Donald Trampa sui-qəsd respublikaçılara gözlənilməz təkan verdi və hakimiyyətə qayıtmaq şanslarını artırdı. Respublikaçılar arasında bayram və səfərbərlik ab-havası, demokratlarda isə xüsusən də partiya liderlərinin prezident Co Baydeni yarışdan çəkilməyə çağırış, kampaniyada müşahidə olunan itkinliklə və durğunluğun qarışığı bir ritm yaratdı.

Bu yeni hadisələr beynəlxalq və regional münaqişələrin dosyelərini qarışdırdı, dünyanı gərginliyin əsirinə çevirib. ABŞ prezident seçkilərinin qlobal və regional işlərə təsir etməsi yeni bir şey deyil. Lakin bu seçki əvvəlkilərdən fərqli təsir göstərəcək, çünki o, ABŞ-ın daxili işlərinə, eləcə də xarici siyasətinə təsir edən transformativ ölçüyə malikdir.

İlkin qarşıdurmalar ABŞ-ın beynəlxalq sistemdə və qloballaşmada rolu və yeri, Respublikaçılar partiyasının vitse-prezidentliyə namizədi Ceyms Vensin təcridçilik və müdafiə sahəsində öz öhdəliklərini yerinə yetirməsində israr meyli arasında dərin fikir ayrılıqlarına işarə edir. İkinci qarşıdurma liberal-solçularla və ifrat sağ mühafizəkarlar arasında Amerika dəyərlərinə qarşı mədəni və ideoloji müharibədir.

Trampa qarşı uğursuz sui-qəsd açıq səmada qəfil fırtına kimi gəlmədi. Əksinə, bu, Birləşmiş Ştatların şahidi olduğu ciddi siyasi qütbləşmənin kulminasiya nöqtəsini təmsil edirdi. Bu qütbləşmə normal fikir ayrılıqları hüdudlarını aşaraq ölkədə zorakılığın yayılmasına və iki əsas tərəfə təsir edən fenomenin – ekstremizm hesabına mərkəzçiliyin zəifləməsinə gətirib çıxardı. Çay Partiyası Hərəkatı Respublikaçıları ekstremizmə tərəf çəkərək onu bir çox Respublikaçı prezidentlər və siyasi liderləri xarakterizə edən mərkəzçilik və mötədillikdən uzaqlaşdırdıqca mərkəzçiliyin tənəzzülü aydın oldu. Daha sonra Tramp və ya iqtidarla dövlət arasında qarşıdurma yaranacağı təqdirdə iqtidarı tərənnüm edən və iqtidarı seçəcək Trampizm fenomeni partiyanın üzərinə çökdü. Əslində bu, Baydenin son seçkilərdə qələbəsi elan edildikdən sonra baş verdi. Nəticə rədd edildi. Konqres işğal edildi, məhkəmə sisteminə qarşı ittihamlar səsləndirildi. Bu fenomen geniş amerikalıları cəlb etdi və Respublikaçılar Partiyasının mirası Tramp və onun kiçik çevrəsinə düşdü. Mərkəzçi liderlərin partiyanın siyasətinə və istiqamətlərinə təsiri xeyli azalıb.

Digər tərəfdən, Barak Obamanın demokratiya və bərabərlik lehinə bir boşluq açaraq prezidentliyə gəlməsi ilə Demokratik Partiya özünü son dərəcə liberal mövqelərə və siyasətlərə yönəldən təsirli bir qüvvə olaraq solun ortaya çıxmasına şahid oldu. Şübhə yoxdur ki, Demokratlar Partiyasının sol qanadı partiya siyasətlərinə təsir baxımından respublikaçılar arasında Tramp fenomeninə uyğun gəlmir.

Düşünürdük ki, ABŞ özünün demokratiyası, təsisatları, gücü və əsasını qoyduğu qurucu atalarının prinsipləri ilə hər an yarana biləcək xəstəlikləri sağaltmaq gücündədir. Amma bu gün onun ölümcül xəstəliklə üz-üzə olduğunu görürük. Siyasətdə bu xəstəliyin əlamətləri hər iki tərəfdə mərkəzçiliyin ölməsi, etikanın yoxa çıxması, vətənpərvərliyin kimliklər hesabına tənəzzülə uğramasıdır. Sosial sahədə onun əlamətləri müxtəlif komponentlər arasında əlaqənin itirilməsi və onlar arasında inteqrasiyanın zəifləməsidir. Onun mədəniyyət və düşüncə sahəsində əlamətləri irrasionallıq və absurd mübahisələrlə məşğulluq dövrünə girməsidir ki, bu da mələklərin cinsi ilə bağlı mübahisəni “insanların cinsi” mübahisəsinə çevirə bilər. Bu elə bir dövrdür ki, amerikalılar artıq həqiqətlə yalanı, doğru ilə yanlışı ayıra bilmirlər.

Sui-qəsd cəhdindən sonra bəziləri Trampın seçkidə mütləq qalib gələcəyini söyləməyə başlayıb, lakin bu, şişirdilmiş fikirdir. Baxmayaraq ki, Bayden və partiyası arasında onun namizədliyinin uyğunluğu ilə bağlı fikir ayrılıqları davam edərsə, prezident və partiya enerjilərini bu məsələyə sərf edərsə və yerdə qalan qısa vaxtı Baydenin qocalığını müzakirə etməyə sərf etdiyi üçünTrampın qalib gəlmə şansı daha da artdı. Baydenin namizədlikdən imtina etmək qərarı partiyasına ən yaxşı mərkəzçi namizədi seçmək üçün azacıq vaxt verdi. Radikal solçu cərəyanı partiyanın böyük məğlubiyyətə uğramasının və ondan uzaqlaşacaq bir qovşağın qarşısını almağa çalışacaq. Digər tərəfdən Trampın gəlişi ABŞ-ın simasını dəyişəcək. Çünki Trampın hələ də sui-qəsddən sonra partiyanı götürmək və onu yeni, daha aydın istiqamətə yönəltmək imkanı var. Bu, təkcə onun ünsiyyət tərzini deyil, həm də davranış tərzini dəyişə bilər. Bununla belə, hər hansı dəyişikliyin əlamətləri, xüsusən də onun son çıxışından sonra təəssüf ki, sual altında qalır.

Birləşmiş Ştatlar hələ də keçdiyi təhlükəli dönüş nöqtəsindən zərərsiz çıxmağa imkan verəcək üstünlüklərə malikdirmi? Ultra-liberal ABŞ və ya ifrat sağçı ABŞ ilə dünya necə olardı? Rəqəmlər ümidvericidir, çünki şəraitdən asılı olmayaraq hər iki partiyada Demokrat və ya Respublikaçı namizədə səs verəcək ekstremistlərin nisbətinin hələ də 30 faiz ətrafında olduğu bildirilir. Qalan seqment yarışın nəticəsini müəyyən edəcək və bundan sonra seçicilərin əhval-ruhiyyəsinin vəziyyətin ciddiliyindən xəbəri olub-olmadığı bəlli olacaq.

Bunu gözləyərkən regional və dünya məsələləri dayandırılacaq və ABŞ-dan təcrid tərəfdarları ilə müttəfiqlərlə möhkəm dayanmaq rolunun tərəfdarları arasında qlobal nizamın transformasiyasında hansı mövqe tutacağına qərar verəcəyi gözlənilir.