“Həyatımızın kitabları” layihəsinin növbəti qonağı “Qanun” nəşriyyatının direktoru Şahbaz Xuduoğludur.

- Şahbaz bəy, ofisinizin rəfləri kitablarla doludur. Bir naşir olaraq hazırda sizin masaüstü kitabınız hansıdır?

- Hazırda məndə bir kitab var, o da sadəcə, maketdir… Treasure İsland.  Ümumiyyətlə, paralel şəkildə oxuduğum bir neçə kitab var, onlar masamın üstündə deyil. Hazırda oxuduğum Bukovskinin və Dovlatovun hekayələridir. Həmçinin, ingilis dilindən tərcümə etmək istədiyim Steynbekin “Siçanlar və adamlar” kitabıdır. Tərcümə etdiyimiz kitablardan son oxuduğum  isə Kurt Vonnequtun “Sallaqxana” kitabıdır. Amma təkrar-təkrar müraciət etdiyim əsərlər özünüinkişafla bağlı kitablardır. “Hakimiyyətin 48 qanunu”, “Uğurun 7 vərdişi” kimi kitablara tez-tez müraciət edirəm. Bədii ədəbiyyatı bir dəfə oxudumsa, növbəti dəfə müraciət etmirəm. Yalnız iki dəfə Dostoyevskinin “Cinayət və Cəza”sını oxumuşam. Təkrar-təkrar oxuduğum isə Bibliya və Qurani- Kərim olub.

- “Qanun” nəşriyyatında dini kitablar çap edilirmi? Bildiyim qədər, “Bibliya”nı adətən, missioner qurumlar çap edirlər. Mən özüm latın qrafikası ilə “Bibliya” görməmişəm…

- Vaxtilə bununla müxtəlif nəşriyyatlar məşğul olublar. “İncil”in müxtəlif yozumları bizdə nəşr edilib. Mətnin özünə gəldikdə isə müqəddəs hesab olunan kitablar pulsuz paylanılır. Buna görə də nəşriyyatlar bu kitabları çap edib yaymırlar. Yəni bunu hansısa dini qurumlar çap edirlər, satışını da özləri həyata keçirirlər. Amma düşünürəm ki, o dini kitablar Azərbaycanda çox nəşr olunmalıdır. İndi biz istəyirik ki, dini ədəbiyyat nəşr etdiyimiz kitabların 10-15 faizini təşkil etsin. Azərbaycanda din ədəbiyyatı deyiləndə “Quran-Kərim” və “Namazı necə qılmaq” kitabları başa düşülür. Məncə, bu düzgün deyil. 

- Sizin həmişə bir sözünüz var: “Kitab bahalı olmalıdır”.  Gənc yazarlar, hətta mən özüm də bu fikirlə razı deyiləm. Bu, doğru deyil axı…

- Mən bunun əksini demişəm. Kitab siqaret qədər ucuz olmalıdır. Yəni bu, odur ki, siqaret aldığın zaman tərəddüd edəsən ki, verdiyin pulu siqaretə, yoxsa kitaba verəsən. Amma kitab nüfuz baxımından qiymətə minməlidir. Bu mənada demişəm ki, bahalı olmalıdır. Kim  deyirsə, Azərbaycanda kitab bahadır və buna görə oxumuram, mənə elə gəlir ki, o, düzgün demir. Sadəcə, mən heyrət edirəm ki, bizim büdcəmizdə bütün xərclər var, yalnız kitaba xərc yoxdur. Çünki o, sənin həyatında əhəmiyyətli yer tutmur. Hər bir adamın müəyyən büdcəsi olmalıdır ki, kitaba həsr etsin. Bu gün rusdilli uşaq bir kitaba əl uzadır, valideyn onun qiymətinə baxmadan kitabı alır. Dəfələrlə bunun şahidi olmuşam. Qiyməti baha da olsa, uşaq istədi deyə, onu alır. Lakin Azərbaycan dilli valideyn uşağı ilə kitab mağazasına girir. Uşaq bir kitabla maraqlanır, valideyin də əlinə alıb kitabın arxasında qiymətə baxır və görür ki, bahadır. Bu zaman kitabı kənara qoyur.

- Çünki rus dilli ailələlərin imkanları daha yaxşıdır…

- Deməzdim ki, bu, yalnız imkanla bağlıdır. Bu, vərdişlə də bağlıdır. Yəni siqaretə öyrənəndə, onu daim dəyişmədən çəkirik. Kitaba öyrəncəli olsaq, daha yaxşı olar.

- Keçmişə qayıdaq bir qədər… Sovet dövründə uşaq ədəbiyyatı necəydi? İndiki, müstəqil Azərbaycanın uşaq ədəbiyyatı ilə sovet uşaq ədəbiyyatını necə fərqləndirə bilərik?

- Sovet dövründə uşağa aid heç nə olmurdu. Uşaq ədəbiyyatı deyilən bir şey yox idi. Bu parlaq nəşrlərin heç biri yox idi. O dövrdə kitab yalnız boz olub. Düzdür, o bozluğun içərisində də nağıllar olurdu. O nağılları danışıblar, oxuyublar, özümüz mütaliə etmişik. Öz adıma deyim: uşaqlıqdan yaddaşımda qalan rənglədiyim bir şəkil yoxdur. Amma indi bunlar var. Bu gün dünya çox bəzəklidir, rənglidir. O vaxt dünya yalnız boz rəngdə idi. Uşaq ədəbiyyatı deyilən bir anlayış 70-ci illərdən sonra başladı. Bəlkə əvvəllər var idi, amma böyüklər üçün uşaq ədəbiyyatı idi.

- Məktəb və tələbəlik dövründə hansı kitablar idi sizin diqqətinizi çəkən?

- Milliyətçi kəsim var idi. O vaxt uşaqların oxuduqları, daim izlədikləri yazarlarımız var idi. Tarixlə, özünüdərklə bağlı kitablar var idi, onları əsasən izləyirdik. Sovet rejimindən kənar yazılan, sovet təbliğatçısı olmayan istənilən yazını əldə etməyə çalışırdıq. Şairlər var idi ki, onların şeirləri daim oxunulurdu. Şairə televiziyada, mətbuatda kifayət qədər yer ayırırdılar. 100 000 -200 000 tirajla satılan kitablar var idi. Amma o vaxtın ədəbiyyatını yüksək səviyyəli hesab etmirəm. Düzdür, 80-ci illərdə yaranan mühit müəyyən dəyişikliyə nail oldu. O vaxt düşünülürdü ki, kimlərinsə sandıq ədəbiyyatı var, nə vaxtsa üzə çıxacaq və hamı oxumaq istədiyini orada tapacaq. Sonradan bəlli oldu ki, sandıq ədəbiyyatı da yox imiş, nə yazılmışdısa, hamısı nəşr olunub. Sovet dövründə tanınanlar müstəqillik dövründə də irəli getdilər.

- Amma Seymur Baycan həmin insanlar haqqında deyir ki, onların əsərlərini yəhudi, rus yazarlar oxunulası hala salıblar…

- Yox, mən o barədə Seymur Baycan qədər məlumatlı deyiləm. Yazı elə bir şeydir ki, mümkün deyil ki, kimsə kiminsə əvəzinə yazsın. Ədəbiyyat bir nəfərin yox, bir ansamblın yaradıcılığı olmalıdır. Əgər böyük ədəbiyyat yaratmaq istəyirsənsə, bir ansambl şəklində çalışmalısan.

- Deyirsiz ki, yazıçı elə yazmalıdır ki, oxucu onun kitabını oxusun. Bəs naşir necə? Nəşr etdiyiniz kitabların hamısını oxutmaq kimi imkanınız hər halda yoxdur…

- Bilirsiniz ki, hər nəşriyyatın öz tutduğu yol var.  Biz tədricən təsadüfi sifariş ədəbiyyatından imtina etməyə doğru gedirik. Çünki yalnız öz kitablarımızı nəşr etməyə gücümüz çatır. Özümüzün tərcümə etdiyimiz, əməkdaşlıq etdiyimiz yazarların kitabını nəşr etməyə çalışırıq. Əks halda, çatdıra bilmirik. Ona görə də təsadüfi sifarişlərdən bəzən imtina edirik. Gələn ildən bunu daha da gücləndirəcəyik. Ola bilər bizi qınayacaqlar, inciyəcəklər ki, biz onları nəşr etmirik. Çünki biz istəyirik ki, bizdə yalnız öz zövqümüzə uyğun kitablar olsun. Bizim nəşriyyatın kitablarını izləyən çevrənin zövqünü nəzərdə tuturam. Bu gün bizim nəşriyyat yeganə nəşriyyatdır ki, gəlib soruşurlar ki, “Qanun”un yeni nəyi var?.. Yəni mən istəmirəm, bizim oxucular aldansın. Onlarla oyun qaydalarını pozmandan oynamaq istəyirik. Təsadüfi kitab  təqdim etməyəcəyik onlara. Çox güman ki, 2015-ci ilə qədər təsadüfi kitablardan tamamilə imtina edəcəyik.

“Kitab yemək qədər əhəmiyyətli olmasa da, istəyirik ki, yeməyin yanında olsun”

- Özünüzün mağazalarınız necə? Belə bir planınız varmı?

- Mən “hər şey özümüzün olsun” prinsipi ilə işləmirəm. “Əli və Nino” var, biz onlara dəstək oluruq.  Bütün tədbirlərimizi bu kitab mağazalarında keçiririk. Digər kitab dükanları da bunda maraqlıdırsa, onlarla da əməkdaşlıq edə bilərik.  Bu mənada yeni yayım şəbəkəsi yaratmaq fikrində deyilik. Onsuz da indiki halda “Əli və Nino”nun, həm də digər mağazaların gücündən istifadə edə bilirik. Bizim öz yayım şəbəkəmiz həmin dükanları kitablarla təmin edir. İndi böyük marketlərlə işləyirik. Orada öz stendlərimizi qururuq.  Kitab yemək qədər əhəmiyyətli olmasa da, istəyirik ki, yeməyin yanında olsun…

- İnternetdən sizin fəaliyyətinizi izləyirik. Bu yaxınlarda Qubada oldunuz. Kitabların ölkə ərazisində yayılması prosesi hazırda nə durumdadır?

- Biz son vaxtlar təqribən 7-8 rayonda olduq. Bəzi rayonlarda kitab oxunması üçün fləş-moblar keçirtdik.  Məqsədimiz adamları kitab oxumağa öyrətmək idi. O yerlərdə bu, çox qeyri-adi görünürdü. Düşünürəm ki, bu, onların yaddaşında əbədi qalacaq.  Həmin rayonlarda kitab klublarının yaradılmasını müzakirə etdik. Bu, “Əli və Nino”nun  layihəsidir, biz sadəcə, dəstək veririk.

- Oxucularla bağlı söz düşmüşkən, Əhməd Şəfəq Azərbaycan oxucusunu türklərdən daha çox kitaba meylli hesab etdiyini bildirir...

- Əhməd Şəfəq bəzən nə Türkiyəyə, nə də Azərbaycana aid olmayan sözlər deyir. Onun fikri ilə razı deyiləm. Düşünürəm ki, Türkiyə Azərbaycanla, ümumiyyətlə, müqayisə olunmamalıdır. Çünki Türkiyədə kitaba xüsusi bağlılıq var. Avtobuslar uşaqlardan tutmuş tələbələrə, böyüklərə qədər hər kəsi kitab yarmarkalarına daşıyır. Orada kitab yarmarkalarındakı  bayram əhval-ruhiyyəsini heç yerlə müqayisə edə bilməzsiniz. Əhməd Şəfəq bu yerlərə getmir, yəqin. Həmin yerlərdən xəbəri yoxdur, deyəsən. İstanbulda kitab imzalama mərasimlərində yaranan növbə ən azı 3-4 saat davam edir...

- “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasından xeyli kitab çap etdiniz. Bir oxucu kimi hansılarını bəyənirsiniz?

- Əvvəllər - hansı ki, sonradan tərbiyəsizlik edənlər də oldu -, uşaqların plakatlarını çap etdirirdim. Metrolarda hər yerdə nümayiş etdirirdik ki, Azərbaycanın gənc yazarları bunlardır. Biz bunu təmənnasız edirdik. İstəyirdik ki, Azərbaycan yazarları tanınsınlar. Yazdıqlarından pul qazana bilsinlər. Yazıçılıqla məşğul olsunlar. Mən buna çox sevinirəm ki, indi bu yazarların bir qismini çap edirik. Bir qismi artıq müstəqil şəkildə kitablarını nəşr edirlər. Çox yaxşıdır ki, məndən kənarda da hansısa bir nəşriyyat inkişaf edir. Həmçinin, yazarlar artıq əvvəlki qədər pessimist deyillər. Yəni onlar bilirlər ki, kitabları hardasa satılacaq. Uzun proses olsa da, satılacaq. Bu, başlanğıcın yaxşı sonucudur, həm də sonun başlanğıcıdır.

- Konkretləşdirək, hansı əsərləri bəyənmisiz?

- Şəxsən mən bu əsərlərin demək olar ki, hamısını oxumuşam, təkliflərim də olub.  Bəziləri bu təkliflərimin üzərində işləməyi tənbəlliklərindən bəhanə ediblər. Aqşin yaxşı yazır. Onun yazdığı əsərdə toxunduğu məsələ çox yaxşıdır. Həmin əsərdə hər şeyə münasibət bildirilir, amma sona qədər qurğusu yoxdur. Roman bir qurğudur axı, bu qurğu inkişaf etməli, şaxələnməli, sonda isə bir nəticəyə gəlməlidir.  Aqşin antiroman formasında bir roman yazdı, amma bütün hallarda əsəri yaxşı əsər, başqa cür yazılmış roman idi, ənənəvi deyildi.
Daha sonra Xalidin “X günü” əsəri. Hər kəsin həyatında elə gün olur. Siyasi mühitin həyatımıza gülməli şəkildə təsirindən bəhs edir. Mən o ədəbiyyata üstünlük verirəm ki, sən ona toxunursan və hiss edirsən. Ədəbiyyatda etiraz da olmalıdır. Cəmiyyətin etiraz ruhunu oyatmalıdır.

- “İlk kitab seriyası”nda çıxan müəlliflərdən hansının gələcəyi uğurlu oldu və onlara yeni təkliflər verdinizmi?

- Mirmehdi Ağaoğlu uğurlu oldu.  Mirmehdinin  cümlələri ciddi bir yazar iddiası olan yazıçının cümlələridir. Buna görə də biz onun ikinci kitabını “Ən yeni ədəbiyyat” seriyasında çap etdirdik.  Daha sonra Ziyad Quluzadə var. Hazırda bizimlə tərcüməçi kimi əməkdaşlıq edir. O, çox ciddi əsərləri tərcümə edir. İngilis dilindən Murakaminin “Kafka sahildə” əsərini tərcümə edib.  İndi başqa əsərlər üzərində işləyir. Fərhad Məmmədov var. Artıq ikinci fantastik əsərlər üzərində  işləyir. Yəqin onu da növbəti layihələrimizə daxil edəcəyik.  Cənubdan Ülkər Ucar, Ruqiyə Kəbirli kimi  çox istedadlı yazarlarımız var.

- Bir yazıçı və naşir kimi, MKM-in nəticələrindən razı qaldınızmı?

- Hələ ki, nəticə yoxdur. Bu, bir prosesdir. Məqsəd odur ki, ədəbiyyat danışılan bir mövzu olsun. Bu vaxta qədər demək olar ki, ədəbiyyat haqqında söhbət yox idi. Kitablar mövzu deyildi, müzakirə olunmurdu. Amma indi hər yerdə kitablar müzakirə edilir. Bu cür layihələrin xidmətidir, MKM-in uğurudur. Yarışmanın ortaya qoyduğu yazarlar, imzalar dartışıldı. Buna ayrıca verilişlər həsr olundu. Yazar müzakirə olunmalı, əsərləri haqqında danışılmalıdır. “Nobel” mükafatı alan Herta Milleri və Orxan Pamuku müqayisə edin və təsir çevrəsinə baxın. Yəni Herta Miller öz populyarlığını qoruya bilmədi. Amma Orxan Pamuk hələ də öz populyarlığını saxlayır. Xarici ölkələrə gedib kitab mağazasına daxil olsan, öndə Orxan Pamukun kitabını görəcəksən.

- Belə görünür, Mo Yan da qoruya bilməyəcək?

- Əlbəttə, son bəyanat onu göstərir. Bir ədəbiyyatçının senzura arzulaması onun zəifliyini göstərir. Ona görünür, yaxşı redaktor lazımdır.

- İli başa vurmaq üzrəyik, 2013-cü il gəlir. Oxuculara qarşıdakı ildə hansı oxunaqlı kitabları təklif edəcəksiniz?

- Biz iyirmi türk yazarının kitabını çap edəcəyik. Çalışacağam ki, müəyyən tanınmış türk yazarları Azərbaycana gəlsin. Çap edəcəyimiz 20 türk yazarının içərisində klassik yazar Ahmet Hamdi Tanpınar da var, şox gənc yazarlar, məsələn, 1978-ci il təvəllüdlü Hakan Güntay da var. Hakan çox oxunur, yaxşı yazır. Ən azından mən istəyirəm ki, bu 20 kitab türk ədəbiyyatı barədə bizdə ciddi fikir yarada bilsin. Biz adətən Türkiyənin hər şeyini tanıyırıq, amma ədəbiyyatını bilmirik.

- Çünki Türkiyənin ölkəmizdəki səfirliyi bu işdə çox da maraqlı görsənmir…

- Səfirlik, ümumiyyətlə, bu prosesdə ən ləng tərəfdir. Hazırda Amerika ədəbiyyatı bizim üçün maraqlıdır. Orada ilin sonunda qəzetlərdə, jurnallarda onluqlar açılır. Hansı ki, ən çox oxunan, təsir edən əsərlərdir. Amma bu onluqlar heç rus dilində də yoxdur, onları tanımırıq. İndi dünyada ən çox Türkiyə ədəbiyyatı daha çox oxunulur, əvvəllərə nisbətən. Amerika ədəbiyyatı yaxşı satılır. Hədəfimizi Amerika ədəbiyyatına çevirməliyik. Mənə hələ də aydın deyil ki, fantastika niyə daha çox oxunur. Yəqin ki, biz də fantastik ədəbiyyatın nəşrinə başlayacağıq. Ümumiyyətlə, mənim bir fikrim olub ki, XIX-XX əsrin klassik fikir adamları çap olunsun, hər kəs onları oxuya bilsin. Məsələn, Şopenhaueri, Frommu, Nitşeni, Sartrı və başqalarını oxusunlar. Çünki Avropa indiki səviyyədən əvvəl fikirlərdə qurulmuşdu. Onların bazası onların fikir adamlarıdır. Bax, bu fikirləri istəyərdim ki, Azərbaycan dilində təqdim edək. Paralel şəkildə bu, gedəcək. Bu gün Azərbaycanda kitab dükanlarına girənlərin 70 faizini xanımlar təşkil edir. Amma bizdə qadın ədəbiyyatı yoxdur. İstərdik ki, onların ədəbiyyatı olsun. Anna Qavaldanı, Cüdit Maknotu tərcümə edirik. Düzdür, Elif Şafakın əsərlərinin qadınlara bir o qədər də aidiyyatı yoxdur, amma qadınlara örnək olar ki, bir xanım necə Şərq ilə Qərbi müqayisə edir. Biz onun da əsərlərini tərcümə edirik. Görəcəyimiz çox işlər var. Orxan Pamukun 5 kitabını nəşr etməliyik. İrəlidə onun “Qara Kitab”ı var, onu çap etməliyik. Yəni konkret müqavilələrimiz var. Rolinqlə, Den Braunla müqaviləmiz var.

- Murakamiyə ödədiyiniz qonorarla satışdan gələn gəlir arasında fərq nə qədərdir?

- İş orasındadır ki, biz Murakamiyə bir o qədər də çox qonarar ödəmirik. Avans ödəyirik, bir də satışdan faiz ödəyirik. Yəni iki formada ödəniş olur. Ən çox qonorar ödədiyimiz Orxan Pamuk və Rolinqdir. Harri Potterin minimum tirajı gərək, 2000 olsun. Sən gərək, 2000 ədədin faizini verəsən. Bu mənada ən çox onlar qonorar götürürlər. Aqata Kristinin 70 kitabını çap etməliyik. Bu 70 kitaba görə gərək, avans kimi ödəniş edilsin. Biz istəyirik Aqatanın əsərləri Azərbaycan dilində olsun. Çünki klassik detektiv yazarıdır. 100 ildir ki, onun əsərləri oxunur, öz reytinqini qoruyub saxlayır.

- Orxan Pamuka verdiyiniz məbləği açıqlaya bilərsizmi?

- Biz tərəfdən problem olmazdı, amma Orxan Pamuk bilmirəm açıqlanmasına razı olardı, ya yox.