Pakistan hökuməti Bəlucistanda davam edən terrorlara son qoymaq üçün hərbi gücdən istifadə etsə də, bu strategiya hələ də nəticə verməyib. Bu bölgədəki hücumlar onilliklər boyu davam edən siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrə əsaslanan mürəkkəb bir quruluşa malikdir. Bu nöqtədə dayanıqlı bir həll yolu tapmaq üçün problemin əsas səbəblərin aradan qaldırılması lazımdır.

Kral Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun (Chatham House) dərc etdiyi hesabatda Fərzanə Şeyx (Pakistan əsilli siyasi və iqtisadçı analitik – vaxt.az) Pakistanın cənub-qərbindəki Bəlucistan əyalətini hədəf alan 25-26 avqustda həyata keçirilən silsilə hücumlarda 23-ü mülki şəxs olmaqla 70-dən çox adamın həlak olduğunu və infrastruktura böyük ziyan dəydiyini bildirib. Hücumlara görə məsuliyyəti separatçı Bəlucistan Azadlıq Ordusu terror təşkilatı öz üzərinə götürüb.

***

2000-ci illərin əvvəllərində qurulan “Bəlucistan Azadlıq Ordusu” terror təşkilatı digər separatçılarla birlikdə Bəlucistanın zəngin qaz və mineral ehtiyatlarını qanunsuz olaraq ələ keçirməkdə ittiham olunan Pakistan hökumətinə qarşı uzunmüddətli kampaniya aparıb.

Bölgədəki problemlər həddindən artıq yoxsulluqla daha da kəskinləşdi. Bəlucistan Pakistanın ən seyrək məskunlaşdığı və ən yoxsul əyalətidir, əhalisinin təxminən 70 faizi yoxsullar kimi təsnif edilir.

Son hücumlara görə kəşfiyyat səhvləri günahlandırıldı. Pakistan hökuməti Bəluc üsyanının və onun rəhbərliyinin əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədiyini iddia etmişdi. Bu iddialarla bağlı ciddi suallar yaranıb. Ferzana Şeyx bildirib ki, hazırkı hücumların miqyası və yaxın koordinasiyası iddiaların tam əksini göstərir.

Şeyxin fikrincə, sözügedən hücumlar hələ də bitməmiş bir üsyandan çox, Bəlucların millətçi hisslərindən istifadə edərək cazibəsini artırmaq istəyən hələ də güclü silahlı təşkilata işarə edir. Bəlucistan Azadlıq Ordusunun hücumları Bəluci qəbilə lideri Əkbər Xan Buqtinin ölüm ildönümünə təsadüf edib. Buqti 2006-cı il avqustun 26-da Pakistan təhlükəsizlik qüvvələri ilə toqquşmada öldürülüb.

***

Son hücumlar, Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinin bir hissəsi olan Hind okeanında Qvadar limanının inkişafı və Çaqay şəhərinin Reko Dik bölgəsində planlaşdırılan mədən fəaliyyətləri də daxil olmaqla, Bəlucistandakı böyük infrastruktur layihələri üçün risklərlə bağlı narahatlıqları artırıb. Sözügedən layihələr Bəlucilərin qəzəbinin əsas hədəfidir. Son illərdə Bəlucistanda və Pakistanın başqa yerlərində bəluc yaraqlıları tərəfindən 10-a yaxın Çin vətəndaşı öldürülüb.

***

Bu narahatlıqlara əlavə olaraq Pakistan və onun regional qonşuları arasında yeni gərginlik qorxusu da var. Pakistan hökuməti Bəlucistan Azadlıq Ordusuna bağlı yaraqlıların İrandakı hərbi bazalardan Pakistana qarşı hücumlar təşkil etmək üçün istifadə etdiyini iddia edib. Bu iddialar İran və Pakistanı az qala müharibənin astanasına gətirən sərhədyanı raket və hava hücumlarına səbəb oldu. Pakistan bölgədəki qonşularını, xüsusən də Hindistanı Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizində sabitliyi pozmaq və digər xarici investorları qorxutmaq üçün son hücumları dəstəkləməkdə ittiham edib.

***

Pakistan hökuməti Əfqanıstandakı Taliban hökumətini Pakistan Talibanına və onların müttəfiqlərinə, o cümlədən Bəlucistan Azadlıq Ordusuna verdiyi dəstək vasitəsilə silahlı zorakılığı artırmaqda ittiham edib.

Bəluc qiyamının hazırkı mərhələsinin strukturunda və modelində dəyişikliyə dair artan sübutlar var. Bu, üsyanın gedişatını proqnozlaşdırmağı çətinləşdirir.

Baş verən ən əhəmiyyətli dəyişiklik, üsyanı ənənəvi qəbilə liderlərinin üstünlük təşkil etdiyi bir hərəkatdan daha populyar hərəkata çevirərək, artan sayda təhsilli orta səviyyəli mütəxəssislərin təşkilata daxil edilməsidir. Bəlucistan Azadlıq Ordusunun “müasir və qeyri-ənənəvi” düşüncəni təbliğ edən bu cür qruplar üçün maqnit rolunu oynadığı deyilir. Pakistanın ən sosial mühafizəkar bölgələrindən birində radikal hərəkat olan Bəlucistan Azadlıq Ordusunda qadınların iştirakında da artım var. Bəlucistan Azadlıq Ordusu avqustun 26-da Lasbeladakı hərbi bazaya hücumu törədən kamikadzenin Qvadardan olan hüquq tələbəsi qadının görüntülərini yayımlayıb. Bundan əlavə, 2022-ci ilin aprelində Kəraçi Universitetində üç Çin vətəndaşını öldürən kamikadzenin magistr dərəcəsi olan Bəluçi qadını olduğu müəyyən edilib.

Digər tərəfdən, əsasən qadın fəallardan ibarət olan və xarizmatik gənc Doktor Mahranq Baluçun rəhbərlik etdiyi Bəluc Birlik Komitəsi kimi tanınan silahlı qrup zorakılığa sadiqdir və etnik Bəlucilərin iştirak etdiyi məhkəməsiz qətllər və zorla girov götürmələrlə özünəməxsusluq görüntüsü yaratmağa çalışır. Son zamanlar sözügedən Bəluc hüquqları hərəkatı populyarlaşıb. 2000-ci ildən bəri təxminən 5 min bəlucun itkin düşdüyü bildirilir.

Mövcud üsyanda başqa bir tendensiya, iqtisadi imkanlar və yerli bizneslərdə işləmək səbəbiylə bir çoxu Pakistanın başqa yerlərindən Bəlucistana gəlmiş qeyri-bəluc etnik qruplarına qarşı nifrət və düşmənçiliyin artmasıdır.

Baş nazir Şahbaz Şərif hücumları Pakistanın düşmənləri tərəfindən təşkil edilmiş sui-qəsd kimi qiymətləndirib. Şərif çıxışında “Bəlucistan Azadlıq Ordusu”nu “Xarici”lər adlandırıb. Baş nazir Pakistan hökuməti adından sərt addımlar atacağına söz verib və hücumlardan bir neçə saat sonra orduya Bəlucistandakı silahlı qruplarla mübarizəyə kömək etmək üçün 72 milyon dollarlıq büdcəni təsdiqləyib. Pakistanın qüdrətli hərbi quruluşunun geniş şəkildə siyasi böhran kimi qiymətləndirilən qiyama sərt təhlükəsizlik reaksiyası göstərəcəyi ehtimal olunur.