Konqo Demokratik Respublikası (DRC) son vaxtlar böyük sağlıq böhranı ilə üzləşib. Ölkədə son bir həftə ərzində 1300-dən çox yoluxma və 50-dən çox ölüm hadisəsi baş verib. Bu xəstəlik səhiyyə orqanlarının hələ müəyyən etmədiyi aşkarlanmayan bir xəstəlik kimi təsvir edilir. Rəsmilər xəstəliyin mənbəyini müəyyənləşdirmək üçün mübarizə apardıqca, diqqət yarasa ətinin istehlakı ilə bağlı narahatlıqlara çevrilib. Yəni doğrudanmı xəstəliyin arxasında vəhşi heyvanlardan keçən virus var? Üstəlik, təkcə bu müəmmalı xəstəlik deyil, ölkə hazırda çox sürətlə yayılan və dünyanı təhdid edə biləcək bir virusla mübarizə aparır. Bütün bu böhranların arxasında nə dayanır?

Dünya Səhiyyə Təşkilatı (DST) xəstəliyin səbəbini araşdırmaqda davam etsə də, xəstəliyin dəqiq mənbəyi ilə bağlı dəqiq bir açıqlama verilməyib. Bununla belə, ilkin tədqiqatlar xəstəliyin infeksiyalar, toksinlər və ya kimyəvi zəhərlənmələr kimi müxtəlif amillərlə əlaqəli ola biləcəyini göstərir.

Baltimorda yerləşən Xüsusi Patogenlərin Təhsili və Tədrisi Mərkəzinin epidemiya mütəxəssisi Lauren Sauer, "Bu rəqəmlərin artmağa davam etməsi böyük bir həyəcan siqnalıdır. Sınaqların virusun mənbəyini tapmaq üçün ardıcıl bir model təqdim etməməsi də narahatlıq yaradır”.

***

Xəstəliyin simptomlarına qızdırma, baş ağrısı, titrəmə, tərləmə, bədən ağrıları, burun axması və ya qanaxması, öskürək, qusma və ishal daxildir. Bununla belə, xəstəliyin nə olduğunu və hansı patogenin məsul olduğunu dəqiq başa düşmək üçün daha çox araşdırma lazımdır. İndiyədək müxtəlif analizlər aparılsa da, xəstəliyin səbəbi aydınlaşdırılmayıb. Bu qeyri-müəyyənlik yerli əhali arasında böyük qorxu yaradıb.

Xəstəliyin mümkün səbəblər arasında zəhərli su mənbələri birinci yerdədir. Fevralın 28-də keçirdiyi brifinqdə DST-nin fövqəladə hallar üzrə direktoru Maykl Rayan səlahiyyətlilərin hələ də yoluxucu xəstəliklərin mənbəyini araşdırdıqlarını, lakin bəzi halların çirklənmiş su təchizatı ilə əlaqəli olduğundan qəti şəkildə şübhələndiyini söyləyib.

İkinci variant meningit və ya malyariya epidemiyasının malyariya və ya bakterial meningit səbəb ola biləcəyi düşünülür, lakin hələ də aydın deyil. Üçüncü variant Ebola və digər hemorragik qızdırmalardır.

Əgər belədirsə, xəstələr intensiv terapiya müalicəsi və fərdi qoruyucu vasitələr kimi əlavə resurslara ehtiyac duyacaqlar. Bundan əlavə, təmasların izlənməsi və peyvəndlər infeksiyanın yayılmasının qarşısını almaq üçün başqa bir tədbir ola bilər. Ebola kimi hemorragik qızdırmalar keçmişdə bölgədə böyük epidemiyalara və ölümlərə səbəb olub.

Bəzi məlumatlarda, epidemiyaya yoluxan ilk insanların vəhşi yarasa əti yediyi də göstərilir. Bu, həm də hemorragik qızdırma viruslarının epidemiya mənbəyi ola biləcəyi ilə bağlı narahatlıq doğurur.

***

Bununla belə, Konqo Demokratik Respublikasındakı sağlamlıq böhranı bu naməlum xəstəliklə məhdudlaşmır. Ölkədə meymunçiçiəyinin (“mpox”) yeni və təhlükəli mutant növü də aşkar edilib.

Bununla belə, ölkədə aşkar edilmiş yeni mutant meymunçiçiəyi ştammı, xüsusən də “Clade 1a” ştammı əvvəlki “mpox” ştammlarından qat-qat təhlükəli və yoluxucu kimi təsvir edilir. Bu yeni ştamm “APOBEC3” adlı mutasiya daşıyır. Bu genetik dəyişiklik virusun daha tez yayılmasına səbəb ola bilər. Yeni mutant “mpox” ştammı ilk dəfə 2025-ci ilin əvvəlində ölkənin şimal bölgələrində aşkar edilib.

***

Mütəxəssislər bu növün Afrikadan kənarda da yayıla biləcəyi barədə xəbərdarlıq edirlər. Bu inkişaf bütün dünyada səhiyyə orqanlarını narahat edib.

Meymunçiçiəyinin “Clade 1a” ştammı əvvəlki versiyalardan daha ölümcül və yoluxucu ola bilər. Mövcud məlumatlara əsasən, əvvəlki mpox ştammları üçün ölüm nisbətləri ümumiyyətlə 1 ilə 3 faiz arasında dəyişirdi, “Clade 1a” variantında isə daha yüksək ölüm göstəriciləri olduğu düşünülür.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu mutant ştamm xüsusən də gigiyena şəraiti zəif olan həssas ərazilərdə daha çox itkiyə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, ölkədə müharibələr və daxili qarşıdurmalar səbəbindən səhiyyə infrastrukturunun qeyri-kafi olması epidemiyaya nəzarəti çətinləşdirir.

***

Son illərdə Konqo Demokratik Respublikasında sağlamlıq problemləri tez-tez Ebola epidemiyası ilə əlaqələndirilsə də, yeni mutant “mpox” variantı vəziyyəti daha da çətinləşdirib. “Mpox” adətən özünü dəri səpgiləri, qızdırma, baş ağrısı, əzələ ağrıları və limfa düyünlərinin şişməsi kimi simptomlarla göstərir.

Bununla belə, “Clade 1a” variantı adi mpox virusundan daha sürətli yayılır, bu da səhiyyə qruplarının vaxtında müdaxiləsini çətinləşdirir. Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, “mpox”un genetik strukturunda baş verən bu dəyişikliklər gələcəkdə daha da mutasiyaya uğraya və daha böyük böhranlara səbəb ola bilər.

DST ölkələr arasında məlumat mübadiləsinin vacibliyinə diqqət çəkir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, Konqoda epidemiyaya nəzarət etmək üçün yerli əhalinin xəbərdar edilməsi, peyvənd və tibbi avadanlıqların daha tez təmin edilməsi lazımdır. Həmçinin bildirilir ki, beynəlxalq ictimaiyyət bu prosesdə daha güclü əməkdaşlıq çərçivəsində hərəkət etməlidir.