Putinin Şərqə səfərləri ...

... Yeni təsir axtarışı?

Vladimir Putin 2024-cü il martın 15-17-də keçirilən Rusiya prezident seçkilərində beşinci dəfə qalib gəlib. Rusiya prezidenti Putin mayın 7-də andiçmə mərasimindən dərhal sonra daxili və xarici səfərlərinə başlayıb. Rusiya lideri ilk iki səfərini Rusiyanın ən yaxın müttəfiqləri olan Çin və Belarusa edib. Bu səfərlərdən sonra Putin Özbəkistan, Şimali Koreya, Vyetnam, Qazaxıstan, Azərbaycan və Monqolustana səfər edib. Bu səfərlər bir tərəfdən Kremlin keçmiş sovet coğrafiyasına əhəmiyyət verməkdə davam etdiyini və Rusiya-Ukrayna müharibəsinin mənfi təsirlərini aradan qaldırmağa çalışdığını, digər tərəfdən isə Moskvanın keçmiş sovet coğrafiyasında həm də sovetlərin bir zamanlar nüfuz sahibi olduğu coğrafiyalarda təkcə mövcudluğunu davam etdirmək istəmir.

Putinin Çin və Belarusa mənalı səfərləri

Putinin Çin və Belarusa ilk iki səfəri Rusiyanın son illərdə inkişaf edən xarici siyasətini və Qərblə münasibətlərini nəzərə alsaq, son dərəcə əhəmiyyətlidir. Bəzi problemlərə baxmayaraq, Çin və Belarus Moskvanın ən sıx əməkdaşlıq etdiyi ölkələrdir. Ukrayna müharibəsi bu iki ölkəni Rusiyaya yaxınlaşdırdı. Xüsusilə Rusiya və Belarus Ukrayna ilə bağlı birgə hərəkət edir. Bundan əlavə, Moskva bu müharibədə Çinin tərəfsizliyini təmin etdi və iki ölkə iqtisadiyyat, xüsusilə enerji kimi sahələrdə əməkdaşlığı artırdı. Çinlə artan ticarət həcmi, şübhəsiz ki, Qərbin tətbiq etdiyi sanksiyalardan yan keçmək baxımından Rusiya üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, 2023-cü ildə Rusiya ilə Çin arasında ticarət həcmi əvvəlki ilə nisbətən 26 faiz artaraq 240 milyard dollara çatıb.

Rusiyanın obyektivində keçmiş sovet coğrafiyası

Putinin keçmiş sovet respublikalarına səfərlərinin vaxtı da mənalıdır. Qazaxıstan və Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın liderləri və ümumilikdə türk dünyasının üzvləridir. Qırğızıstan və Tacikistan xüsusilə iqtisadi səbəblərdən Rusiyadan daha çox asılı olduğu halda, Qazaxıstan və Özbəkistan son illərdə Rusiyadan daha müstəqil fəal xarici siyasət yürüdürlər. Ona görə də Kremlin bu respublikalara daha çox önəm verməsi təbiidir. Üstəlik, Putinin Astana səfərinin əsas məqsədi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Sammitində iştirak etmək olub. Xüsusilə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) funksionallığını itirməsi və müxtəlif ölkələrin ŞƏT-ə marağının artması fonunda ŞƏT BRİKS ilə yanaşı, Moskvanın böyük önəm verdiyi təşkilatlar sırasındadır.

Putinin Azərbaycana səfəri Qafqazda dəyişən balanslar çərçivəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Kremlin bölgədə 30 illik dəstəyi olan Ermənistan Azərbaycanın Qarabağı işğaldan azad etməsindən sonra Rusiyanı bu prosesdə ona kifayət qədər dəstək verməməkdə ittiham edib. Bu səbəbdən Ermənistan getdikcə daha çox Rusiyadan uzaqlaşır və Qərblə hətta hərbi sahədə əməkdaşlıq layihələri üzərində işləyir. Ermənistanın bu addımı son 30 ildə Qərblə ən gərgin dövrünü yaşayan Rusiyanı narahat edir. Bu baxımdan Moskva Ermənistanla bağlı yeni strategiya hazırlamalıdır. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya ilə Azərbaycan arasında başlayan yaxınlaşmanı və Putinin Azərbaycana səfərini bu kontekstdə qiymətləndirmək lazımdır. Rusiyanın Gürcüstanla münasibətlərini nəzərə alsaq, Kremlin Qafqaz siyasəti baxımından Azərbaycanın əhəmiyyəti daha yaxşı başa düşülür.

Yeni Soyuq Müharibədə müttəfiqlərin axtarışı

Qərb tərəfindən beynəlxalq arenadan təcrid olunmağa çalışan Rusiya üçün Putinin Şimali Koreya, Vyetnam və Monqolustan səfərləri önəmlidir. Rusiya bu səfərlərlə Qərb dövlətlərinin ona qarşı tətbiq etdiyi embarqonun təsirlərini azaltmağa və bu təcriddən qurtulmağa çalışır. Digər tərəfdən isə Qərblə yeni Soyuq müharibədə müttəfiqlər axtarır.

Putin hakimiyyətə gəldiyi gündən birqütblü dünya nizamına qarşı çıxır. Putin həm ikitərəfli əlaqələr, həm də ŞƏT və BRİKS kimi birləşmələr vasitəsilə Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) hegemonluğuna qarşı durmağa çalışır. Məsələn, bir vaxtlar ŞƏT NATO-ya alternativ hesab olunurdusa, bu gün beynəlxalq ictimaiyyətin diqqəti BRİKS-ə yönəlib. Bu gün 11 üzvü olan BRICS-ə Türkiyə də daxil olmaqla 17 ölkə üzvlük üçün müraciət edib. 22 ölkə BRİKS-ə müraciət etməyi planlaşdırır. Bu vəziyyət onu göstərir ki, Rusiya Qərbin özünü təcrid etmək planını alt-üst edib. Üstəlik, BRİKS-in məqsədlərinə Qərbə qarşı birbaşa düşmənçilik daxil olmasa da, aydındır ki, Birliyə bağlı 50-yə yaxın ölkə hazırkı dünya düzənindən razı deyil.

Rusiya ilə Qərb arasında uçurum heç vaxt bağlanmayıb

Həm Rusiya liderinin səfərlərinə, həm də Rusiyanın xarici siyasətinə nəzər saldıqda, Moskvanın tarix boyu tez-tez etdiyi kimi yenidən Şərqə üz tutduğu görünür. Rusiya liderləri, o cümlədən Putin bəzən Rusiyanın Qərbin bir hissəsi olduğunu iddia etsə də, Qərb Rusiyanı özünün bir hissəsi kimi görmür. Bir sözlə, ruslar tarix boyu Qərb tərəfindən həmişə “başqası” və “Şərqin bir hissəsi” kimi görünüb.

Bu gün Rusiya ilə Qərb arasında təkcə siyasi sahədə deyil, həm də ailə, dini dəyərlərə yanaşma kimi məsələlərdə böyük uçurum var. Avropa paytaxtlarında Qurani-Kərimin yandırılmasına icazə verildiyi halda, Putin Çeçenistana səfəri zamanı Qurani-Kərimi öpərək və belindən yuxarı tutaraq müqəddəs kitablarla necə davranılması lazım olduğunu dünyaya göstərdi. Bütün bu amillər Moskvanın xarici siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Putinin son səfərləri də bu siyasətin göstəricisi kimi görünür.