Prezident Co Bayden bir növ məcburi seçim yolu ilə prezidentlik yarışını tərk etdi, çünki Demokratlar Partiyasının liderləri onun fiziki və əqli qabiliyyətlərindəki problemlərlə seçkilərdə şansının azalacağından ehtiyat edirdilər. Əvvəllər həvəslə onun arxasında dayananlar, sonradan açıq şəkildə onu geri çəkilməyə çağırmağa başladılar. Geri çəkildiyini elan etdikdən sonra onun liderliyini, prezidentliyini, vətənpərvərliyini, partiya və ABŞ üçün göstərdiyi fədakarlığı yüksək qiymətləndirdilər.

2020-ci ildə Baydenə məğlub olan keçmiş prezident Donald Trampa gəlincə, o, qisas almağa, ondan ən sərt və ən möhtəşəm üsullarla qisas almağa üstünlük verib. 2016-cı ildə Trampı “ABŞ-ın Hitleri” kimi qələmə verən və “Mən ona dözə bilmirəm, ondan xoşum gəlmir və etməyəcəyəm” demiş gənc radikal senator Ceyms Vensə gəlincə, o, indi öz sözlərindən geri çəkilib və Tramoı yüksək qiymətləndirib. Vitse-prezident seçiləndə isə Trampı ikona kimi görməyə başladı.

Vitse-prezident Kamala Harrisin Trampın böyük yüksəlişini dayandırması və ya Trampın Demokrat Partiyasını məzarına göndərməsi asan deyil, problem hər ikisindən daha böyükdür. Səbəb odur ki, Amerika cəmiyyəti dəyişib, bununla bərabər, həm Respublikaçılar Partiyası, həm də Demokratlar Partiyası dəyişib. ABŞ artıq seçkilərdə əsl demokratik rəqabətin ölkəsi deyil. Tomas Cefferson prezidentliyi qazananda belə demişdi: “Hər fikir ayrılığı prinsiplər üzrə fikir ayrılığı deyil. Bizi fərqli adlarla çağırırlar, amma eyni prinsipdə qardaşıq. Hamımız Respublikaçı və Birlikçiyik”.

Bu gün rəqabət vətənin tərəfdaşları arasında deyil, düşmənlər arasındakı müharibəyə bənzəyir. Cons Hopkins Universitetinin siyasi elmlər professoru Robert Liberman bunu ən sadə formada belə izah edir: “Bu gün siyasi qütbləşmə daha çox ölümcül müharibəyə bənzəyir. Respublikaçılar və Demokratlar seçki mübarizəsini sanki ekzistensial müharibə kimi aparırlar. Bayden Trampı demokratiya üçün təhlükə adlandırıb”.

İroni odur ki, heç bir adam seçicilər üçün yeni deyil və heç birinin təklif edəcəyi yeni bir şey yoxdur. Hər biri Ağ Evdə bir müddət keçirib və amerikalılar hər birinin necə olduğunu gördülər və öz siyasətlərini sınaqdan keçirdilər. İstər Amerikanın müttəfiqləri, istərsə də onun düşmənləri tərəfində olsun, dünya onların hər birinin qlobal müharibə və sülh, inkişaf, tərəqqi və ya qlobal Cənubun sərvətlərinə hökmranlıq baxımından həqiqətən nə etdiyini başa düşdü.

Keçmiş prezident Barak Obama “gələcək bir neçə gün ərzində təhlükəli və çətin sınaqlarla üzləşmək və naməlum sulara üzmək” haqqında danışsa da, həqiqət budur ki, Birləşmiş Ştatlar nə Tramp və Respublikaçıların, nə də Harris və Demokratlar əliylə çıxılması asan olmayacaq vəziyyətdədir.

Bu, siyasi qütbləşmə artdıqca dərinləşən dilemmadır. ABŞ Tramp uduzsa xaos və vətəndaş müharibəsi, Ağ Evə qayıdarsa ona qarşı düşmənçilik yaşayacaq. ABŞ-ın dilemması isə praktiki olaraq dünyanın dilemmasıdır.

Bu, öz içinə qapılma strategiyası, “ilk olaraq ABŞ” siyasətindən, eləcə də Ukraynadan Suriyaya, Yaxın Şərqdəki döngədən Uzaq Şərqdən qədər hər yerə müdaxilə strategiyasında qorxan Vaşinqtonun müttəfiqləri üçün problemdir. Bu, ABŞ-ın düşmənləri üçün də problemdir, çünki böyük dövlətlərin siyasəti düşmənin mövcudluğundan asılıdır. Necə ki, hətta Microsoft-da nasazlıq yarananda belə, dünyanın əksər ölkələrində hava limanları, xəstəxanalar, şirkətlər, qatarlar və bir çox başqa şeylər sıradan çıxdı.

İmperializm tarixində Amerika imperializminə bənzəyən heç bir nümunə yoxdur. Osmanlı, İngiltərə, Fransa, Almaniya, Hollandiya və Belçikada, eləcə də Avstriya-Macarıstanda Avropa imperializminin xalqları dünyanı fəth etməyə can atırdılar. Eyni şey rus, Çin imperializminə də aiddir. ABŞ-a gəlincə, müdafiəyə ildə 850 milyard dollar xərcləyən, dünyada 800 hərbi bazası olan, hər yerdə öz siyasətini həyata keçirən imperializmlə imperialist xasiyyəti olmayan bir xalq arasında böyük ziddiyyətlər var.

ABŞ-da dünyadan təcrid olmaq istəyən, həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmağa diqqət yetirən, övladlarını uzaq ölkələrə müharibələrə göndərməkdən qorxan insanlar var. Prezidentlik tarixində Trampın təcrübəsinə bənzər təcrübə yoxdur. Cefferson öz təcrübəsinə əsaslanaraq deyib ki, “heç bir prezident onu prezidentliyə aparan xarakteri özü ilə yanında daşımayıb”. Amma Tramp tam əks modeldir.

Frensis Fukuyamanın dediyi kimi, “Trampı Ağ Evə gətirən populist adamı qucaqlayan milyonlarla insan” bu gün onun üçün və onu Ağ Evə qaytarmaq üçün can atırlar. Tramp heç bir şeyin yapışmadığı “teflon” kimidir. Nə hərəkətləri, nə iddiaları, nə məhkəmə qərarları, nə qalmaqalları, nə də absurd yalanları ondan yapışmır. Qurban siyasətini tamamlamaq üçün sui-qəsd cəhdində onu öldürməyən bir güllə əskik idi və bu da oldu. O, sistemin qurbanı olduğu təəssüratını yaradır, həm də sistemin sahiblərindən biridir. O, özünü fəhlə sinfinin tərəfində kimi göstərir, lakin o, varlı sahibkardır. Onun siyasətini iki söz tamamlayır – qorxu və qəzəb.

Noyabrın 5-də keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər bir neçə ay ərzində oyunda irəliləyiş olmasa, amerikalılar Trampın siyasətində tanış olmayan tənliyə hazırlaşmalıdırlar: problemi dərinləşdirmək və həlli sadələşdirmək. Trampın “Telefon zəngi ilə istənilən müharibəni dayandıra biləcək yeganə şəxs mənəm” vədinin real dünyada yeri yoxdur. Heç kim Ağ Evdən gələn telefon zənginin dünya müharibəsinə çevrilmək təhlükəsi ilə üzləşən mürəkkəb problem olan Ukrayna müharibəsini bitirəcəyini və ya Trampın prezidentliyə başlamazdan əvvəl HƏMAS tərəfindən qaçırılan girovları istədiyi kimi azad edəcəyini təsəvvür etmir. Təbii ki, Şimali Koreya lideri Kim Çen Inın Trampdan telefon zəngi alan kimi raket və nüvə bombaları ilə oynamağı, qonşularını təhdid etməyi, Cənubi Koreyaya tullantı daşıyan şarlar göndərməyi dayandıracağını heç kim təsəvvür etmir. Bu, fantaziya və illüziya dünyasıdır.

Real dünya çox təhlükəlidir və hər bir ölkə hərəkətlərinin proqnozlaşdırması çətin olan mümkün ABŞ prezidenti ilə məşğul olmaq üçün nəfəsini tutur və hesablamalarına yenidən baxır. Soyuq Müharibə dövrünün klassik prezidentinin ardınca dünyanın heç bir dövlət başçısı Ağ Evin növbəti sahibinin nə edəcəyini proqnozlaşdıra bilməz.

Obama etiraf edir ki, “amerikalıların həqiqəti yalandan ayırmaq qabiliyyətini itirdiyi və düşünmə xətalarının zirvədə olduğu vəziyyətdə demokratiya heç nə edə bilməz”. Bəs əgər problem daha ciddidirsə və keçmiş Daxili Təhlükəsizlik Direktoru Den Koatsın dediyi kimi, “Tramp üçün yalan yalan deyil, onun düşündüyü budur. O, yalanla həqiqət arasındakı fərqi bilmirsə, bəs onda nə olacaq?”