Məşhur norveçli sosioloq, sülh elmləri üzrə mütəxəssis Yohan Qaltunq ABŞ federal birliyinin dağılmasının 2025-ci ildə başlayacağını proqnozlaşdırmışdı. Qaltunqun ABŞ-ın gələcəyi ilə bağlı proqnozları gerçəkləşməyə yaxındırmı?

Təbii ki, ABŞ-ın daxili səhnəsinə baxan hər kəs respublikaçılarla demokratlar arasında və demokratların öz daxilində görünməmiş bölünmə və parçalanma vəziyyətinin olduğunu görəcək. Demokratik Nümayəndələr Palatası və Senat üzvləri Konstitusiyanın 25-ci maddəsinə istinad etmək əvəzinə, Baydenin ləyaqətini qoruyacaq şəkildə başqasını namizəd kimi irəli sürmək istəyirlər.

Narahat günlər, yuxusuz gecələr keçirən ABŞ növbəti seçkidə Respublikaçıların namizədi qalib gələrsə, təsirli və təhlükəli hadisənin astanasında ola bilər. Ola bilsin ki, keçmiş prezident və hazırkı Respublikaçı namizəd Donald Tramp gözlənilən zəlzələ üçün məsuliyyət daşımır. Çünki “Layihə 2025” çərçivəsində təqdim olunan ideyalar fərddən kənara çıxaraq millətə, nəzəriyyədən fəaliyyət sahəsinə sıçrayır. “Layihə 2025”in bizə 90-cı illərin sonlarında Uilyam Kristol və Robert Kaqanın “Yeni Amerika əsri üçün layihə” adlı məşhur proje (Project for the New American Century – PNAC) xatırlatdığını söyləmək mübaliğə olmaz. Kristol və Kaqan ABŞ-ın bir əsrlik hökmranlığını və liderliyini layihənin prioritetləri sırasına qoydular.

Qısacası, məsələ ABŞ səmalarından yuxarı qalxan, “Layihə 2025” kimi tanınan, sağçı bir povestə əsaslanan və “Heritage Foundation” vasitəsilə üzə çıxarılan mənzərə ətrafında cərəyan edir. Fondun adı onun mühafizəkar kimliyini şübhə altına almağa ehtiyac qoymur, hansı ki, federal ittifaqdan ABŞ-a qayıtmaq istəyir.

Layihə 2025 nəyi hədəfləyir?

Layihə növbəti prezidentin Amerika gündəliyinin ölçülərini təfərrüatlandıran təxminən 1000 səhifəlik prezidentliyə keçid prosesidir. Planın yaradıcıları onlayn deyirlər ki, bu, “növbəti mühafizəkar prezident üçün Amerika Respublikasını xilas etmək üçün son şansdır”.

“Layihə 2025” müharibəsi tam bir vətəndaş müharibəsinə bənzəyir. Çaxnaşma yaradan odur ki, plan nəzəri ideoloji ideyalardan yerdə reallığa çevrilərsə, Amerika vətəndaş müharibəsi ilə nəticələnəcək kurs və prosesin ilk blokunu təşkil edəcək.

Əksəriyyəti prezident Trampın keçmiş administrasiyasına yaxın olan layihənin yaradıcıları layihənin sənədlərindəki gizli niyyətlərini belə izah edirlər: “Seçkilərdə mühafizəkarların qalib gəlməsi kifayət deyil. Əgər biz ölkəni həddindən artıq solun pəncəsindən xilas etmək istəyiriksə, bizə hakim gündəliyə və vəzifədə olan doğru adamlara ehtiyacımız var ki, növbəti mühafizəkar administrasiyanın ilk günündən bu gündəliyi həyata keçirməyə hazırıq. Bu, 2025-ci il Prezident Keçid Layihəsinin məqsədidir”.

“Layihə 2025”in əsas komponenti mühafizəkar qrupların gündəmlərinə çatmasına mane olacağını söylədiyi 50,000-ə qədər federal işçinin işdən çıxarılmasıdır. “Layihə 2025” çərçivəsində ABŞ Təhsil Nazirliyi kimi qurumlar ləğv edilərək Federal Ticarət Komissiyası, Federal Rabitə Komissiyası və Ədliyyə Departamenti kimi qurumlar prezidentin səlahiyyətinə veriləcək.

Ədliyyə Departamentinin yuxarıdan aşağıya yenidən qurulması ilə bağlı şayiələr FTB-nin dezinformasiyanı dayandırmaq səylərinə son qoya bilər. Bu, ABŞ Müdafiə Nazirliyini (Pentaqon) müxtəliflik, bərabərlik və inklüzivlik təşəbbüslərini ləğv etməyə məcbur edə bilər. Bu, həmçinin “Covid-19” əleyhinə peyvənd olunmaqdan imtina etdiyi üçün qovulan əsgərlərin öz vəzifələrinə qayıtmasına zəmin yarada bilər. Başqa sözlə, layihə dərin Amerika dövlətinin qanadları ilə ziddiyyət təşkil edir.

Layihənin abort azadlığının məhdudlaşdırılması, xidmət göstərənlərin cəzalandırılması, digər səhiyyə və sosial xidmətlərin azaldılması kimi qalan maddələrinin sadalanması uzun böyük məqalə qələmə almaq lazımdır.

Layihə vəd edilmiş diyara mühacirət etmiş millətin ABŞ-ı olan Puritan ABŞ-a qayıtmaq, belə demək mümkünsə, Con Miltonun “İtirilmiş Cənnət” əsərini axtarmaq cəhdidirmi?

Kolorado Denver Universitetinin dövlət idarəçiliyi professoru, professor Meri Cey hesab edir ki, bu ssenari dövlət qulluğunda xaosa səbəb olar ki, bu da öz növbəsində Amerika cəmiyyətinin strukturuna daxil olacaq daha dəhşətli ssenarilərə gətirib çıxara bilər.

ABŞ-ın iki düşərgəyə parçalanması ssenarisi əslində mümkün ola bilər. Xüsusən də Tramp layihə ilə hər hansı əlaqəni inkar etməsinə baxmayaraq, yenidən Ağ Evə çatarsa. Tramp özünün sosial media platforması olan “Truth social” hesabında yazıb: “Bunun arxasında kimin dayandığını bilmirəm. Onların təklif etdikləri bəzi şeylərlə razı deyiləm, bəziləri isə tamamilə gülünc və dəhşətlidir. Onlara nə edirlərsə etsinlər, uğurlar arzulayıram, amma mənim onlarla işim yoxdur".

Trampın bu sözləri üstüörtülü etiraf kimi görünür. Bu, Kanada Siyasət Perspektivləri Mərkəzinin bu yaxınlarda Ottavada dərc edilmiş mümkün ABŞ vətəndaş müharibəsi ilə bağlı hesabatını həm Amerika, həm də qlobal narahatlıqlara səbəb olan hesabata çevirir.