Kanadanın baş naziri Castin Trüdo siyasətdən getməyə hazırlaşır. Son illərdə populyarlığını sürətlə itirən və məyusluğa səbəb olan Kanada baş naziri partiya daxilində dəstəyini itirdikdən sonra yanvar ayında partiya sədrliyindən istefa verib. Dünən Karni partiyanın yeni lideri oldu. Trudonun siyasətdən geri çəkilməsində daxili müxalifət təsirli olsa da, ABŞ prezidenti Donald Trampın bezdirən siyasəti də həlledici oldu.

Kanadanın baş naziri Castin Trudeau 10 il baş nazirlikdən sonra “2024-cü il ərzində istefa verəcəksinizmi” sualını 2025-ci ilin yanvarında cavablandırarkən vəzifəsini tərk edəcəyini açıqlamışdı. Partiyasının liderlik seçkilərində siyasətə tamamilə yad bir şəxs – Kanada Bankının keçmiş qubernatoru Karni seçildi.

***

Seçicilər arasında məyusluqlar dərinləşdikcə və öz partiyasının, eləcə də seçkilərdə yüksələn siyasi rəqiblərinin dəstəyini itirməyə başladığı üçün Trüdonun istefası qaçılmaz oldu.

Baş nazir təxminən on il əvvəl mütərəqqi siyasətin yeni siması kimi müjdələnərək hakimiyyətə gəldi. 2015-ci ildə onun gənc xarizması və ümidverici siyasi mesajı ilə seçilən seçicilər liberalları üçüncü tərəf partiyasından parlament çoxluğuna çevirdilər və bu, Kanada siyasi tarixində bir ilk oldu.

O, 2015-ci ildə vəzifəyə gələndə siyasi səhnədə Barak Obamadan Angela Merkelə, Şinzo Abedən Deyvid Kamerona qədər tamamilə fərqli liderlər var idi və bu gün onlardan yalnız Trüdo qalmışdı və o, indi geri çəkilir.

Lakin Trüdo “ictimaiyyətlə getdikcə daha çox əlaqəni kəsən və dəyişən zamana uyğunlaşa bilməyən baş nazir” kimi yadda qala bilər.

Onun partiyası 2019-cu il ümumi seçkilərində azlığa endirildi, yəni liberallar hakimiyyətdə qalmaq üçün digər partiyaların dəstəyinə güvənməli oldular.

2020-ci ildə o, böyük bir hökumət proqramını idarə etmək üçün ailəsi ilə əlaqəsi olan bir xeyriyyə təşkilatını seçdi və araşdırma ilə üzləşdi. 2021-ci ildə keçirilən erkən seçki 2019-cu ildəki mənzərəni dəyişmədi.

Bu yaxınlarda Trüdo, bütün dünyada gözlənilən seçkilərə töhfə verən yaşayış xərclərinin artması və inflyasiya ilə bağlı baş verən təlatümlərlə üzləşdi. Ölkədə böyük vədləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkən və immiqrasiya kimi məsələlərin həlli kimi görünən gərgin gündəmə görə də narazılıq var.

Keçən ilin sonlarında liberallar iddialı immiqrasiya hədəflərindən geri çəkilərək Kanadaya yeni gələnlərin sayını kəskin şəkildə azaldıblar, çünki onların yanlış idarə olunması ilə bağlı narahatlıqlar yaranıb.

Doqquz ildən çox hakimiyyətdə olduqdan sonra o, Kanadanın ən uzun müddət xidmət edən baş nazirləri arasında olsa da və hökuməti ilə bağlı ümumi inamsızlıq hissi var. Bir sıra siyasi çevrilişlər də açıq şəkildə göstərdi ki, Trüdonun günləri sayılamaqdadır.

2024-cü ilin yayında Liberal Partiyası seçiciləri ilə partiya rəhbərliyi arasında vətəndaş iğtişaşları baş verdi. Trüdonun əsas köməkçisi, keçmiş maliyyə naziri Kristia Frilandın 2024-cü il dekabrın ortalarında Trampın təhdidlərini ciddi qəbul etmədiyini əsas gətirərək şok istefa verməsi səbr kasasını daşırdan son damcı oldu.

Onun öz partiyasının üzvləri də artıq onun liderliyini dəstəkləmədiklərini açıq şəkildə bildirməyə başlayıblar.

Beləliklə, sonuncu domino yıxıldı.

Sorğular göstərir ki, 45 yaşlı karyera siyasətçisi, kəskin təşviqat şüarı ilə çıxış edən Pyer Pualievrin başçılıq etdiyi mühafizəkarlar bu gün seçkilərdə asanlıqla qalib gələcəklər.

Növbəti seçki oktyabrda keçiriləcək.

Trüdonun siyasi iflasına səbəb olan daxili iğtişaşlarla yanaşı, Donald Tramp adlı xarici təhlükə də ortaya çıxdı.

***

Trüdo və Donald Tramp 2016-2020-ci illərdə birlikdə çalışmış iki liderdir. Hər iki tərəf dəfələrlə bir-biri ilə işləməkdə çətinlik çəkib. Bunun ən son nümunəsi ötən həftə 50 dəqiqəlik telefon danışığıdır.

Mənbələrin məlumatına görə, görüş dostluq şəraitində başlayıb. Məlumata görə, prezident Tramp baş nazir Castin Trüdonun istefaya getdiyini öyrənib və “köhnə günlər xatirinə” Trüdonu görüşə dəvət edib.

Sonradan üslubu pisləşib. Vitse-prezident Ceyms Vens və ticarət naziri Hovard Lutnikin dinləmələri ilə Trüdo və Tramp arasında 50 dəqiqəlik danışıq Kanadanın Amerika istehsalçılarını süd bazarlarından necə blokladığı və şimal sərhədindən ABŞ-a nə qədər fentanilin daxil olması ilə bağlı iddialarından sonra mehriban söhbət mübahisəyə çevrildi.

Mənbənin sözlərinə görə, telefon danışığı zamanı qışqırıq və söyüşlər olub.

Daha sonra Tramp onların söhbətini “bir qədər mehriban”, Trüdo isə “rəngli” adlandırıb. Lakin Trüdo görüşdən sonra keçirdiyi mətbuat konfransında göz yaşlarını saxlaya bilməyib. Əslində, bir-birini sevməyən iki qlobal lider arasında partlayıcı debat baş verib.

Trampın ikinci müddətinin ilk böhranı, and içmədən əvvəl Kanadanı “ABŞ-ın 51-ci ştatı” adlandırması ilə yaranıb.

Tramp Trüdonu istehza ilə “qubernator” adlandırmağa başlayıb. Bunu əvvəlcə zarafat kimi qəbul edən Trüdo Trampı öz adı ilə çağırmağa başlayıb: “Mən səkkiz ildən artıqdır ki, Donald ilə danışıram və onunla işləyirəm. Və bunun böyük bir hissəsi onunla bu işi idarə etməkdir, bunun böyük bir hissəsi tez-tez ortaya çıxan bəzi gözlənilməzliklərə baxmayaraq, konstruktiv şəkildə necə irəliləyəcəyini anlamaqdır”.

Bir gün əvvəl o, Trampın Kanadaya tətbiq etdiyi tarifləri “axmaq hərəkət” adlandırıb və ABŞ-a qarşı ağrılı bir qisas almağa başlayıb.

ABŞ Maliyyə Naziri Skott Bessent Trüdonu ABŞ-a sərt yanaşması Kanada idxalına daha yüksək tariflərə səbəb olacaq “sümük baş” kimi təsvir etdi.

Ağ Evin ticarət və istehsal üzrə baş müşaviri Peter Navarro, Trüdonu “axmaq” kimi sözlər işlətdiyinə və Trampın tarif siyasətini təsvir etmək üçün yalnız prezidentin adının istifadəsinə hörmətsizlik etdiyinə görə tənqid edib.

Kanada rəsmiləri Trampın tarif təhdidlərinə daha aqressiv cavab verirlər, çünki onlar Trampın Kanadanı ilhaq etmək təhdidlərini ciddi qəbul edirlər. Trüdo və digər rəsmilər Tramp administrasiyasının iki ölkənin sərhədlərini müəyyən edən 1908-ci il müqaviləsini poza biləcəyini söylədiklərini, hərbi əməkdaşlığı dayandırmaqla və onilliklər ərzində mövcud olan su müqavilələrini ləğv etməklə hədələdiyini söyləyib.

Kanadanın xarici işlər naziri Melani Coli, “Bu, artıq zarafat deyil”, – deyib.

ABŞ, Kanada və Meksika mallarına 25 faiz rüsum tətbiq edərək, fentanil və mühacirlərin ABŞ-a daxil olmasına imkan verən boş sərhəd siyasətləri olduğunu iddia etdiyi ölkələri cəzalandırmaq təhlükəsini alovlandırdı. Daha sonra bu tarifləri qismən geri götürdü, lakin qlobal siyasətin bir hissəsi olaraq aprelin 2-də daha çox tariflərlə geri dönəcəyini söylədi.

Trampın Trüdonu bəyənməməsinin onun siyasət qərarlarına təsir edib-etmədiyi bəlli deyil, amma görünür ki, prezident ticarət gündəmi sürət yığdığı üçün Kanadanı hədəfə alır. Tramp keçən həftə Kanadanın taxta və süd məhsullarına yeni tariflər tətbiq olunacağını və Ottavanın siyasətini dəyişmədiyi təqdirdə tarifləri artıracağını vəd edib.

Tramp və Trüdo bir çox cəhətdən əks qütblərdir. ABŞ prezidenti 78 yaşlı populist milyarderdir və təhlükəsizlik və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal razılaşmaları sarsıtmaqla yanaşı, ölkə qapılarını immiqrantların üzünə qapıları bağlayıb. Keçmiş baş nazirin 53 yaşlı oğlu Trüdo, Trampın pislədiyi müxtəliflik və immiqrasiya kimi mütərəqqi səbəblərin qlobal simalarından biridir.

***

Trüdo qlobal siyasət gündəmində “rəngli” corabları ilə olmağı xoşlayan siyasətçi kimi yadda qalıb.

Trüdonun corabları əvvəllər də dəfələrlə xəbərlərdə yer alıb və onun geyimi 2018-ci ildə Davosda keçirilən Dünya İqtisadi Forumunda diqqət çəkib. O, 2021-ci il NATO Sammitində də corabları ilə iz qoyub.