Dünya ABŞ seçkilərində baş verənləri təngənəfəs izlədiyi bir vaxtda Demokratlar Partiyasının namizədi prezident Co Bayden yarışdan çəkildiyini açıqlayıb. Baydenin eniş-yoxuşlarla dolu 54 illik siyasi karyerasına daha yaxından nəzər salaq.

ABŞ prezidenti Co Bayden dünən axşam noyabrda keçiriləcək prezident seçkilərində Demokratlar Partiyasının namizədi olmayacağını açıqlayıb. Bütün dünyada böyük əks-səda doğuran bu xəbər həm də Baydenin 54 illik siyasi karyerasının sonu deməkdir.

Əslində, Baydenin geri çəkilməsi ABŞ siyasətini yaxından izləyənlər üçün böyük sürpriz olmadı. Demokratlar Partiyasının bir çox tanınmış simaları iyunun 27-də Respublikaçılar Partiyasının namizədi Donald Trampla debatda çox zəif performans göstərən 81 yaşlı Baydeni geri çəkilməyə çağırmışdı. Baydenin Trampa qarşı seçilə bilməyəcəyi, seçilsə belə, fiziki və ruhi sağlamlığının 4 illik prezidentlik müddətini başa vurmağa uyğun olmadığı müzakirələri günlərdir dünya gündəmin başında gəlir.

Xüsusilə keçən həftə Konqresin 20-dən çox üzvü Baydeni yarışdan çıxmağa çağırdı. ABŞ prezidenti təzyiqlərə uzun müddət müqavimət göstərsə də, dünən axşam verdiyi yazılı açıqlamada səlahiyyət müddətindən sonra davam etməyəcəyini açıqlamalı olub.

Bəs, 30 ildən çox senator olan və Ağ Evdə üç dövr keçirmiş Baydenin siyasi karyerasında hansı məqamlar olub? Biz onun fəhlə ailəsindən Ağ Evə qədər addım-addım yüksəlişini araşdırırıq...

Yaşını gizlətdi

20 noyabr 1942-ci ildə anadan olan Bayden irland əsilli katolik ailənin oğlu idi. Delaver Universitetində bakalavr təhsilini başa vuran Bayden “Syracuse” Universitetinin Hüquq Məktəbində oxuyub və məzun olduqdan sonra qısa müddət ictimai müdafiəçi kimi çalışıb.

İlk dəfə 1970-ci ildə, 28 yaşında siyasətə qədəm qoyan Bayden Delaver ştatının Nyu-Kasl əyalətinin yerli şurasına seçilib. Orada iki il xidmət etdikdən sonra Bayden milli siyasətə göz dikdi.

1972-ci ildə keçirilən seçkilərdə respublikaçı senator C.Kaleb Boqqsu devirərək ABŞ tarixinin ən gənc senatorlarından birinə çevrilən Bayden əslində seçki prosesində böyük bir qumar oynadı.

Çünki səsvermə zamanı onun hələ 30 yaşı yox idi və ABŞ qanunlarına görə, öz yerini tutmaq üçün doğum gününü gizləməli olacaqdı. Üstəlik, onun seçki kampaniyasının büdcəsi çox məhdud idi.

Bu şərtlər altında kampaniyasında ailə üzvlərini işə götürməli olan Baydenin strategiyası Delaver seçicilərinin ürəyincə oldu. Seçkidən əvvəl keçirilən sorğularda Boqqsdan az qala 30 xal geri qalan Bayden 50,5 faizlə səsvermədən qalib çıxıb.

Tarixi uğurdan sonra dəhşətli faciə

Ancaq bu tarixi uğurdan cəmi bir neçə həftə sonra Bayden ailəsi dəhşətli bir fəlakət yaşadı.

1972-ci ilin dekabrında traktor Baydenin arvadı Neiliya və onların üç uşağını (Beau, Hunter və Amy) daşıyan avtomobilə çırpıldı. Qəzada Baydenin həyat yoldaşı və qızı ölərkən, 3 yaşlı Beau və 2 yaşlı Hunter ağır yaralandı. Bayden hadisədən sonra istefa verməyi düşünsə də, həmkarlarının məsləhəti ilə vəzifəsində qalıb.

1973-cü ilin yanvarında and içən və Amerika tarixində yeddinci ən gənc senator kimi vəzifəsinin icrasına başlayan Bayden keçmiş prezident Riçard Niksona qarşı çıxması ilə tanındı. O, hətta Niksonu əfv etdiyinə görə o vaxtkı prezident Cerald Fordun ən sərt tənqidçilərindən birinə çevrildi. 1976-cı ildə Bayden Demokrat Partiyasının praymerizlərində Cimmi Karteri dəstəkləyən ilk senator kimi bir daha diqqəti cəlb etdi.

Senatın Ədliyyə Komitəsində işlədiyi 17 il ərzində sədr və baş icraçı direktor kimi Bayden beş Ali Məhkəmənin hakimi Robert Bork və Klarens Tomasın mübahisəli təyinat dinləmələrinə nəzarət edib. O, həmçinin 1994-cü ildə Zorakılıq Cinayətlərinə Nəzarət və Hüquq Mühafizəsi Aktının və 1986-cı ildə Narkotik Sui-istifadəyə Qarşı Mübarizə Aktının qəbul edilməsində mühüm rol oynayıb.

Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsində 11 il ərzində sədr və yüksək səviyyəli menecer vəzifələrində çalışmış Bayden bu dövrdə NATO-ya yeni üzvlərin cəlb edilməsini dəstəkləmiş və ABŞ-ın Balkanlara siyasi müdaxiləsində hərəkətverici qüvvə olub. Əvvəlcə İraq müharibəsini dəstəkləyən Bayden zaman keçdikcə Buş Administrasiyasının müharibəni idarə etməsinə tənqidi münasibət bəslədi.

Gözü həmişə Ağ Evdə olub

Ardıcıl altı dəfə senator seçilən Bayden Senatda cəmi 36 il çalışıb. Bununla belə, o, bir siyasətçi kimi hər zaman hədəflərini daha yüksək tutub. 1988 və 2008-ci illərdə keçirilən seçkilərdə Demokrat Partiyasının namizədi olmağa cəhd etsə də, namizədliyini qazana bilməyib. Amma bu səyləri sayəsində o, mötədil imici olan güclü siyasətçi kimi bütün ölkədə tanındı.

2008-ci ilin avqustunda prezidentliyə namizəd Barak Obama tərəfindən Baydenə vitse-prezident vəzifəsi təklif olundu və bu, Baydenin Ağ Evə yolunu açdı. Bayden Obamaya açıq şəkildə bildirdi ki, o, vitse-prezident kimi prezidentin baş müşaviri olmaq və bütün kritik qərarlarda iştirak etmək istəyir. Obamanın bu tələblərə müsbət cavab verməsi ilə Bayden 2009-cu ilin yanvarında ABŞ-ın 47-ci vitse-prezidenti vəzifəsinə başladı.

Baydenin vitse-prezidentliyinin xüsusilə diqqətəlayiq məsələləri 2008-ci ildə maliyyə böhranından sonra iqtisadi bərpa səyləri, xarici siyasət və milli məsələlər idi.

Bayden Obama dövrünün ən mühüm və kritik uğuru hesab edilən və xalq arasında “Obamacare” adlandırılan Əlverişli Sağlamlıq Xidməti Aktının Konqres tərəfindən qəbul edilməsində də böyük rol oynayıb.

Bayden Obamanın Ağ Evdəki hər iki dövründə də yanında olub. Obama, 2017-ci ilin yanvarında, səlahiyyət müddətinin sonuna yaxın Baydeni “Azadlıq medalı” ilə təltif etməklə böyük sürpriz etdi.

Bayden, vitse-prezidentlik müddəti bitdikdən cəmi iki il sonra, 2019-cu ilin aprelində Ağ Evdə üçüncü müddətə seçki kampaniyasına başladı.

2020-ci il kampaniyasının ilk dövrləri olduqca çətin keçdi. Ayova və Nyu-Hempşir ştatlarında keçirilən praymerizlərdə (partiyadaxili seçki) məyusedici nəticələr əldə etdi. Yalnız fevralda Cənubi Karolinada keçirilən praymerizdə açıq-aşkar qalib gəldikdən sonra Demokratlar Partiyasına güclü namizəd ola bildi.

Bu dövrdə Bayden Vermont senatoru Bernie Sanders ilə çox sıx rəqabətdə idi. Sanders kampaniyasını 2020-ci ilin aprelində başa vuraraq Baydenin yolunu açdı. Bayden rəsmi olaraq 2020-ci ilin avqustunda Kamala Harrislə namizədliyini irəli sürəcəyini elan etdikdən bir neçə gün sonra Demokratların namizədi elan edildi.

Noyabrda keçirilən seçkilərdə Bayden prezident Donald Trampı ötüb. Seçkidən sonrakı debatlar 6 yanvar 2021-ci ildə Kapitoli iğtişaşına yol açdı.

2021-ci ilin yanvarında and içən Baydenin səlahiyyət müddəti “Covid-19” pandemiyasının, eləcə də iqtisadi qeyri-sabitliyin və dərin siyasi qütbləşmənin kölgəsində başladı. Əvvəlcə “Covid”ə diqqət yetirən Bayden milli peyvənd kampaniyasına başladı və Amerika Xilasetmə Planını həyata keçirdi. Bayden həmçinin İnfrastruktur İnvestisiyaları və “Məşğulluq Qanun”u, Çip və Elm Qanunu və İnflyasiyanın Azaldılması Aktı kimi iqtisadiyyat sahəsində mühüm sənədlər imzalayıb.

Baydenin səlahiyyət müddəti həm də xarici siyasətdə çox çətin dövrə təsadüf edib. Rusiyanın 2022-ci il fevralın 24-də Ukraynanı işğal etməsi və 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailin Qəzzaya hücumlarına başlaması Baydenə meydan oxuyan hadisələr idi.

Digər tərəfdən, ABŞ qoşunlarının 2021-ci ildə Əfqanıstandan çıxarılması qərarı ictimaiyyətin Baydenə olan inamının sarsılmasına və heç vaxt özünə gəlməməsinə səbəb oldu.

“Bu meydan, bu şeytanı” bitirə bilmədi

Və son günlər... Bayden, xüsusən də son bir ayda kampaniyasını bitirdiyi üçün ağır tənqid hədəfinə çevrilsə də, geri addım atmadı.

İyulun əvvəlində milli televiziyada yayımlanan müsahibəsində tənqidçilərinə meydan oxuyan Bayden, “Dayanmayın. Partiya qurultayında mənim qarşıma gəlin” dedi. Konqresdəki Demokratlara da məktub yazan Bayden, “2024-cü ildə Donald Trampı məğlub edəcək ən yaxşı insan olduğuma inanmasaydım, bir daha namizədliyimi verməzdim”, – dedi.

Ancaq hətta iyulun 13-də Trampı hədəf alan sui-qəsd cəhdi belə Baydenin qocalmış yaşını və psixi sağlamlığını gündəmdən çıxara bilmədi. Buna baxmayaraq, seçkidə qalib gələcəyinə inamını itirməyən Bayden iyulun 16-da verdiyi müsahibədə namizədliyi yenidən dəyərləndirməyə vadar edən yeganə şeyin “sağlamlıq problemi” olduğunu vurğulayıb.

Bir gün sonra Ağ Evdən verilən açıqlamada Baydenin “Covid-19” testinin müsbət olduğu bildirildi. Bu bəyanat o demək idi ki, prezident yarışın həlledici anında təşviqat tədbirlərində iştirak edə bilməyəcək. Əslində, dörd gün sonra Bayden namizədlikdən geri çəkildiyini açıqladı.