Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son Türkiyə səfəri yalnız iki qardaş ölkə arasında münasibətlərin təsdiqlənməsi deyil, eyni zamanda, Cənubi Qafqazda və daha geniş regionda yeni geosiyasi reallıqların formalaşmasına dair vacib mesajlar verən bir hadisə oldu. Görüşlərdə müzakirə olunan əsas məsələlərdən biri, Zəngəzur dəhlizi və onun regional geosiyasətə təsiridir. Bu yazıda, səfərin ümumi məqsədi, Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin strateji səviyyəsi və bu görüşdən çıxan siyasi nəticələr geniş şəkildə təhlil ediləcəkdir.

İlham Əliyevin səfərinin strateji əhəmiyyəti

Azərbaycan və Türkiyə münasibətləri sadəcə iki dövlət arasında diplomatik əməkdaşlıq deyil, tarixi, mədəni və iqtisadi bağlarla möhkəmlənmiş dərin strateji tərəfdaşlıqdır. Hər iki ölkə, 2020-ci ildə Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyi Qələbədən sonra regionda yeni güc balansının formalaşmasına liderlik edir. Bu kontekstdə İlham Əliyevin Türkiyə səfəri, regional siyasətdə yeni mərhələnin başlanğıcını ifadə edir.

Səfərin əsas məqsədlərini bu şəkildə qruplaşdırmaq olar:

1. İqtisadi və enerji əməkdaşlığının gücləndirilməsi – Azərbaycan və Türkiyə enerji təhlükəsizliyi məsələsində bir-birinə sıx bağlıdır. TANAP və TAP layihələri Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır və bu layihələrin genişləndirilməsi gündəmdədir.

2. Nəqliyyat və logistika sahəsində yeni əməkdaşlıq formatlarının müzakirəsi – Zəngəzur dəhlizi bu kontekstdə əsas prioritetlərdən biri kimi çıxış edir.

3. Regional təhlükəsizlik və hərbi əməkdaşlıq məsələləri – Azərbaycan və Türkiyə arasında imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi hər iki ölkənin təhlükəsizlik maraqlarının birgə təmin olunmasını ehtiva edir.

4. Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıqların müzakirəsi – Post-münaqişə dövründə Ermənistanla sülh müqaviləsi və regional nizamlanma prosesində Türkiyənin fəal iştirakı məsələləri də müzakirə edilib.

Prezident İlham Əliyevin səfər zamanı Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı verdiyi bəyanatlar, bu layihənin Azərbaycanın milli təhlükəsizlik və iqtisadi strategiyasında nə qədər mühüm yer tutduğunu bir daha nümayiş etdirdi. Prezident bildirdi ki, Zəngəzur dəhlizi artıq beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən strateji layihədir və bu dəhlizin açılması Azərbaycanın suveren hüququdur.

Bu layihənin geopolitik əhəmiyyəti:

Azərbaycan üçün: Dəhliz, Naxçıvanla birbaşa əlaqənin təmin olunması və ölkənin tranzit imkanlarının genişlənməsi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.

Türkiyə üçün: Ankara bu layihənin icrasında fəal iştirak etməklə Orta Asiya türk dövlətlərinə birbaşa çıxış əldə etməyi hədəfləyir. Bu, türk dünyasının inteqrasiyasını gücləndirən mühüm addımlardan biri olacaq.

İran və Ermənistan üçün: Hər iki ölkə Zəngəzur dəhlizinin açılmasına fərqli mövqedən yanaşır. Ermənistan dəhlizi Azərbaycanın nəzarətinə vermək istəmədiyi üçün bu prosesdə tərəddüd edir. İran isə bölgədə öz nəqliyyat və enerji layihələrinin aktuallığını qorumaq üçün alternativ marşrutlar təklif edir.

Rusiya üçün: Moskva Zəngəzur dəhlizinin açılmasını dəstəkləsə də, onun üzərində öz təsirini saxlamaq istəyir. Bu səbəbdən Rusiya, dəhlizin yalnız sülhməramlıların nəzarətində olması şərti ilə açılmasını istəyir.

Azərbaycan və Türkiyə arasındakı münasibətlər, 2021-ci ildə imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi ilə strateji müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəldi. Bu bəyannamə, hər iki ölkənin bir-birinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün birgə hərbi və iqtisadi layihələri genişləndirməsini nəzərdə tutur.

İlham Əliyevin Türkiyə səfəri zamanı müzakirə olunan digər mühüm məqamlara da diqqət yetirmək olar.

1. Müdafiə və hərbi sənaye əməkdaşlığı

Türkiyə və Azərbaycan artıq hərbi sənaye sahəsində böyük layihələr həyata keçirir. Bayraktar TB2 pilotsuz uçuş aparatlarının Qarabağ müharibəsində oynadığı rol Türkiyə hərbi sənayesinin Azərbaycan üçün əhəmiyyətini artırdı.

Gələcəkdə ortaq hərbi təlimlər və yeni texnologiyaların birgə istehsalı nəzərdə tutulur.

2. Enerji və təbii qaz əməkdaşlığı

Azərbaycan artıq Türkiyənin əsas enerji tərəfdaşlarından biridir. TANAP layihəsinin genişləndirilməsi və yeni enerji layihələrinin icrası gündəmdədir.

Bundan əlavə, Azərbaycanın Avropaya qaz ixracını artırması üçün Türkiyənin tranzit rolu müzakirə edildi.

3. İqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi

İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin artırılması üçün yeni müqavilələrin imzalanması nəzərdə tutulur.

Zəngəzur dəhlizinin açılması, Azərbaycanın Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələrini birbaşa gücləndirəcək.

Həmçinin Azərbaycan prezidenti görüşdən sonrakı siyasi mesajlar da verdi.

Azərbaycan və Türkiyə regionda yeni strateji təşəbbüslər irəli sürməkdə davam edəcək. Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Azərbaycan prinsipial mövqeyini qoruyacaq.

Ermənistanın qeyri-müəyyən mövqeyi onun regional layihələrdə iştirakını çətinləşdirəcək. Əgər Ermənistan Zəngəzur dəhlizi layihəsinə maneçilik törətməyə davam edərsə, Azərbaycan alternativ yollar axtarmağa məcbur olacaq.

Türkiyə, Azərbaycan vasitəsilə Mərkəzi Asiya ilə daha sıx iqtisadi və siyasi əlaqələr qurmağa çalışacaq. Bu proses Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində daha da intensivləşəcək.

İlham Əliyevin Türkiyəyə səfəri bir daha göstərdi ki, Azərbaycan və Türkiyə arasında münasibətlər ən yüksək səviyyədədir və bu münasibətlər regionun gələcəyinə təsir edəcək əsas amillərdən biridir. Zəngəzur dəhlizi və enerji layihələri ilə bağlı əldə edilən razılaşmalar, Azərbaycanın regional mövqelərinin daha da güclənəcəyini göstərir.

Bu səfər həm də Ermənistana və digər güc mərkəzlərinə mesaj idi: Azərbaycan və Türkiyə regionda birgə siyasət yürütməkdə davam edəcək və yeni geosiyasi reallıqların qurulmasında əsas oyunçular olaraq qalacaqlar.