəlir ki, Kamyu və Jan-Pol Sartr həyatın dibini göstərməklə bizi iyrəndirir, soyudur, bezdirir. Amma düşünürəm ki, biz iyrəncliyi və ədalətsizliyi gördükcə daha da bağlanmalıyıq həyata. Çarli Çaplin demiş: “Biz düşündürməkçün eləyirdik, siz gülürdüz”. Kamyu da, əslində, elə bizi həyata bağlamaq istəyirdi. Məsələn, “Taun” əsərində göstərirdi ki, baxın, xəstəliyin içində də Ryö həkim kimi sağlam qalmaq olar. Öz dövründə bəzi tənqidçilər “Yad” əsərini “hissini itirmiş insanın traktatı” adlandırırdılar. Halbuki Kamyu “Yad” əsərində obrazın dili ilə görün nə deyirdi: “Anam həmişə deyərdi ki, insan heç vaxt tamamilə bədbəxt olmur. Həbsxanada səma qırmızıya boyanıb kameraya yeni günün işığı düşəndə başa düşdüm ki, anam haqlı imiş... Axı, həmin saatlarda addım səsləri eşidilsəydi, bəlkə də, qorxudan ürəyim partlaya da bilərdi”. Doğurdan da, insan tam bədbəxt olmur, nə də xoşbəxt. Əslində, bu ideya ilə Kamyu böyük müharibələrdən, inqilabdan keçmiş Avropa cəmiyyətinə ümid verir. Amma neyləyəsən ki, burası da var: Adamın adı çıxınca, canı çıxsın...

Devid Cerom Selincer “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” romanında baş qəhrəman Holdenin diliylə Ernest Heminqueyin “Əlvida silah” əsərini “qəlp roman” adlandırır. Guya Holden romanı kiminsə əlində görür və ona qəribə gəlir ki, görəsən, bu darıxdırıcı, “qəlp” əsəri həmin adam necə oxuyur. Maraqlısı odur ki, Selincerin romanın məşhurlaşmasından təxminən 20-25 il öncə Heminqueyin romanı “dünyanın damarı” adlandırılaraq, təqdir olunurdu. Hətta sonradan etirazçı hippi hərəkatının nümayəndələrinə belə ciddi təsir etmişdi. Amma ədəbiyyat üçün son dərəcədə az müddətdən sonra, belə desək 60-cılar dalğasıyla yaranan “etiraz təkanı” köhnə ideyaları dağıtdı. Belə ki, insanların 10-15 əvvəl insanların tale kimi yaşadıqları faciələr, müharibələr, “döyüşsüz müharibə” – dinclik vaxtı artıq indi “qəlp”, saxta təsir bağışlayırdı. Həyat necə də tez dəyişir?

E.Heminquey özü də dəyişikliyin tərəfdarı idi, “Əlvida silah” əsərində bu barədə yazırdı: “Heykəllər həmişə ürəyimi sıxıb. Mərmər büstlər dəyişilməz qəbiristanlığı xatırladır”.

Qəribədir deyilmi?