Avropa Birliyinin (AB) və Ukraynanın yanından çəkilərək Rusiya-Ukrayna müharibəsinə son qoymaq adı altında ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiyadan tərəf olması Avropa liderlərini panikaya salıb. Baş verənlərdən narahat olan AB ölkələri başçıları bazar ertəsi Kiyevdə görüşməyə qərar verib.

AB-nin ekzistensial təhlükə kimi təsvir etdiyi Rusiya-Ukrayna müharibəsi fevralın 24-də dördüncü ilinə qədəm qoyur. Müharibə başlayandan bəri birlik öz ənənələrinə zidd olan bir çox ilklərə imza atıb.

2022-ci ildə başlayan müharibədən sonra AB tarixində ilk dəfə olaraq hərbi texnikanın alınması və çatdırılmasını maliyyələşdirməyə qərar verilib.

AB büdcədənkənar fond yaradıb, çünki onun təsis müqavilələri birliyin normal büdcəsindən hərbi əməliyyatları maliyyələşdirmək üçün istifadə etməsini qadağan edirdi.

AB və onun üzvü olan ölkələr “Avropa Sülh Fondu” adlandırdığı resurs vasitəsilə indiyədək Ukraynaya 134 milyard avrodan çox hərbi yardım edib.

Bundan əlavə, AB ilk dəfə olaraq faktiki olaraq müharibə şəraitində olan bir ölkə ilə danışıqlar masasına oturub və ilk dəfə olaraq 2,5 il kimi qısa müddətdə üzvlük danışıqlarına başlayıb.

AB ölkələri öz hərbi ehtiyatları tükəndiyi üçün müdafiə sənayesi istehsalını və birgə satınalmalarını artırmaq üçün strategiyalar qəbul etmək reallığı ilə üzləşdikcə, Brüssel bütün hesablamalarını alt-üst edən hadisələrin inkişafı ilə qarşılaşıb.

Transatlantik okeanın o biri tərəfində, 20 yanvarda administrasiya dəyişikliyi AB-ni strateji tərəfdaşının dəstəyi olmadan tərk edib. Çünki Ukraynaya yardımın demək olar ki, yarısını ABŞ təkbaşına maliyyələşdirib.

***

Avropa liderlərini bürüyən təlaş vəziyyəti yanvarın 20-dən çox əvvəl başlayıb. Trampın ilk prezidentlik dövründə Avropada buraxdığı izlər, ikinci prezidentlik kampaniyası zamanı etdiyi təhdidlər və son üç həftədə Vaşinqtondan Brüsselə göndərdiyi mesajlar Avropanı istiqamət axtarışına sürükləyib.

Brüsseli “cəhənnəm dəliyi”, AB-ni isə “düşmən” kimi xarakterizə edən və “müdafiəyə daha çox pul xərcləməsəniz sizi qorumayacağam” hədəsi ilə çıxış edən Tramp administrasiyası seçki kampaniyası zamanı qeyd etdiyi Ukraynadakı müharibəyə son qoymaq planını fevralın 13-də Münhendə keçirilən NATO Müdafiə Nazirləri Toplantısında açıqlayıb.

ABŞ-ın yeni müdafiə naziri Pit Heqset ilk dəfə fevralın 12-də avropalı müttəfiqləri ilə görüşündə sərt mesajlar verərkən, Tramp Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə 1,5 saatlıq telefon danışığı aparırdı.

Trampın əslində ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Ukraynadakı sülh prosesində “neytral” rol oynamayacağına dair şübhələr yaransa da, Heqset eyni masa ətrafında ukraynalı və Avropa Birliyindən olan həmkarlarına deyib ki, “Ukrayna NATO-nun üzvü deyil və müharibədən sonra təhlükəsizlik zəmanəti Avropa ölkələri tərəfindən verilməlidir”.

Avropada narahatlıqla gözlənilən yeni müdafiə xərcləri miqyası ilk dəfə yüzdə 5 olaraq ABŞ tərəfindən rəsmi olaraq müttəfiqlərə çatdırılıb. Ağ Evin tələb hazırda ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) orta hesabla 1,9 faizini müdafiəyə ayıran Avropa ölkələri üçün yeni təzyiq yaradıb.

Avropa liderlərini şoka salan hadisə Münhendə baş verib. ABŞ-ın Ukrayna və Rusiya üzrə xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq AB-nin Ukrayna sülh danışıqlarında masa arxasında olmayacağını açıqlayıb.

Ardınca AB-nin aparıcı güclərindən olan Fransa prezidenti Emmanuel Makron Parisdə fövqəladə təhlükəsizlik sammiti keçirib. Fevralın 17-də Yelisey sarayında toplaşan AB, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya, İspaniya, Polşa, Danimarka və Hollandiya liderləri və NATO-nun baş katibi Mark Rutte bu hadisələri müzakirə ediblər. Çaxnaşma nümayiş etdirməməyə çalışan liderlər sammit nəticəsində Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verməyə və Avropanın öz müdafiəsini gücləndirməyə hazır olduqlarını və buna hazır olduqlarını bəyan ediblər.

Fevralın 18-də Tramp üç ildən artıq müddətdə Rusiya ilə ilk əlaqə yaratmaq üçün Səudiyyə Ərəbistanına nümayəndə heyəti göndərib. Tərəflər ikitərəfli münasibətləri normallaşdırmaq və Ukraynanın gələcəyi ilə bağlı danışıqları sürətləndirmək barədə razılığa gəliblər. Ukrayna tərəfi danışıqlarda iştirak etməyib.

Avropa Birliyinin Ali Nümayəndəsi Kaja Kallas bununla bağlı açıqlama verərək, “Rusiya bizi (AB və ABŞ) parçalamağa çalışacaq. Onların tələsinə düşməyək. ABŞ ilə birlikdə çalışaraq, Ukraynanın şərtləri ilə ədalətli və qalıcı sülhə nail ola bilərik”, – deyib.

ABŞ-ın geri çəkilmə qorxusu

Digər tərəfdən Avropada yayılan “ABŞ qoşunlarını Avropadan çıxaracaq” qorxusu da gündəmə gəlib. Ər-Riyaddakı danışıqlardan sonra Avropa Parlamentinin Xristian Demokrat üzvü Mika Aaltola sosial media hesabında “ABŞ Ukraynanı təslim etmək üçün Avropaya 3 həftə vaxt verdi”, – sözlərini paylaşıb.

Aaltolanın trend mövzuya çevrilən paylaşımı ilə bağlı açıqlama verib.

Finlandiyalı deputat postunun Ər-Riyad danışıqlarının yaratdığı atmosferə ilkin reaksiyalarını əks etdirdiyini bildirib: “ABŞ-ın yenidən strukturlaşması, hazırda Avropada qoşunların ixtisarı ilə bağlı araşdırması böyük narahatlıq yaradır. Avropanın şərqində, xüsusən də Polşa və Rumıniyada bu mövzuda müzakirələr gedir”.

“Şübhələr davam etsə də, indi vəziyyət bir qədər aydındır. ABŞ-ın Avropadakı hərbi mövcudluğu ilə bağlı müzakirələr Səudiyyə Ərəbistanında Amerikanın yox, Rusiyanın təşəbbüsü ilə müzakirə olunub. Bununla belə Avropanın olmadığı bir vaxtda ABŞ və Rusiya arasında regional məsələlərin müzakirə olunması narahatedicidir. Son dərəcə sürətlə gedən danışıqlar prosesi narahat edir və nəticələr Avropa və Ukrayna üçün çox pis görünür”.

***

Bütün bu hadisələrin üzərinə Avropa müharibənin dördüncü ilində indiyə qədər etdiyi kimi, Ukraynaya dəstək mesajı verməyə hazırlaşır. Lakin budəfəki mesaj Ukraynanın paytaxtı Kiyevdə keçiriləcək görüşdə səsləndiriləcək.

AB Şurasının sədri Antonio Kosta, AB Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen, Avropa Parlamentinin (AP) sədri Roberta Metsola, həmçinin İspaniya, Litva, Latviya, Malta və Kanada liderinin Kiyevdə olacağı gözlənilir.