Belə dərin bir mövzunun analizini yaxın aylarda ictimaiyyətlə bölüşəcəyik. Hələlik isə xülasəsi ilə tanış olaq:

Qədim afinalılar agorada toplaşardı, İngiltərəlilər bir zamanlar bələdiyyə binalarında müzakirələr aparırdı, bu gün isə dünyanın müxtəlif yerlərində vətəndaşlar referendumlar vasitəsilə mühüm məsələlərə səs verirlər. Bununla belə, müasir demokratiya əsasən təmsilçilik prinsipinə əsaslanır – vətəndaşlar nəzəri olaraq siyasətin formalaşmasında öz fikirlərini ifadə edən liderləri seçirlər. Lakin müasir demokratik ölkələrin vətəndaşları təmsilçilik sisteminin fəaliyyətindən narazıdırlar. Onlar tez-tez siyasətdə söz sahibi olmadıqlarını hiss edir, liderlərin ünsiyyətdən uzaq olduğunu və daha çox varlı və nüfuzlu şəxslərin maraqlarına xidmət etdiyini düşünürlər. Bu anti-elitist meyillər ənənəvi sistemlərə ciddi təsir göstərərək, populizmin yüksəlişinə təkan verib və avtoritar liderlər üçün yeni imkanlar yaradıb.

Sorğular da vətəndaşların onları təmsil etməli olan liderlər, siyasi partiyalar və institutlarla əlaqələrinin zəiflədiyini ortaya qoyur. 2024-cü ildə “Pew” Araşdırma Mərkəzinin keçirdiyi sorğu göstərir ki, dünyanın bir çox ölkəsində vətəndaşlar demokratiyanın fəaliyyətindən narazıdırlar və bəzi yüksək gəlirli ölkələrdə bu narazılıq son illərdə kəskin şəkildə artıb. 2023-cü ildə keçirilmiş başqa bir “Pew” Araşdırma Mərkəzi sorğusu isə demokratik ölkələrdə yaşayan insanların böyük əksəriyyətinin siyasətçilərin onların fikirlərinə əhəmiyyət vermədiyini düşündüyünü, çoxlarının isə onları həqiqətən təmsil edən siyasi partiyanın mövcud olmadığı qənaətində olduğunu müəyyən edib.

Bu kimi narahatedici nəticələr və son illərdə bir çox ölkədə müşahidə edilən siyasi qeyri-sabitlik vətəndaşların təmsilçilik institutlarının fəaliyyətində fundamental problemlər gördüyünü göstərir. Bu narazılıq siyasətə xas olan adi məyusluqdan daha dərindir və vətəndaşlar mövcud sistemlərin onların maraqlarına cavab vermədiyini düşünərək daha əsaslı dəyişikliklərin zəruriliyini vurğulayırlar. Belə bir kontekstdə əsas sual yaranır: demokratiyanın bu böhranından çıxış yolu nədir?

Bəzi ekspertlər siyasi institutların islahatını, daha şəffaf və hesabatlı idarəçilik mexanizmlərinin yaradılmasını təklif edirlər. Digərləri isə birbaşa demokratiya elementlərinin – referendumlar, vətəndaş məclisləri və iştirakçı demokratiya mexanizmlərinin gücləndirilməsini vacib hesab edirlər. Populizmin yüksəlişi göstərir ki, vətəndaşlar siyasətçilərin onlara daha yaxın olmasını və real problemlərinə cavab verməsini tələb edirlər. Lakin populizmin bu problemlərin həlli olub-olmadığı mübahisəlidir, çünki o, bəzən qısa müddətli emosional cavablar təqdim etsə də, uzunmüddətli institusional problemləri həll edə bilmir.

Bu kontekstdə əsas müzakirə mövzusu vətəndaşların siyasətdə daha güclü səsə malik olması üçün hansı islahatların effektiv ola biləcəyi məsələsidir. Daha çox birbaşa demokratiya elementlərinin tətbiqi, yoxsa mövcud nümayəndəlik sistemlərinin gücləndirilməsi daha məqsədəuyğundur? Bu suallar demokratiyanın gələcək inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.