Prezident Donald Tramp ikinci müddətə vəzifəyə başlayanda hamı onun siyasətinin beynəlxalq aləmdə böyük təsir göstərəcəyini gözləyirdi. Həqiqətən də, bir neçə həftə ərzində Trampın siyasətlərinin həm üslub, həm də icra baxımından yaratdığı şok dalğaları bütün gözləntiləri aşdı.

Tramp seçki kampaniyası zamanı hakimiyyətdən kənarda qaldığı illəri “bir çox fəlakətlərlə dolu bir dövr” adlandırıb. O bildirib ki, prezident olsaydı, bunların heç biri baş verməzdi, yəni Rusiya Ukraynanı işğal etməzdi, Qəzzada müharibə olmazdı.

Biz heç vaxt bilməyəcəyik, çünki vaxtı geri qaytarmağın bir yolu yoxdur. Ancaq Trampın bu münaqişələrə son qoymaq üçün verdiyi vədləri yerinə yetirib-yetirməyəcəyini görmək lazımdır.

Trampın həm siyasi, həm də iqtisadi siyasəti, davranışı kimi kəskin və qeyri-ortodoksdur. Lakin o, diplomatik üslubu, təşəbbüsləri və gözlənilməz hərəkətləri ilə hər kəsi təəccübləndirərək işləri irəli aparmağı bacarır.

Trampın Ukrayna yol xəritəsinin əsas elementləri bunlardır:

– Müharibənin döyüş yolu ilə deyil, diplomatik yollarla dayandırılması;

– Ukraynanın 2014-cü ildən əvvəlki sərhədlərinə qayıtması qeyri-real olduğundan, Krımın və Ukraynanın şərqinin ölkə sərhədləri daxilində qalması çətin görünür.

Ukraynanın artıq NATO-ya üzv olmaq şansı yoxdur.

ABŞ dövlət katibi Marko Rubionun başçılıq etdiyi ABŞ nümayəndə heyəti fevralın 18-də Ər-Riyadda Səudiyyə Ərəbistanının xarici işlər naziri şahzadə Feysəl bin Fərhan və dövlət naziri Musaid əl-Aybanın ev sahibliyi ilə keçirilən görüşdə Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşüb. Təxminən 5 saat davam edən danışıqlardan sonra birinci raundun başa çatdığı və yenidən görüşməyə qərar verildiyi açıqlandı. Beləliklə, proses başlayıb.

Ər-Riyad görüşündə yeganə mövzu Ukrayna deyildi. ABŞ-Rusiya münasibətləri, mümkün əməkdaşlıq sahələri və Ukraynada müharibənin necə dayandırılacağı müzakirə olunub. Xarici işlər naziri Marko Rubio, rusiyalı həmkarı ilə prosesi asanlaşdırmaq üçün dörd prinsip üzərində razılaşdıqlarını açıqladı:

– Vaşinqton və Moskvadakı diplomatik nümayəndəliklərin fəaliyyəti yenidən aktivləşdirilsin;

– Ukraynada münaqişəyə son qoymaq və danışıqlara kömək etmək üçün yüksək səviyyəli komandanın təyin edilməsi;

– Ukraynada münaqişə bitdikdən sonra geosiyasi və iqtisadi əməkdaşlıq imkanlarının araşdırılması;

– Bu prosesdə iştirak etməyə davam və onun məhsuldar şəkildə inkişafını təmin edilməsi.

ABŞ Rusiya tərəfindən işğal edilmiş və on minlərlə ukraynalının öz ölkəsini müdafiə edərkən həlak olduğu Ukrayna ilə məsləhətləşmədən Ər-Riyada gedib. ABŞ əsas Avropa ölkələri ilə birlikdə necə davam edəcəyini və Rusiyadan nə tələb edəcəyini müzakirə etməyə vaxt itirməmək üçün Ukraynanı bir kənara qoyub.

Həmin gün Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ankarada Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskini qəbul edib. Görüşdən sonra keçirilən birgə mətbuat konfransında Ərdoğan 2022-ci ilin martında Ankaranın ev sahibliyi etdiyi Rusiya və Ukrayna arasında Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsü kimi konkret nəticələr verən birbaşa danışıqları xatırladıb. Ərdoğan bildirib ki, prezident Trampın müharibəyə son qoymaq üçün diplomatik təşəbbüsü Türkiyənin son üç ildə qəbul etdiyi siyasətə uyğundur. O, bildirib ki, Türkiyə qarşıdakı dövrdə Rusiya, Ukrayna və ABŞ arasında danışıqlara ev sahibliyi etmək istəyir.

Zelenski isə Ukraynanın arxasınca heç bir qərarın verilə bilməyəcəyi barədə xəbərdarlıq edərək, Rusiya tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdən imtina etməyəcəyini bildirib.

Tramp deyir ki, o, milyonlarla insanın müharibədə öldürülməsini dayandırmaq istəyir, eyni zamanda onun yanaşması və siyasətinin əsas xüsusiyyətinə çevrilmiş maliyyə ölçülərini də qaldırır. Donald Tramp “Fox News” telekanalına verdiyi son müsahibəsində deyib ki, rusların Ukraynaya hücumundan sonra ABŞ-ın verdiyi bütün dəstək müqabilində Ukraynadan 500 milyard dollar dəyərində nadir minerallar istəyir. Məlumdur ki, Ukrayna nadir minerallarla zəngin ölkədir və bu faydalı qazıntıların böyük miqdarı Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərdə tapılır. Tramp Ukraynanın təklifini əsasən qəbul etdiyini desə də, Ukrayna tərəfi bunu qəbul etdiyini təsdiqləməyib.

Birləşmiş Ştatlar və Avropa Ukrayna müharibəsi başlayandan bəri bu müharibəyə ciddi şəkildə cəlb olunub. Rusiya qalib gəlməməlidir şüarı ilə Ukraynanı müxtəlif yollarla silahlandırmağa və bu məqsədlə ayrılan böyük maliyyə vəsaitləri ilə dəstəkləməyə başladı. Avropa 70 milyon avro humanitar, 62 milyard avro isə hərbi yardım edib. ABŞ 50 milyard avro maliyyə və humanitar, 64 milyard avro isə hərbi yardım göstərib. Hesablama üsullarından asılı olaraq bu məbləğlər daha çox ola bilər.

Nə AB, nə də ayrı-ayrı Avropa ölkələri Birləşmiş Ştatlarsız Ukraynadakı müharibə səylərini dəstəkləməyə davam edə bilməz. Buna görə də Ər-Riyad görüşündən bir gün əvvəl Parisdə prezident Emmanuel Makronun ev sahibliyi etdiyi qeyri-rəsmi görüşdə Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya, Polşa, İspaniya, Hollandiya və Danimarka liderləri, həmçinin Avropa Şurası və Avropa Komissiyasının prezidentləri və NATO-nun baş katibi bir araya gəlib. Liderlər Ukraynaya dəstəyi davam etdirmək barədə razılığa gəliblər, lakin bunun necə ediləcəyi ilə bağlı konkret plan hazırlaya bilməyiblər. Xəbərdə Ukraynaya hansı təhlükəsizlik zəmanətlərinin veriləcəyi və onların necə təmin ediləcəyi kimi müxtəlif məsələlərə fərqli yanaşmaların olduğu bildirilirdi.

Ər-Riyaddakı danışıqlardan sonra Tramp sosial mediada Zelenskini sərt tənqid edib. O, onu seçilməmiş bir diktatora çevrilən adi bir komediyaçı kimi təsvir etdi. İndi məlum olur ki, ABŞ prezidenti heç bir tərəflə, o cümlədən Ukrayna ilə məsləhətləşmək fikrində olmadan Rusiya ilə razılığa gəlməkdə qərarlıdır.

Bu yanaşma Putinə misli görünməmiş diplomatik qələbə qazanmağa kömək edəcək. Çünki Rusiya prezidenti güzəştə getməyə ehtiyac olmadığına artan inamla özünü hədəflərinə həmişəkindən daha yaxın hiss edəcək. Həqiqətən də Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov vurğulayıb ki, Moskva Ukraynada heç bir sülhməramlı qüvvənin olmasını, arxasında kimin olmasından asılı olmayaraq qəbul etməyəcək.

Bu səhnənin kölgəsində Ukrayna daha da kövrək vəziyyətdədir. Nəinki işğal olunmuş ərazilərini geri qaytarmaq imkanı itirdi, həm də Zelenskinin siyasi gələcəyi də təhlükə altındadır. Ukrayna təbii ehtiyatları ilə Trampa kompensasiya verməyə məcbur ola bilər.

Putin isə qətiyyətli mövqeyini qorudu və Rusiya strateji hədəflərinə bir addım da yaxınlaşdı. Bu gün Moskva öz vizyonunu tətbiq etməkdə daha inamlı görünür. Ər-Riyad görüşündən sonra Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Ukraynada kimliyindən asılı olmayaraq hər hansı sülhməramlı qüvvələrin mövcudluğunun onlar üçün qəbuledilməz olduğunu açıqlayıb.

Buna cavab olaraq ABŞ və onun avropalı müttəfiqləri arasında gərginlik artdı. Bu, bu yaxınlarda keçirilən Münhen Təhlükəsizlik Konfransında da aydın oldu. ABŞ-ın vitse-prezidenti Ceyms Vens Avropanı demokratik dəyərlər, ifadə azadlığı və vətəndaş hüquqları ilə bağlı sərt tənqid edib. İş o yerə çatıb ki, birinci sırada oturan Almaniyanın müdafiə naziri onun sözünü kəsib və yüksək səslə “bu, qəbuledilməzdir” deyərək etiraz edib. Lakin Vens etirazlardan təsirlənmədi və danışmağa davam etdi.

Türkiyənin təqaüdçü səfiri Ebru Barutçu, ABŞ vitse-prezidenti Ceyms Vensin çıxışını ABŞ-ın daimi nümayəndələrinin BMT-nin İnsan Haqları Şurasında Çində insan haqları pozuntularına dair çıxışlarına bənzədib.

Birləşmiş Ştatlar və onun avropalı müttəfiqləri arasındakı münasibətlər, çox güman ki, yüksəliş və eniş yolunda davam edəcək və bu, yeni Avropa təhlükəsizlik çərçivəsi haqqında müzakirələrə səbəb olacaq. Buna cavab olaraq Avropa öz müdafiəsini təmin etmək üçün alternativ strategiyalar axtara bilər.