Vaxt.Az

«Rus ədəbiyyatı antologiyası»


 

Və ya cümlədən sonra kiçik hərflə

«Rus ədəbiyyatı antologiyası» Ötən yazılarımızda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2004-cü ildə imzaladığı «Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında» Sərəncamına əsasən nəşr olunan kitabların tərcümə və tərtib məsələləriylə bağlı iradlarımızı bildirmiş, yol verilən nöqsanlardan bəhs etmişdik.

Lakin bu nöqsanlar təkcə bir kitabla bitmir. Haqqında danışdığımız iki cildlik «Rus ədəbiyyatı antologiyası» kitabında da bu sayaq nöqsan və qüsurlar nəzərə çarpır. Kitabın birinci cildinə klassik və müasir rus şairlərinin yaradıcılığından örnəklər daxil edilib. Tərtibçilərin kitaba yazdığı giriş sözü rus poeziyasının ümumi mənzərəsi haqda təsəvvür yaradır. Amma təəssüf ki, aidiyyətli nəşrin digər antologiyalarında olduğu kimi bu ikicildlikdə də, doğum və ölüm tarixləri istisna olunmaqla, müəlliflər haqqında zəruri məlumat verilmir.

Antologiyanın birinci cildini tərtibatı və rus poeziyasının bütün mərhələlərini əhatə etməsi baxımından uğurlu saymaq olar. Əlbəttə, kiçik həcmli mətnləri toplayıb vahid ədəbi panoram yaratmaq asan deyil, ancaq antologiyanın tərtibçiləri şeirlərdən ibarət birinci cilddə buna nail olublar.

Adətən, antologiya mənsub olduğu xalqın ədəbiyyatının və dilinin inkişafında, zənginləşməsində rol oynamış mətnləri təmsil edir. Bu baxımdan ədəbi mətnlərin seçiminə, xüsusən birinci cilddə diqqətlə yanaşılıb. İkicildliyin digər üstün cəhəti əsərlərin dilimizə orijinaldan çevrilməsidir. Amma...

Rus ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən olan İvan Sergeyeviç Turgenevin Azərbaycan oxucusuna tanış olmayan gözəl hekayələri dura-dura antologiyaya, az qala bir əsrdir orta məktəblərdə tədris edilən «Mumu» hekayəsinin salınması təəccüb doğurur. Yaxud, Dostoyevski yaradıcılığının maraqlı nümunələrindən olan «Gülməli adamın yuxusu» hekayəsini antologiyada görmək xoşdur, amma «Karamazov qardaşları» kimi kifayət qədər iri həcmli əsərdən bir parçanın (cəmi 15 səhifə) kitaba salınmasının məntiqi bəlli deyil.

Eləcə də, Mixail Bulqakovun  dünyaca məşhur «Master və Marqarita»sından verilmiş cəmi 23 səhifəlik parçanın antologiyada hansı məqsədlə yer alması anlaşılmır. Üstəlik, onu da nəzərə alsaq ki, bu əsər ayrıca kitab şəklində nəşr olunub, burda tərtibçilərin nəşrə başdansovdu münasibətini etiraf etməli oluruq. Bulqakovun kiçik həcmli əsərlərindən birinin tərcümə edilib antologiyaya salınmasına mane olan nə idi ki?

Digər məqam, antologiyanın ön sözündə «əvvəlki nəşrlərdə təmsil olunmamış əsərlərə üstünlük verildiyi» qeyd edildiyi halda ikinci cilddə bunun əks mənzərəsinə rast gəlinməsidir. Nikolay Qoqolun dəfələrlə çap olunmuş «Şinel», yaxud Lev Tolstoyun Azərbaycan oxucusuna uzun illərdən bəri təkrar nəşrlərlə çatdırılmış «Qafqaz əsiri», eləcə də, Mixail Şoloxovun dönə-dönə dərc edilmiş «İnsanın taleyi» əsərlərinin əvəzinə bu yazıçıların Azərbaycan oxucusuna çox az tanış olan, yaxud heç tanış olmayan kiçik həcmli əsərlərini antologiyaya daxil etmək olmazdımı?

Yaxud, rus nəsrinin kiçik janr ustası sayılan Anton Çexovun dilimizə çevrilməmiş saysız-hesabsız gözəl hekayələri var. Azərbaycanda dəfələrlə nəşr olunmuş iri həcmli «6 nömrəli palata» hekayəsini yazıçının tərcümə edilməmiş bir neçə nisbətən kiçik hekayəsi ilə əvəzləmək olmazdımı?

Eləcə də, rus nəsrinin Viktor Korolenko, İqor Şklarevski, Konstantin Paustovski, Lev Kassil kimi dəyərli yazıçıları var. Maksim Qorki Korolenkonu özünün ustadı sayırdı, Paustovski isə rus ədəbiyyatında hekayə ustası hesab edilir. Amma antologiyada bu görkəmli simaların əsərlərindən nümunəyə rast gəlinmir.

Qəribədir ki, antologiyada dünyaca məşhur Aleksandr Soljenitsına da yer tapılmayıb. Soljenitsının «Matryonanın ocağı» adlı həcmcə kiçik, ədəbi tutumca böyük povestini vaxtilə istedadlı tərcüməçi Akif Əli dilimizə çevirib və əsər 1990-cı illərin əvvəllərində Tərcümə Mərkəzinin «Xəzər» dünya ədəbiyyatı jurnalında dərc edilib.

Antologiyanın daha əsaslı qüsuru isə, həmişəki kimi, kitabda yer alan əsərlərin tərcümə və redaktə xətaları, bəzən dil normalarına sığmayan səhv ifadələrin bolluğudur. Məsələn, Qoqolun «Şinel» əsərini ötən əsrin ortalarında Mikayıl Rzaquluzadə dilimizə çevirib. Antologiyaya daxil edilmiş bu əsəri oxuyarkən müasirliyini itirmiş, arxaikləşmiş qəliz sözlərlə, bəzən isə tərcümə olunmamış rus sözləriylə rastlaşdıq: «məlun», «şahı», «ləfz» (səh. 31), «mübarəkbadlıq» (səh.38), «şapka» (səh.39), «kvartal» (səh. 44) və sair.

Həmçinin, Çexovun «6 nömrəli palata» əsərində də sovet dövrü tərcüməsindən «yadigar» qalan bu sayaq sözlərə - «soldat» (səh. 136), «krujka» (səh.145) və s. rast gəlinir. Hiss olunur ki, əvvvəlki nəşrlərdən götürülmüş əsərlər antologiyaya redaktəsiz daxil edilib.

 Dostoyevskinin «Gülməli adamın yuxusu» (tərcüməçi: İ. Cəfərova) hekayəsinin tərcüməsində xeyli anlaşılmaz cümlələr var. Məsələn: «Və görəsən, şüurum bilə-bilə ki, indi qətiyyən olmayacağam və deməli heç nə olmayacaq, nə etdiyim alçaqlıqdan sonra xəcalət, nə qıza qarşı mərhəmət hissinə təsir etməmişdi?» (səh. 85)

Yaxud: «Necə mənim kimisini bunlar bütün vaxt təhqir etməməyi həsəd hisslərini oyatmamağı bacarmışlar?» (səh. 92)

Bizcə, əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Antologiyaya daxil edilmiş əsərlərin tərcüməsində bu sayaq qüsurlu cümlələr yetərincədir. Bir çox mətnlərdə isə cümlə bitib nöqtəsi qoyulandan sonra yeni cümlənin kiçik hərflə başlandığına da rast gəlinir. (səh.86, 88, 90, 92 və s.)                                                          

Redaktə səhvləri də kifayət qədərdir. Onların hamısını sadalamağa ehtiyac görmədik.

 





28.11.2014    çap et  çap et