Ayətullah Xameneyi təhlükəsizlik müdafiəsini artırmalıdır, çünki İranın paytaxtında guya təhlükəsiz iqamətgahda “HƏMAS” lideri İsmayıl Haniyəni öldürən şəxs Xameneyiyə, İran vətəndaşlarına, terrorçuların himayədarlarına və bütün dünyaya açıq mesaj göndərib – İranda heç kim təhlükəsizlikdə deyil. Nə ali rəhbər, nə Qasım Süleymani, nə də Bəsic və ya SEPAH qüvvələrinin ən aşağı rütbəli üzvü təhlükəsizdir. Bu sərt reallıq dini fanatizmə və ya avtoritar ideologiyaya qapılmamış bütün iranlıları Mollaların hakimiyyəti altında gələcəklərini yenidən düşünməyə sövq etməlidir. İsrailin (yaxud bunu edənin) Haniyənin səfəri zamanı partladılmasından iki ay əvvəl dəqiq idarə olunan silahdan və ya yerləşdirilmiş bombadan istifadə etməsindən asılı olmayaraq, nəticə eynidir. Haniyə öldürüldü və İran bunun qarşısında aciz və zəlil kimi dayanır.

Sonra nə oldu? Haniyənin öldürülməsindən bir aya yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, İran hələ də cavab verməyib. İsrailin avqustun 25-də “Hizbullah” terror təşkilatına qarşı qabaqlayıcı zərbə endirməsi İranın bəzi strategiyasını pozmuş ola bilər. Vəziyyət qeyri-sabit olaraq qalır. İsraili müdafiə etməkdə qərarlı olan Birləşmiş Ştatlar bundan çox əvvəl hərəkətə keçmişdi. ABŞ “USS Abraham Lincoln” təyyarədaşıyan gəmisini, daha sonra “USS Theodore Roosevelt” təyyarədaşıyan gəmisi ilə eyni vaxtda Yaxın Şərqə yerləşdirdi. İndi nüvə enerjisi ilə işləyən və qanadlı raketlərlə təchiz edilmiş “USS Georgia” sualtı qayığı da burada yerləşir. Bunlar ABŞ-ın onsuz da bölgədə mövcud olan hərbi qüvvələrinə əlavə olunur, həm hücum, həm də müdafiə baxımından nəzərə alınmalı olan və hər biri təkbaşına İranın cavabını gecikdirə bilən amillərdir.

İsrail İranın hava hücumundan müdafiə sistemlərini məhv etmək üçün həlledici zərbələr endirməyi düşünə bilər. Bunların ardınca nüvə və ballistik raket proqramlarına və neft infrastrukturuna hücumlar ola bilər. Üstəlik, hətta Xameneyi də hədəf ola bilər.

Heç bir ölkə vətənində yerləşdirilmiş Amerika təyyarədaşıyıcısının varlığına göz yuma bilməz, lakin İranın aprelin 13-də 320 raket və PUA ilə olduğu kimi yenidən İsrailə hücum etməkdən çəkinməsinin əsas səbəbi çətin strateji dilemmadan qaynaqlanır. Çoxları İsrailin bu əməliyyatının mollaları alçaltdığına şahid olduqdan sonra, rejim öz etibarını və çəkindirici gücünü bərpa etmək üçün sərt cavab vermək üçün təzyiq altında idi. “Hizbullah”ın ötən bazar günü (25 avqust) həyata keçirdiyi sadə bir hücum bunun üçün kifayət deyil.

Bundan əlavə, bəzi müşahidəçilər aprel ayında İranın hücumu ilə bağlı fikirləri şübhə altına alır və vurğulayırlar ki, İran İsraili əvvəlcədən xəbərdar edib və İsrail müdafiəsinə hücuma qarşı hazırlıq görməyə imkan verib. Digər tərəfdən, Prezident Baydenin dediyi kimi, İsrail buna minimal ölçüdə cavab verə bilər. Bu təhlil spekulyativ olaraq qalsa da, xəbərlər İranın ballistik raketlərin buraxılışında ciddi uğursuzluqlar yaşadığını da göstərir. Bu xəbərin doğruluğundan asılı olmayaraq, İran bu hücumda yalnız minimal itki və maddi ziyana səbəb olub. Ona görə də oxşar cavab İrandan, “Hizbullah” terrorçu təşkilatından və ya başqa bir terrorçunun nümayəndəsindən gəlsə, bu dəfə kifayət etməyəcək.

İranın qarşısında duran əsl problem rejimin strateji dilemmasını dərinləşdirən həqiqi cəza zərbəsinin həyata keçirilməsindədir. İran daha da cəsarətli olan İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun apreldə olduğu kimi bu dəfə də Vaşinqtonun təzyiqlərinə boyun əyməyəcəyindən qorxur. Baydenin indi “axsaq ördək” olduğu və ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkiləri ilə bağlı qeyri-müəyyənlik səbəbindən İsrail bunu həlledici zərbə vurmaq üçün ideal an kimi görə bilər. Belə bir hücum İrandakı bir neçə raket buraxılış məntəqəsini hədəfə almaqdan da kənara çıxa bilər. İsrail əvvəlcə İranın hava hücumundan müdafiə sistemlərini məhv edə bilər. Bunun ardınca bütün ölkə ərazisində nüvə və ballistik raket proqramlarına, neft infrastrukturuna və ya İran İnqilab Keşikçiləri Korpusuna (SEPAH) məxsus əsas və hərbi aktivlərə qarşı hücumlar ola bilər. Üstəlik, hətta ali lider Xameneyi də hədəf ola bilər.

Əgər İsrailin hücumu ciddi ziyana səbəb olarsa, bütövlükdə İslam İnqilabının sabitliyi təhlükə altına düşə bilər və ayətullahlar çətin ki, bu riski qiymətləndirməsin. Molla hakimiyyətinin ölkə üzərindəki gücü geniş siyasi, iqtisadi və sosial iğtişaşlar səbəbindən həmişəkindən daha kövrəkdir. Bu şəraitdə Tehran güclü cavab ehtiyacı ilə rejimin dağılması qorxusu arasında iflic vəziyyətindədir. İran öz hərəkətsizliyinə haqq qazandırmaq üçün İsrailli girovların azad edilməsi müqabilində “HƏMAS”la İsrail arasında atəşkəsə dair Qətər tərəfindən aparılan danışıqları pozmamaq üçün cavab verməkdən çəkindiyini iddia edir. Lakin danışıqların dalana dirəndiyi bir vaxtda Tehran Qəzzə ilə bağlı narahat olduğu üçün deyil, üzləşdiyi strateji dilemmanın öhdəsindən gəlməkdə ona dəyərli vaxt qazandırdığı üçün danışıqların daha da gecikdirilməsini alqışlayır.

Atəşkəs danışıqlarının uğursuzluğu İranın İsrailə qarşı uzunmüddətli “Atəş kəməri” strategiyası ilə yaratdığı eyni dilemmaya düşməsi deməkdir. İran 2023-cü il oktyabrın 7-də “HƏMAS” terror təşkilatının həyata keçirdiyi qətliamla bu strategiyanı gözlənilmədən həyata keçirdi. Amma ola bilsin ki, Tehran bu hücumun nəticələrini səhv qiymətləndirdi. Çünki terror təşkilatının hücumları İsrailin qətiyyətini qıra bilmədi. Bunun əvəzində Netanyahu “HƏMAS”ın siyasi və hərbi gücünü və potensialını çökdürmək məqsədinə çatmağa daha yaxındır.

Qəzzada geniş vüsət alan xaos İsrailə də onilliklər boyu Qəzzada dinc əhali ilə nə etməli və onların üçüncü ölkələrə köçürülməsinə yenidən baxılıb-baxılmamalı sualına yenidən nəzərdən keçirməyə şərait yaratdı. İkinci Dünya müharibəsindən sonra vətənlərinə qayıdacağı mümkün olmayan milyonlarla qaçqın köçürüldü. Yalnız fələstinlilər bundan kənarda qaldılar, əvəzində qaçqın kimi davranıldılar və İsrailin varlığına qarşı silah kimi istifadə edildilər. 7 oktyabr 2023-cü ildə İran planı və “HƏMAS” iştirakı ilə həyata keçirilən qətliam bu köhnəlmiş strategiyanı alt-üst etmiş ola bilər.

Əgər İran nüvə silahına malik regional güc kimi imicini qorumaq ümidi ilə minimal addımlar atmağı seçərsə, onun terrorçu yaraqlıları Tehrana bağlılıqlarını şübhə altına almağa başlaya bilər. Əgər ayətullahlar Tehrandakı terrorçu liderləri qoruya bilmirlərsə, onları təhlükələr və qeyri-müəyyənliklərlə dolu gələcəkdə Tehranın əmrini yerinə yetirməyə vadar edən nə olacaq? İrana qarşı bu zəiflik hissi İranda zəifliyi görən müxalifəti hərəkətə gətirə bilməzdimi? Məgər rejimin daxili düşmənləri belə nəticəyə gəlməzlər ki, dini rejimin legitimliyinə və mövcudluğuna meydan oxumağın vaxtı çatıb?