Yaxın Şərqdə tarixi və ideoloji ziddiyyətlərin mərkəzində dayanan İran–İsrail qarşıdurması artıq üçüncü tərəflər vasitəsilə aparılan dolayı savaşdan açıq silahlı qarşıdurmanın astanasına keçib. Tərəflər arasında ötən ilin ortalarında baş vermiş qarşılıqlı raket hücumları regionda yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu vəziyyət təkcə İsrail və İranı deyil, regionun bütün dövlətlərini – o cümlədən Azərbaycan və Türkiyə kimi mühüm geosiyasi aktorları da strateji mövqe sərgiləməyə vadar edir.

İsrailin İrana qarşı son hərbi əməliyyatları təkcə nüvə infrastrukturu və hərbi obyektlərlə məhdudlaşmayaraq, ölkənin elmi kadr potensialına da yönəlib. Nüvə fiziklərinin hədəf alınması Tehran üçün təkcə maddi və texniki deyil, həm də strateji və psixoloji zərbədir. Burada məqsəd açıq şəkildə İranın texnoloji dirçəlişinin qarşısını almaq, hərbi balansı İsrailin xeyrinə dəyişmək və Tehranın öz ərazisində təzyiq altında saxlanmasını təmin etməkdir.

Digər tərəfdən, ABŞ və İran arasında Oman vasitəsilə başlayan dolayı dialoqun davam etməsi, Donald Trampın yenidən siyasi səhnəyə qayıdışı fonunda Tehrana diplomatik mesajlar göndərməsi danışıqlar masasına dönüş ümidini az da olsa canlı saxlayır. Lakin Vaşinqtonun nüvə fəaliyyətinin tam dayandırılması, zənginləşdirmənin başqa ölkədə aparılması tələbi, eyni zamanda Tehranın suverenlik və təhlükəsizlik iddiaları ilə toqquşur.

Bu qarşıdurmanın regional təsirləri də danılmazdır. Türkiyənin vasitəçilik niyyəti, Körfəz ölkələrinin ehtiyatlı mövqeyi və Azərbaycanın həm İran, həm də İsraillə strateji münasibətləri fonunda neytral, dialoqyönlü siyasəti, bölgədə barış platforması üçün ümid doğuran faktorlardır.

Azərbaycan üçün bu münaqişədə tərəf seçmək nə strateji, nə də milli maraqlara cavab verir. İranla ortaq sərhədlər, mədəni və etnik bağlar, eləcə də ölkədəki milyonlarla azərbaycanlının taleyi Bakının Tehranla münasibətlərində həssaslıq tələb edir. Eyni zamanda, İsraillə qurulmuş hərbi-texniki və diplomatik tərəfdaşlıq, Qarabağ müharibəsində göstərilmiş dəstək, Azərbaycanın yəhudi diasporu ilə əlaqələri bu münasibətlərin strateji xarakter daşıdığını göstərir.

Azərbaycanın mövqeyi aydındır: regionda müharibənin sonlanması, beynəlxalq hüququn qorunması və tərəflərin danışıqlar masasına dönməsi. Rəsmi Bakı, İsrail və İran arasında balanslı siyasət yürüdərək, Yaxın Şərqdə sülhə töhfə verə biləcək nadir regional güclərdən biri olduğunu bir daha sübut edir.

Bu müharibə də bitəcək. Tərəflər diplomatiyanın alternativsizliyini anlayacaq. Amma bu baş vermədən öncə, bölgədə yeni risklər, kövrək sabitlik və kəskin qütbləşmələr qaçılmaz olacaq. Tarix sübut edib ki, hər silahın sonunda masa var – sual budur: hansı şərtlərlə və hansı balansla?