vaxtlı-vaxtında oxuyun! Bazar ertəsi, 11 noyabr 2024
1 ABŞ dolları 1 USD = 1.7 AZN
1 Avro 1 EUR = 1.6977 AZN
1 Rusiya rublu 1 RUB = 0.0272 AZN
1 İngiltərə funt sterlinqi 1 GBP = 1.9671 AZN
1 Türkiyə lirəsi 1 TRY = 0.0914 AZN
Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar (1906 - 1988)

«Yetər İran odlarından
od ələndi başımıza,
Dur ayağa! Ya azad ol,
ya tamam yan, Azərbaycan!»

Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar (1906 - 1988)
MÜBHƏM  
23:47 | 2 sentyabr 2024 | Bazar ertəsi Məqaləyə 314 dəfə baxılıb Şriftin ölçüsü Xəbərin şriftini kiçilt Xəbərin şriftini böyüt

Böyük partlayışdan əvvəl nə olub?

Qara dəliklər və qaranlıq maddə kainatdan daha qədimdirmi?

ELŞAD

MÖVZU İLƏ ƏLAQƏLİ

Alimlər qaranlıq maddənin Böyük Partlayışdan əvvəl qara dəliklərdən əmələ gəldiyini irəli sürüblər.

Standart modelə görə, kainat təxminən 13,8 milyard il əvvəl tək bir nöqtədən sürətlə genişlənərək əmələ gəlib. Bu genişlənmə ilk anlarda çox sürətli olsa da, milyardlarla il ərzində yavaşlayıb. Lakin formalaşmasından 9 milyard il sonra kainatın genişlənməsi sürətlənməyə başlayıb.

Digər tərəfdən, bəzi elm adamları kainatın Böyük Partlayışdan əvvəl mövcud olduğunu düşünürlər.

Bir nəzəriyyəyə görə, kainat əvvəlcə tək bir nöqtə deyildi və bir daralma dövründən keçib. Daha sonra maddənin sıxlığının hədsiz artması səbəbindən Böyük Partlayış meydana gəldi və kainat bugünkü kimi genişlənməyə başlayıb.

“Journal of Cosmology and Astroparticle Physics” jurnalında dərc olunan məqalədə bu nəzəriyyəni müzakirə edən tədqiqatçılar qaranlıq maddənin partlayışdan dərhal əvvəl kondensasiya zamanı əmələ gələn primitiv qara dəliklərdən ibarət olduğunu irəli sürüblər.

Qara dəliklər adətən ulduzların həyat dövrünün sonunda əmələ gəlir. Bununla belə, bəzi astrofiziklər ibtidai qara dəliklərin kainatın ilkin genişlənməsi zamanı sıxlıq nəticəsində əmələ gəldiyini iddia edirlər.

Bu daha kiçik qara dəliklərin də qaranlıq maddə ola biləcəyi düşünülür.

Qaranlıq maddə nəzəriyyəsi göstərir ki, işıqla qarşılıqlı əlaqədə olmadığı üçün müşahidə edilə bilməyən maddə kainatdakı maddənin 85 faizini təşkil edir.

Cazibə qüvvəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu deyilən qaranlıq maddə göy cisimlərinin hərəkətinə təsir edir. Qalaktikalardan qopması gözlənilməsinə baxmayaraq orada qalan ulduzların davranışlarını izah etmək üçün irəli sürülən bu nəzəriyyə geniş şəkildə qəbul edilir.

Mövcudluğu hələ də təsdiqlənməyən qaranlıq maddənin axtarışı davam edərkən, bəzi elm adamları kainatın lap başlanğıcında əmələ gələn hipotetik kiçik qara dəliklərin qaranlıq maddənin ən azı bir hissəsinə uyğun ola biləcəyini iddia ediblər.

Bu kiçik qara dəliklərin də müşahidə edilməsinin çətin olacağı gözlənilir. Bundan əlavə, onların yaratdığı cazibə ulduzların gözlənilməz hərəkətini izah edə bilər.

Yeni araşdırma da bunu təklif edir, lakin bu qara dəliklərin Böyük Partlayışdan sonra deyil, əvvəl əmələ gəldiyini iddia edir.

Tədqiqatçılar deyirlər ki, kainatın bu modeli kosmosun əyriliyi və kosmik mikrodalğalı fon radiasiyası ilə bağlı mövcud müşahidələrə uyğun gəlir və onların fərziyyəsini dəstəkləyir.

Kosmik mikrodalğalı fon radiasiyası Böyük Partlayışdan qalan bütün kainatı əhatə edən radiasiyaya aiddir.

Tədqiqatçılar hazırda yaradılmış qravitasiya dalğasından istifadə edərək öz nəzəriyyələrini sınaqdan keçirməyi planlaşdırırlar.

Fransa Milli Elmi Tədqiqatlar Mərkəzindən Patrik Peter, iştirak etmədiyi araşdırma haqqında deyib: “Kosmik inflyasiya nəzəriyyəsi adi çərçivədən kənarda qaranlıq maddə əmələ gətirən kiçik, lakin hələ də mövcud olan qara dəliklərin meydana gəlməsinə təbii bir yol göstərməsi baxımından vacibdir. Digər tədqiqatlar artıq ulduzların ətrafındakı bu cür kiçik qara dəliklərin davranışını araşdırır, bəlkə də gələcəkdə onları aşkar etmək üçün yol açır”.