Qərbin sənayeləşmiş ölkələrində seçkiləri izləyən hər kəs bu cəmiyyətlərin dərinləşən böhrana, dövlət idarəçiliyində çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü açıq şəkildə görür. Çünki demokratiya praktikaları ictimai rifahı təmin etmək üçün vasitədən çox məqsədə çevrilmiş və bununla da böhrana aparan populizmlə məmnunluq yoluna düşmüşdür.
Yuxarıdakıları izah etmək üçün Fransa və İngiltərə kimi iki böyük ölkəni götürək. Birincisi, son seçkilər siyasi parçalanma səbəbindən idarəetmə mexanizmlərinin demək olar ki, dayanmasına gətirib çıxardı. Bu, cəmiyyətin üzləşdiyi böhranlardan, xüsusən də iqtisadiyyatda sağ çıxmaq üçün kollektiv şüurunu itirməsini əks etdirən bir fenomendir.
İngiltərədə (burada etiraz meylinin üstünlük təşkil etdiyi) seçkilər keçirildi və Leyboristlər Partiyası səs çoxluğu qazandı. Amma insanlar iqtisadi məsələlərdə qeyri-müəyyən davranan Leyboristlər Partiyasına onu sevdikləri üçün səs vermədilər. Əksinə, Britaniya ictimaiyyəti iqtidarda olmağı üstün tutan Mühafizəkarlar Partiyasından narazı idilər.
Həm Fransada, həm də İngiltərədə siyasətçilərin yaratdığı iqtisadiyyatda ciddi böhran var. 2024-cü il göstəricilərində dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti Fransada 110,7 faizə çatdığı halda, Böyük Britaniyada bu 100 faizə yaxınlaşır. İngiltərədə bu göstərici 1961-ci ildən bəri qeydə alınmayıb.
Ən son Qərbi Afrikanın Fransa təsirindən qopmağa başlayandan və bir çox müstəmləkələrini itirdikdən sonra Fransanın iqtisadiyyatı geriləməyə başladı.
Hər iki hökumət birbaşa və ya vasitəçilər vasitəsilə digər ölkələrin resurslarına nəzarət edərkən cəmiyyətləri də çiçəklənmə mərhələsindən həzz alırdı. Amma populist siyasətçilər xalqlarını kəmərləri sıxmağa, istehsal imkanlarını həyat səviyyəsi ilə eyniləşdirməyə məcbur edən reallıqla üzləşməmək qərarına gəldilər. Bu səbəbdən də mövcud olanla kifayətlənməyib, gələcək nəsillər hesabına da olsa, böyük dövlət borcları ilə bu rifah səviyyəsini qoruyub saxlamağa qərar verdilər.
Demokratiya mexanizmi bu acınacaqlı bərabərliyə gəlib çatdı. “Borc 50-dən çox olarsa, hamı həyəcan təbili çalsın” deyən bütün iqtisadi anlayışlara məhəl qoymadan, küçədə insanların emosiyalarına yaltaqlanaraq, uğur qazanıb hakimiyyəti əldə saxlamağa cəhd edildi.
Gələcək araşdırmalar göstərir ki, Fransada radikal sağçılar hakimiyyətə gələrsə və bəyan etdiyi iqtisadi siyasəti həyata keçirərsə, ölkənin taleyi bir neçə il əvvəl ciddi iqtisadi böhranla üzləşmiş Yunanıstan kimi olacaq. Əgər Avropa İttifaqı, xüsusilə Almaniya müdaxilə etməsəydi, Yunanıstan iqtisadiyyatı məhv olmuşdu. Lakin Yunanıstandan dəfələrlə böyük olan Fransa iqtisadiyyatının vəziyyətini təsəvvür etmək mümkün deyil.
Britaniyada Leyboristlər Partiyası seçki kampaniyası zamanı vergiləri artırmayacağına söz versə də, bunu mütləq edəcək. Vergi artımı gəliri yüksək olanlardan başlayacaq, sonra növbə digər seqmentlərə gələcək. 4 iyul 2024-cü il seçkilərində verdikləri səsdən peşman olanların küçələrə çıxıb nümayişləri təxmin etsək Leyboristlərin bir neçə aylıq “bal ayı” var.
Keçmişdə Qərb cəmiyyətləri, ümumiyyətlə, rifaha inzibati dahilərinə görə deyil, sahib olduqları (xarici) torpaqlar hesabına nail olurdular
Britaniyanın Avropa bazarından çıxması “sərhədləri əcnəbilərə qarşı qorumaq” şüarını irəli sürən “populizm”in təzyiqi altında baş verdi. Nəticədə kənd təsərrüfatı Şərqi Avropadan gələn ucuz işçi qüvvəsi kimi bir çox iqtisadi üstünlüklərini itirdi, buna görə də qiymətlər qalxdı və kənd təsərrüfatı istehsalı azaldı. Bununla belə, iqtisadçı liderlər – Mərkəzi Bankın rəhbəri və iki keçmiş yüksək vəzifəli siyasətçi – Leyboristlər Partiyasından Tony Bleyr və Mühafizəkarlar Partiyasından Con Meyjor Avropa bazarından çıxışın əleyhinə idi.
Görünür, yeni baş nazir Keir Starmer Avropa bazarı ilə iqtisadi əlaqəni bərpa etmək üçün hansısa forma fikirləşir, lakin onun xahişi qəbul olunsa belə, şərtlər dəyişib və əvvəlkindən daha sərtləşib. İngiltərənin Avropa bazarında heç bir ölkədə olmayan imtiyazları var idi və (populizm) hamısını qurban verdi.
Bu çətin təcrübələrdən alınan dərs odur ki, xalqlar öz sərvətləri və istehsal etmək imkanlarından artıq yaşaya bilməzlər. Başqalarının hesabına dolanmaq onlarının öz milli sərvətlərinə sahib çıxdığı anda təsirsiz hala gələn ağrıkəsicidir.
Bu sadə fakta məhəl qoymayan siyasətçilər gələcək nəsillərin cibindən xərcləyirlər. Bu yolla onlar kreslolarını qoruyurlar.
Nəticə olaraq, siyasətçi qarşıdan gələn seçkiləri, dövlət xadimi isə gələcək nəsilləri düşünür!
çap et