Ağ Ev yarışına qatılan ilk ciddi qadın namizəd 2016-cı ildə Respublikaçı Donald Trampa qarşı Demokratlar Partiyasından namizəd olmuş Hillari Klinton olub. O vaxt seçkilərə aylar qalmış Küveyt Universitetində Körfəz Araşdırmaları Mərkəzində qapalı seminar keçirildi və namizədlərdən hansının qalib gələcəyi ehtimalını dəyərləndirdik. Biz bu görüşə Amerikanın siyasi məsələlərində təcrübəli insanları dəvət etdik. Debatdan sonra Donald Trampın qalib gələcəyini proqnozlaşdıran bir iştirakçı istisna olmaqla, iştirak edənlərin əksəriyyəti qalibin Hillari olacağı ilə razılaşdı. Bu misal ABŞ seçkiləri ilə bağlı proqnoz verməyin çətin olduğunu göstərmək üçün kifayətdir. Həmin seçkidə Klinton seçicilərin əksəriyyətinin səsini qazansa da, Seçicilər Kollegiyasının səslərinin çoxunu ala bilmədi.

Ən mürəkkəb demokratik seçki sistemi ABŞ-dadır. Çünki ABŞ prezidenti birbaşa seçicilərin səsi ilə yox, əksinə, Seçicilər Kollegiyası kimi mürəkkəb bir sistem səsləri ilə seçilir. Bu kollegiyada hər bir ştata əhalisinə və Konqresdəki nümayəndələrinin sayına görə müxtəlif sayda nümayəndələr var. Məsələn, Kaliforniya ştatının (ən çox əhalisi olan ştat) Seçicilər Kollegiyasında 55, paytaxt Vaşinqtonun da daxil olduğu Kolumbiya dairəsində isə 3 nümayəndə var.

Bir ştatın nümayəndələrinin əksəriyyətinin səsini, hətta bir səslə də alan namizəd, Seçicilər Kollegiyasında həmin ştatı təmsil edən bütün nümayəndələrin səsini qazanmış hesab olunur. Yeganə istisnalar, namizədlərin Seçicilər Kollegiyasında aldıqları səslərin sayı ilə eyni sayda nümayəndəyə malik olduğu iki ştat olan Nebraska və Mendir.

Məlum olduğu kimi, seçki kartında iki ad var; prezidentliyə namizəd və onun müavini. Seçki qanunu tələb edir ki, bu ikisi eyni ştatdan olmasın! Seçicilər Kollegiyası 538 nümayəndədən ibarətdir. Başqa sözlə, 535 nəfər olan Konqres üzvlərinin ümumi sayına üstəgəl Kolumbiya dairəsindən 3 nümayəndə əlavə edildi. Namizəd qalib gəlmək üçün Seçicilər Kollegiyasında ən azı 270 nümayəndənin səsini almalıdır.

Bu mürəkkəblik əsasən Amerika demokratiyasının 18-ci əsrdə tətbiq olunma tərzindən qaynaqlanır. Həmin vaxt dövlətlər arasında ünsiyyətdə çətinliklər var idi və buna görə də seçki prosesinin yekun nəticəyə gəlməsi aylar çəkdi. Hər bir cəmiyyətdə olduğu kimi, qanunlar müəyyən müddətə qəbul edilir, vaxt keçir və onların dəyişdirilməsi üsulunu razılaşdırmaq çətin olduğundan dəyişdirilmir, ona görə də ataların qəbul etdiyi qanunlar uşaqların mənafeyinə mane olmaqda davam edir.

2016-cı il seçkilərində uduzduqdan sonra Hillari Klintondan sitat gətirildi ki, amerikalı qadınlar onun “mükəmməl” (!) olmasını istədikləri üçün onu uğursuzluğa düçar ediblər. Həmin vaxt seçkilərə bir neçə gün qalmış Xarici İşlər Naziri vəzifəsində çalışarkən rəsmi işində istifadə etdiyi şəxsi elektron poçt hesabında yazılan mesajlardan Xarici İşlər Nazirliyinin göstərişlərində nəzərdə tutulanlardan başqa müxtəlif yollarla istifadə edilməsi ilə bağlı qalmaqal yaranmışdı. Bundan əlavə, Hillari tərəfindən sitat gətirildiyi kimi, amerikalı qadınlar “silahlı qüvvələrin baş komandanı kimi qadına etibar etmirlər!” Sonrakı açıqlamalarında Klinton özünü “demokratiya şəhidlərindən” biri kimi qələmə verib.

Bu maneələr Kamala Harrislə də qarşılaşacaqmı? İndi şərtlər fərqlidir və Kamala Harris Hillaridən fərqli olaraq tünd dəriyə malikdir.

2016-cı il seçkilərindən 8 il sonra ABŞ-ın əhvalı dəyişibmi? ABŞ prezidentinin qadın və qara dərili olması mümkündürmü? Yoxsa Hillari ssenarisi bir daha təkrarlanacaq?

İlkin əlamətlərə baxmayaraq, indiki mərhələdə bu suala cavab vermək çətindir. Buna görə də, o, Harris, zaman-zaman sorğularda bir az irəlidədir!

Trampın çoxlu qüsurları var və onun bu qüsurlarını qəbul etməyən, əksinə, müsbət cəhətləri arasında görən tərəfdarları var. Tramp bəlkə də qeyri-adi şəkildə açıq danışır. Təsəvvür ediləni reallığa çevirə bilər. O, bir çox qanuni işlərlə üzləşsə də, bəzilərinə görə məhkum olunsa da, pərəstişkarları buna qarşı mübarizə aparır. Gənc nəsil kütləvi şəkildə səs vermək üçün axın etməsə, Kamala Harris (Tramp onu Kamala əvəzinə Uqandanın paytaxtı Kampala adlandırır) çoxlu maneələrlə üzləşəcək!

Dünyanın izlədiyi irq bir çox “məntiqsizlik”lə doludur. Sərt ifadələr, kobud ittihamlar və çoxlu təhriflər var. Amerika seçkiləri özlüyündə inteqrasiya olunmuş sənayedir və bu seçkilərə çoxlu pullar xərclənir, daha çox vədlər verilir. Bunlardan bəziləri hətta tanınmış milli maraqlardan kənarda görünür. Donald Trampın ətraf mühitə zərər vurmaq bahasına olsa belə, Amerika neft şirkətlərinə neft axtarışı üçün sərbəstlik verəcəyi vədi buna misaldır.

2016-cı il seçkiləri ilə 2024-cü il seçkiləri arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, Donald Tramp sınaqdan keçirilib və onun çoxsaylı siyasi qüsurları və demokratik sistemin qaydalarına hörmətsizlik üzə çıxıb. Əgər yelkənlərində külək əsməsə, o, oyunu korlaya bilər, bu da onun Amerika ictimaiyyətinə təsir edəcək şəkildə tənqid olunması üçün bir açılış ola bilər. Ancaq dediyimiz kimi, məsələ bütün imkanlara açıqdır.

Son söz əvəzi. Harris noyabrda qalib gəlsə, ABŞ yeni, görünməmiş siyasi dövrə qədəm qoyacaq!