«Dil ləyaqət sistemində olmayanda»

Əgər 60-70-ci illərdə deyilsəydi, yerinə düşərdi. Çünki o çağlarda üzdə Azərbaycan türkcəsinin dəyərini, önəmini heç kəs quşqu altına almasa da - yoxsa türk dillərindən o qədər kitablar, məqalələr, dərgilərmi çıxardımı - işdə türlü yollarla onlar dəyərdən salınırdı.

Məsələn, karyerada azərbaycanlının öz dilini bilməməsindən daha pis, ayıb ruscanı bilməməsi sayılırdı. Rusca oxumaq və rusca bilmək elitarlığın, uyqarlığın (sivilizenin) göstəricisi idi. Rusca danışan azərinin qrammatik yanlışları, səs (fonoloji) səhvləri gülüş doğururdu. Bakının seçilən ailələri rusca pis bilən oğlana çətin ki, qız verəydi. Rusca pis bilən qızları, nə qədər gözəl olsalar da, evlənmək üçün rusdilli oğlan (ya ata-anası) çətin bəyənərdi.

Beləcə, azəricənin işdə sıxışdırıldığı çağda Aydın Məmmədovun “qoşa qanad”ı çox uğurlu olardı.

İnsana, millətə fayda baxımından rus dili öyüldüyü fonda “qoşa qanad” bildirirdi ki, uçağa iki qanad gərəkdiyi kimi azərbaycanlılara da iki dil lazımdır.

Ancaq 85-87-ci illərdə, artıq aşkarlığın havasında yaşayırdıq və dillə bağlı xeyli ürəkli danışmaq olardı. Ona görə də mən söylədim ki, dil məsələsində heç bir ulusa “qoşa qanad” gərəkməz. İki dildə danışan millətin danışığında bu iki dil bir-birinə dolaşa-dolaşa, bir-birinə badalaq vura-vura birbirini tapdaq-tapdaq, əzik-üzük edir.

Hər ulus hər dönəmdə öz dilini gəlişdirməlidir ki, İNDİSİNDƏN geri qalmasın. Əgər onun iki dili varsa, birində çatışmayanı o birisindən götürə-götürə iki dili də korlayır. Zeynal Məmmədli bir dəfə “moltanı dili” terminini elə-belə də açmışdı, türlü dillərdən həftəbecər.

O verilişdə bəndəniz bir önəmli məsələni söylədi: Azərbaycanda rus dilində danışmağı bacarmayan, di gəl yaxşı anlayan minlərlə azəri var. Eləcə də, Azərbaycan türkcəsində danışa bilməyib yaxşı anlayan minlərlə rus, erməni, yəhudi var. Ona görə də azərbaycanlı öz dilində, o biriləri də rus dilində danışanda çox normal ünsiyyət alınar.

Verilişdə soruşdum: bəs bizdə nədən rusca bilməyən, ancaq yaxşı başa düşən azərbaycanlı ilə bakılı rus, erməni, yəhudi danışanda azəri adamının heç ağlına da gəlmir ki, öz dilində cavab versin və  keçir ağır aksentlə, pis qrammatika ilə rus dilində danışmağa?! Nədən bizim qavrayışımızda öz dilimizin statusu belə aşağıdır?!

Bax, o verilişdə mən tamaşaçılara dedim ki, biz azərbaycanca yaxşı anlayıb pis danışan adamlarla öz dilimizdə danışmağa öyrəşməliyik.

Düzü, mən deyəmmərəm ki, bu çağırışım eşidildi, hərçənd özüm ona həmişə əməl etmişəm.

Azərbaycancanı başa düşsə də, mənə rusca müraciət edənə həmişə öz dilimdə cavab verməyə elə öyrəşmişəm ki, bunda heç bir yöndəmsizlik duymuram.

İndi Bakıda Azərbaycan dilini bilməyənlərin sayı azalıb, ona görə də mənim o vaxtkı məsləhətimə daha gərək qalmayıb. Hərçənd bu yaxınlarda bir “atavistik” fakta rast gəldim. Bir doktorluq dissertasiyasını müdafiə edən qadın azəri türkcəsində elə pis bilirdi ki, soruları ruscaya çevirməli olurduq. Ona deməli oldum ki, xanım, məni vulqar millətçi kimi qavramayın, ancaq siz bu dili 60-80-ci illərdə belə pis bilsəydiniz anlayardım, çünki o zaman azərbaycanca adamı danışmağa məcbur edən mühit yox idi. Bəs indiki zamanda siz necə bazarlıq edirsiniz, necə satıcıları başa salırsınız? 

Axı, çoxu rusca bilmir.

Sonra düşündüm ki, güman, bu qadının yaşadığı məhlədə hələ də azərbaycanca danışmağa zorunlayan mühit yoxdur, hamı onunla rusca danışmağa çalışır, ona görə də küçə onu azərbaycancaya məcbur etmir.

Azərbaycan insanında ləyaqət, şərəf duyğusu var. Hətta azərbaycanlı yaltağının xeylisi arvaduşağının qarşısında heysiyyatı alçalanda qızarır. Bəs nədən bizimkilər öz ləyaqətlərinə dillərini aid etməyiblər?!