Qazaxıstanda Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı referendum keçirilir. Yanvarda baş verən hadisələrdən bir müddət sonra prezident Qasım-Comərd Tokayevin təşəbbüsü ilə hazırlanan düzəlişlər səsverməyə çıxarılıb.

Konstitusiyanın 33 maddəsinə 56 dəyişiklik referenduma çıxarılıb. Səsverməni 25 ölkə və 11 beynəlxalq təşkilatı üzrə 272 xarici ekspert müşahidə edəcək. O da vurğulanır ki, bu, əvvəlki seçki kampaniyalarla müqayisədə dəfələrlə azdır. Belə ki, 2019-cu ildə keçiriləcək prezident seçkilərində mindən çox, 2021-ci ildə keçiriləcək parlament seçkilərində isə 400-ə yaxın xarici müşahidəçi qeydiyyatdan keçib.

Hakimiyyət bildirir ki, ölkə Konstitusiyasına düzəlişlər super-prezident idarəetmə formasından güclü parlamentə malik prezident respublikasına keçmək, habelə prezidentin bütün siyasi partiya və hərəkatlardan bərabər məsafədə olmasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Belə ki, prezident vəzifədə olduğu müddətdə partiya üzvlüyünü dayandırmalıdır.

Dəyişikliklər arasında dövlət başçısının ən yaxın qohumlarının dövlət qulluğunda və kvazi-dövlət sektorunda yüksək vəzifə tutmasına qadağa qoyulması bəndləri də var. Qeyd olunur ki, bu da Nazarbayevin hakimiyyəti dövründə ölkədə geniş yayılmış qohumbazlıqla mübarizə istəyi kimi qiymətləndirilir.

Dəyişikliklər layihəsinə əsasən, Konstitusiyadan birinci prezidentlə bağlı bütün istinadlar, xüsusən də onun ardıcıl iki dəfədən artıq dövlət başçısı vəzifəsinə namizəd olmaq hüququ ilə bağlı bənd və onun statusu və səlahiyyətlərinin müəyyən edilməsi qaydası çıxarılıb.

Düzəlişlər layihəsinə görə, həmçinin Nazarbayevin “müstəqil Qazaxıstanın qurucusu” adlandırıldığı cümlənin bir hissəsini də ixtisara salınıb.

Referendumda səsverməyə çıxarılan məsələlər arasında Nazarbayev və onun ailə üzvlərinin əmlakının toxunulmazlığına zəmanət verən “Elbaşının birinci prezidenti haqqında” qanunla bağlı dəyişikliklər də var.

Dəyişikliklər Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılmasını, ölüm hökmünün qadağan edilməsini nəzərdə tutur və konstitusiya səviyyəsində ombudsmanın statusunu müəyyən edir.

Torpağın, onun təkinin, flora və faunasının xalqa məxsus olmasının Əsas Qanunda təsbit edilməsi də təklif edilir, lakin dərhal qeyd olunur ki, dövlət mülkiyyət hüququnu xalq adından həyata keçirir.

Parlamentin qarışıq majoritar-proporsional sistem əsasında seçilməsi təklif olunur, indi isə Məclis yalnız partiya siyahıları ilə seçilir. Bundan başqa ölkə parlamentində deputatlarının sayının 107-dən 98-ə endirilməsi təklif edilir. Səsverməyə çıxarılan dəyişikliyə görə, senat yalnız parlamentin aşağı palatasından daxil olan qanun layihələrini təsdiq edib-etməmək, habelə prezident tərəfindən baş prokuror, milli təhlükəsizlik nazirliyinin rəhbəri və digər əsas vəzifələri təsdiq edə biləcək.

Qazaxıstanda çoxdan rayon və şəhər rəhbərlərinin seçki yolu ilə seçilməsi təkliflərinin səslənməsinə baxmayaraq referenduma çıxarılan layihədə bu səlahiyyətləri prezident özündə saxlayır.

Yerli ekspertlər bu referendumu növbəti prezident seçkilərinə hazırlıq və keçmiş dövlət başçısı Nursultan Nazarbayevin imtiyazlarından məhrum etmək cəhdi kimi dəyərləndirilir.

“Respublika referendumu haqqında” qanuna əsasən, səsvermədə iştirak etmiş vətəndaşların yarıdan çoxu” Konstitusiyaya dəyişikliklərin lehinə səs verdiyi halda qəbul edilmiş sayılır.