Azərbaycan Respublikasının Fransadakı səfiri Elçin Əmirbəyov Fransanın nüfuzlu KİV-lərindən biri sayılan «Kurtuazi Radiosu»na geniş müsahibə verib. Müsahibədə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin mənşəyi və hazırkı durumu haqqında geniş fikir mübadiləsi aparılıb və eləcə də Azərbaycan-Fransa əlaqələri, Azərbaycanın bugünkü inkişaf dinamikası, adət-ənənələri barədə ətraflı söhbət açılıb.

Bu barədə  məlumat verən Azərbaycan-Fransa parlamentlərarası işçi qrupun üzvü, millət vəkili Cavanşir Feyziyev oxucuların marağına səbəb olacağı şübhə doğurmayan həmin müsahibənin tərcüməsini redaksiyamıza təqdim edib. Aşağıda müsahibənin tam mətni ilə tanış ola bilərsiniz.

L.P. - Hörmətli Radio Kurtuazinin dinləyiciləri, axşamınız xeyir. Bu axşam verilişimizin birinci hissəsində Azərbaycanın Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovu redaksiyamızda qəbul etməkdən biz çox şadıq. Axşamınız xeyir, cənab səfir.

E.Ə. - Axşamınız xeyir.

L.P. -Verilişimizdə toxunmalı çoxlu maraqlı mövzular var. Çünki Azərbaycanla Fransa arasında əlaqələr o qədər çoxsaylı və o qədər zəngindir ki!  Fransa lap bu yaxınlarda sizin Prezidentinizi – Azərbaycan Respublikanın Prezidentini qəbul etdi. Biz həmçinin Fransa ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin yaradılmasının 25 illiyi barədə danışacağıq. Biz elə indicə Bakı haqqında o qədər şeylərdən danışdıq ki, onların çoxunu mən heç internetdə tapmadım. Və sonra... Sonra isə biz çox gözəl bir bayramdan – Bahar bayramından danışacağıq. Biz bu bayramı qeyd edirik... Daha doğrusu, siz bu bayramı çox gözəl, deyərdim ki, bir qədər də romantik  şəkildə qeyd edirsiniz. Çoxlu bayramlar var. Biz indicə onlardan danışacağıq. İkinci hissədə isə bir qədər siyasi notda söhbət edəcəyik, konkret Azərbaycan və Ermənistan arasında olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusundan danışacağıq. Bu məsələ həm də ona görə aktualdır ki, Fransa da burada müəyyən müdaxilələrdə iştirak edir. Beləliklə, cənab səfir, biz indi müzakirə mövzumuza qayıdırıq. Azərbaycanla Fransa arasındakı əlaqələr mövzusuna. Səhv etmirəmsə, bu yaxınlarda, martın 14-də biz sizin prezidentinizi qəbul etdik, onun Fransaya gəlişinin çox özəl bir səbəbi var idi.

E.Ə. - Bəli, hər şeydən öncə, dəvətə görə minnətdarlığımı bildirmək istərdim. Hörmətli cənab Politye, sizin qonağınız olmaq çox xoşdur. Siz haqlısınız ki, Azərbaycan Prezidentinin martın 14-də baş tutmuş səfərinin Fransa ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin yaradılmasının 25 iliyinə təsadüf etməsi çox gözəl haldır.  Qeyd etmək lazımdır ki, Fransa Azərbaycanın öz müstəqilliyini bərpa etməsini tanıyan ikinci dövlət idi.

L.P. - Birinci ölkə hansı ölkə idi?

E.Ə. - Birinci ölkə Türkiyə idi. 1991-ci ildə müstəqilliyin bərpası baş tutub və Fransa ölkənin müstəqilliyin bərpasını tanıyan ikinci ölkə olub. Mən azadlığın yenidən bərpasının üzərində dayanmaq istəyirəm. 1918-ci ildən 1920-ci ilə qədər, cəmisi 23 ay olsa belə, Demokratik Respublika yaşayıb. Bu, müsəlman Şərqində ilk parlamentli respublika sistemi idi və Azərbaycanda yaşayan bütün etnik və dini qruplar bu Parlamentdə təmsil olunurdu.

L.P. - Çox demokratik. Çünki 1919-cu ildə, səhvim olarsa, düzəldin, xahiş edirəm, siz ilk dəfə qadınlara seçki hüququnu tanımısınız, bizdən qabaq. Biz isə De Qola qədər – Fransanın azad olmasına qədər gözləməli olduq.

E.Ə. - Hər bir halda o dövr üçün bu, bir inqilab idi: bizim babalarımız Şərqdə insan haqlarına, demokratik dəyərlərə hörmət olunan bir respublika qurmaq qərarına gəlmişlər. Üstəlik də həmin vaxt ölkəni, qeyd etdiyim kimi, bütün etnik və dini qrupların təmsil olunduğu Parlamentin Sədri idarə edirdi.

L.P. - Biz bir azdan bu barədə danışacağıq, çünki bu, çox maraqlı bir müzakirə mövzusudur.

E.Ə. - Bəli, gələn il biz cəmi 23 ay mövcud olmuş bu Respublikanın 100 illiyini qeyd edəcəyik. 23 aydan sonra rus ordusunun gəlişi ilə Azərbaycan sovet sosialist respublikaları İttifaqının bir parçasına çevrildi. 70 illik sovet dönəmindən sonra – 1991-ci ildə, nəhayət Azərbaycan öz müstəqilliyini yenidən bərpa etdi. Beləliklə, biz 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Demokratik Respublikanın varisiyik. Fransa ilə 25 illik diplomatik əlaqələrə gəldikdə, deməliyəm ki, bütün bu illər ərzində bizim aramızda ən yüksək səviyyədə, yüksək keyfiyyətli siyasi dialoq mövcud olub. Yetər ki, son beş ildə ölkə başçıları səviyyəsində üç səfəri qeyd edək: 2011-ci ildə Prezident Sarkozini, 2014, 2015-ci illərdə Prezident Hollandı qəbul etmişik. Əlbəttə bu illər ərzində Azərbaycan prezidenti də öz növbəsində rəsmi səfərlər edib. Bu əməkdaşlıq yalnız siyasi səviyyədə mövcud deyil, həmçinin qeyd etmək lazımdır ki,  Azərbaycan Cənubi Qafqazda Fransa üçün əsas tərəfdaşdır. Bu region Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan Respublikalarının yerləşdiyi regiondur. Ərazisinə və əhalisinə və həmçinin malik olduğu çox mühüm iqtisadi potensialına görə Azərbaycan Cənubi Qafqazın ən böyük ölkəsidir.

L.P. - Yeri gəlmişkən, təbii sərvətlər hansılardır?

E.Ə. - Azərbaycanın əsas təbii ehtiyatları neft və qazdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Qafqazın əsas iqtisadiyyatının 75 faizi Azərbaycanın payına düşür. Azadlığını bərpa etdikdən sonra Azərbaycan böyük fransız şirkətlərinin də diqqətini çəkib. Təbii ki, ilk əvvəllər söhbət neft və qazla məşğul olan Total, «Gaz de France» kimi şirkətlərdən gedirdi. İlk əvvəllər onları təbii sərvətlər cəlb etsə də, bir qədər ölkənin geostrateji mövqeyi diqqəti cəkmişdi. Çünki bu ölkə Asiya ilə Avropanın, Şimal ilə Cənubun sərhədlərində - qitələrin dördyol ayrıcında yerləşir.

L.P. - Türkiyə kimi sizin də bir ayağınız Avropada, bir ayağınız isə Asiyadadır.

E.Ə. - Tamamilə doğrudur. Hələ çox qədimlərdən bizim ölkə İpək Yolunun üstündə yerləşib. Bu gün də Azərbaycan müxtəlif kontinentlərin və bölgələrin birləşdiyi yerdə regional qovşaq rolunu oynayır. Biz qədim İpək Yolunu bərpa edəcək müxtəlif xalqları və ölkələri nəqliyyat yolu ilə birləşdirəcək bir yol kəmərinin çəkilişində fəal iştirak edirik.

L.P. - Mən dinləyicilərimizə sizin sərhədlərinizi xatırlatmaq istəyirəm. Siz də bunu xatırlatdınız: sizdən yuxarıda Rusiya, Gürcüstan, solunuzda Ermənistan və cənubunuzda isə İrandır. Doğrudan da siz strateji baxımdan...

E.Ə. - Bura Türkiyə ilə olan 12 km-lik sərhədi də əlavə etmək lazımdır. Türkiyə ilə sərhəd bizim Naxçıvan Muxtar Respublikamızladır. Bəli, bizim beş qonşu dövlətlə sərhədimiz var. Digər bir tərəfdən də Xəzər dənizi bizi Türkmənistan, Qazaxıstan və digər dost Orta Asiya ölkələrindən ayırır.

L.P. - Rusiya ilə çox gözəl diplomatik münasibətləriniz var...

E.Ə. - Bəli, bilirsinizmi, Azərbaycan bu nəzər nöqtəsindən maraqlı ölkə hesab oluna bilər: özünün 25 illik müstəqilliyi dövründə qonşuları ilə lazım olan münasibətləri saxlaya bilib.

L.P. - Bəli, Rusiya ilə münasibətdə müstəqilliyinizi qoruyub saxlamısınız, diplomatiyanız, diplomatik və siyasi gedişləriniz çox qərbyönümlüdür. Xüsusilə də, Rusiya ilə münasibətdə əsil müstəqillik nümayiş etdirirsiz və bu heç nəyə mane olmur. Sizin rəsmi diliniz Azərbaycan dilidir. Amma rus dili də orta məktəblərdə tədris olunur və rus məktəbləri də mövcuddur.

E.Ə. - Bəli, siz keçmiş sovet respublikalarına nəzər salsanız, görərsiniz ki, gözəl əməkdaşlıq münasibətlərində olanlar da var, qarşılıqlı münasibətləri yaxşı olmayanlar da. Azərbaycan az ölkələrdəndir ki, indiyə qədər həm Rusiya ilə, həm də Qərb ilə normal münasibətləri var və özünün müstəqilliyə, dünyəviliyə olan istəyini daim bəyan edir. Bizim müstəqilliyə və dünyəviliyə olan sədaqətimiz, məhz, bizim yerləşdiyimiz regionda mövcud olan iri hərbi alyanslardan uzaq durmağımıza imkan verib.

L.P. - Yeri gəlmişkən hərbiçilərlə bağlı, nə qədər olmasa da, o raketlərin buraxıldığı platforma xeyli vaxtdır ki,  sizdədir.

E.Ə. - Xeyr, bu platforma bizdə deyil, o, Qazaxıstandadır. Siz Baykanurdan bəhs edirsiniz.

L.P. - Bəli, Baykanur. Amma bayaq, verilişdən əvvəl söhbətləşərkən, Bakının fransızların idarəçiliyinə verilmiş peykindən danışdınız.

E.Ə. - Qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan torpaqlarında başqa heç bir dövlətin bir dənə də olsun hərbi qüvvəsi yoxdur. Bizdə Rusiyanın heç bir bazası-filanı yoxdur. Bizim kosmik fəza proqramlarımıza gəldikdə isə, bizim Fransa ilə kosmosda əməkdaşlığımız ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın mayakıdır, deyərdim. Fransa 2013-cü ildə bizim ilk telekommunikasiya peykimizin fəzaya çıxarılmasında bizə kömək edib. Fransanın Aerian-Espas şirkəti bu peyki uğurla fəzaya çıxardı. O vaxtdan bəri daha iki peyk – müşahidə peyki və Telekomun peyki buraxılıb və bu layihə Fransanı bu sahədə bizim əsas tərəfdaşımıza çevirir.

L.P. - Deməli, bu sahədə Fransadan başqa, digər tərəfin iştirakı yoxdur.

E.Ə. - Xeyr. Heç kəslə. Biz bu sahədə etibarlı tərəfdaş tapmaq marağında olmuşuq.

L.P. - Deməli, yalnız Fransa ilə.  Bu səviyyədə Rusiya ilə heç bir əməkdaşlıq yoxdur.

E.Ə. - Bəli, elədir.

L.P. - Bu sizin ölkənin əsil müstəqilliyinin göstəricisidir. Bu sahədə müəyyən təzyiqlər də olmamış olmaz?!

E.Ə. - Bu layihə üçün tender elan olundu və Rusiya kimi, Ukrayna kimi bu sahədə təcrübəsi ilə tanınan dövlətlərin şirkətləri də həmin tenderdə iştirak etdilər.

L.P. -Bu zaman Rusiyanın təzyiq etmək istəyini təsəvvür etmək olar.

E.Ə. - Bu layihədə biz bir daha göstərdik ki, bizi maraqlandıran əsas amil milli maraqlarımızdır. Burada söhbət təkcə işin keyfiyyətindən getmirdi, söhbət həm də Fransa kimi etibarlı tərəfdaşdan gedirdi və biz bu əməkdaşlığı mühüm strateji əməkdaşlıq hesab edirik. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat, infrastruktur, kənd təsərrüfatı, üzümçülük, turizm kimi digər sahələrdə də Fransa şirkətlərinin çox önəmli iştirakı var. Bunlar elə sahələrdir ki, Fransa şirkətlərinin bu sahələrdə iştirakını gücləndirməyə ehtiyac vardır. Məhz, elə bu məqsədlə də ötən ilin dekabr ayında bizim ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlıq komissiyamızın sessiyası keçirilib. Bu sessiyada ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsini daha da artırmaq üçün prioritet sahələr müəyyınləşdirilib.

L.P. - Konkret olaraq bunlar hansı sahələrdir?

E.Ə. - Bizim üçün çox vacibdir ki, Fransa qeyri-enerji sektorunun inkişafında fəal iştirak etsin. Mən qeyri-qaz, qeyri-neft sahələrini nəzərdə tuturam, çünki neft və qaz sahələrində, artıq, hər şey öz yerindədir.

L.P. - Bəli, necə deyərlər, burada çevrə qapanıb.

E.Ə. -  Burada Fransa da yaxşı yerləşib: Mən qeyd etdim, Total, «Gaz de France», indi də ENGİ. Bu gün biz Fransa ilə çox böyük əhəmiyyətə malik olan və Xəzər dənizini Adriatik dənizi və Aralıq dənizi ilə birləşdirəcək qaz kəmərinin tikintisi sahəsində birgə işləyirik.

L.P. - Ermənistan və Gürcüstan şirkətləri?...

E.Ə. - Təəssüflər ki, xeyr. Neft-qaz ehtiyatlarının xaricə daşınması ilə məşğul olan heç bir infrastruktur Azərbaycanla olan münaqişə səbəbindən Ermənistandan keçə bilməz. Gürcüstan və Türkiyə isə Aralıq dənizinə qədər, bəli... TAP və TANAP qaz ixrac kəmərləri Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundan çıxarılan qazı Qərb bazarlarına, o cümlədən də İtaliyaya və Avropanın digər cənub və cənub-qərb ölkələrinə  qədər çatdıracaqdır. Avropanın qaz təminatının effektli şəkildə şaxələndirilməsini təmin etmək üçün...

L.P. - Bəli, İspaniya, artıq, yerini yaxşıca tutub.

E.Ə. - Elədir. Mənə elə gəlir ki, məhz, bu istiqamətdə Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsinə öz töhfəsini verən Azərbaycanın rolunu qeyd etmək lazımdır. Elə buna görə də Avropa İttifaqı tərəfindən Azərbaycan strateji tərəfdaş hesab olunur.

L.P. - Bizim dinləyicilərimiz üçün maraqlı ola biləcək bir məqamı da qeyd etmək lazımdır. Belə ki, nə qədər olmasa da, ortada bir əhəmiyyətli rus layihəsi də var. Bu çox yaxşıdır ki, sizin təsvirlərdən də göründüyü kimi, müəyyən stresslər yaşasanız da siz əhəmiyyətli dərəcədə müstəqilliyinizi qoruyub saxlaya bilmisiniz. O da həqiqətdir ki, Avropa İttifaqının da öz enerji müstəqilliyini qoruyub saxlamaq istəyi var. Bunun üçün o, öz enerji təchizatının fərqli mənbələrdən təchiz olunması qayğısına qalır. Buna görə də o, nə bir qədər şərqə meylli olan Afrika qazından, nə də ki, rus qazından asılı olmaq istəmir. Odur ki, siz müstəqilliyinizi qorumaq şərti ilə yaxın qonşunuz Rusiya ilə bir qədər çevik manevrlər etməyə və bütün rəqabətlərə davam gətirərək Avropanın etibarlı tərəfdaşı olaraq qalmağa çalışacaqsınız.

E.Ə. - Bu məqamda mən demək istəyirəm ki, Azərbaycanın Avropa bazarına verəcəyi həcm miqdarına görə Rusiyanın təchiz etdiyi həcmlə rəqabət apara bilməz. Amma «bütün yumurtaları bir səbətə qoymamaq» üçün alternativ partnyor axtarmaq Avropanın öz qərarıdır. Azərbaycan da öz növbəsində 90-cı illərin sonunda öz məhsulunu satmaq üçün fərqli bazarlar seçmək istəyib. Əvvəlcə nefti, sonra isə qazı. Fərqli istiqamətlərə yön almış dörd kəmərimiz var. Yəni, Novorossiysk xətti vasitəsi ilə Rusiyaya doğru ixracat xəttini saxlamışıq, daha sonra Qara Dənizin Gürcüstan sahillərinə doğru – Batumiyə gedən xətlərimiz var. Həmçinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri var ki, bu da Gürcüstandan və Türkiyədən keçərək Aralıq Dənizi sahillərindəki Ceyhan limanına qədər gedib çıxır. Bu sonuncu əsas ixrac kəməri hesab olunur, çünki bizim çıxardığımız neftin 80 faizi bu neft kəmərilə daşınır. Həmin bu mühüm kəmər bizim həm iqtisadi, həm də ki, siyasi müstəqilliyimizin möhkəmlənməsinə yardım edib. Odur ki, Azərbaycanın diversifikasiya və hamıya açılım siyasəti, eləcə də  bütün qonşularımızla mehriban qonşuluq siyasəti ola bilsin ki, bu gün bizim müstəqilliyimizin əsas şərtidir. Təəssüflər olsun ki, Ermənistan burada yeganə istisnadır.  

L.P. - Yeri gəlmişkən, biz indi bununla bağlı söhbət edəcəyik. Ermənistan ilə arada böyük münaqişə var. Sizin Prezident görüş zamanı, bu məsələni qaldırdımı? Məncə qaldırdı. Çünki Fransa bu münaqişənin həllində mühüm rol oynamağa çalışan vasitəçidir. Bu barədə danışarıq və siz bizə baş verənlərlə bağlı və münaqişənin mənşəyi barədə bir qədər məlumat verərsiniz.

E.Ə. - Təbii ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münaqişə ilə bağlı məsələ bu rəsmi görüşlərin gündəliyində yer alırdı. Gələk Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə. Dağlıq Qarabağ türk mənşəli söz birləşməsidir: «qara bağ» deməkdir. Dağlıq Qarabağ tarixin müxtəlif dönəmlərində mövcud olmuş Azərbaycan dövlətlərinin ərazisi olub. Qarabağ bölgəsi iki yerə bölünür: dağ Qarabağ və aran Qarabağ. Azərbaycan 1918-ci ildə Rusiya imperiyası dağılan zaman öz müstəqilliyini bəyan edəndə  təbii ki, Qarabağ da Demokratik Azərbaycan Respublikasının ərazisinə daxil idi. 1921-ci ildə bolşevik Rusiyasının qərarı ilə Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınmışdı. Beləliklə, Qafqaz bolşevikləri həm tarixi bağlar baxımından, həm də iqtisadi inkişaf baxımından həm dağ Qarabağın, həm də aran Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalmasının məqsədəmüvafiq olması barədə qərar qəbul etmişdi.  Doğrudur, o dövrün erməni millətçiləri etiraz etdilər. Bunlara baxmayaraq, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində qaldı. Sovet hökumətinin lap sonuna qədər – Qorbaçovun hakimiyyətə gəlişi, aşkarlıq, yenidənqurma layihələrini həyata keçirməyə başlayanda bəzi bölgələrdə separatizm cəhdləri baş qaldırdı. Bu təkcə Azərrbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində deyildi, Gürcüstanda Abxaziya, Şimali Osetiya, Moldovada Dnestiryanı bölgədə və eləcə də keçmiş SSRİ-nin bir sıra digər bölgələrində də separatizm cəhdləri oldu. Ermənistan separatizmin yaratdığı qarışıqlıqlardan faydalanaraq tarxi Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağı ələ keçirmək üçün Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ortaya qoydu. 1988-ci ildə başlayan və 1994-cü ilə qədər davam edən silahlı toqquşmalar nəticəsində ermənilər təkcə Dağlıq Qarabağı deyil, həmçinin ona bitişik yeddi bölgəni də işğal etdi. Burada söhbət sərhədləri beynəlxalq səviyyədə tanınmış Azərbaycan torpaqların 20%-nin işğalından gedir. Problem yalnız ərazilərin işğalı ilə bitmir: bu münaqişə nəticəsində təxminən 1 milyon nəfər öz doğma ocaqlarından qovulub, ermənilər azərbaycanlılar yaşayan ərazilərdə etnik təmizləmə siyasəti həyata keçiriblər və əsil humanitar katastrof baş verib. Nəticədə, Ermənistan ərazilərində yaşayan 250 min azərbaycanlı öz yurd-yuvasından qovularaq qaçqına çevrilmiş, 750 min azərbaycanlı isə Dağlıq Qarabağdakı və ətraf bölgələrdəki ev-eşiklərindən  qovularaq məcburi köçkünə çevrilmişlər. Təsəvvür edin, o dövrdə - 25 il bundan əvvəl Azərbaycanın 8 milyon əhalisi var idi. Yəni hər səkkizinci azərbaycanlı ya qaçqına, ya da ki, məcburi köçkünə çevrilmişdi.  Təəssüflər olsun ki, burada - Fransada nə bu münaqişədən, nə də ki, onun nəticələrindən danışılmır. Təsəvvür edin, 21-ci əsrin başlanğıcında nələr baş verir.

L.P. - Fransa bu münaqişədə sülh danışıqları üçün vasitəçilik edir.

E.Ə. - Fransanın vasitəçi rolunu dəyərləndiririk, bu haqda bir qədər sonra danışacağam. Beləliklə, düşünürəm ki, azərbaycanlılara qarşı təşkil olunmuş etnik təmizləmə siyasətinin kulminasiyası olan Xocalı qırğınını unutmaq olmaz. Bu soyqırım 1992-ci ilin 26 fevralında təşkil olunmuşdu: bir gecə ərzində 613 mülki şəxs - uşaqlar, qadınlar, qocalar amansızcasına yalnız bircə səbəbə - azərbaycanlı olduğuna görə qətlə yetirilmişdilər. Mənə gəlir ki, bir məlumat da sizin auditoriya üçün maraqlı ola bilər: Ermənistanın prezidenti Serj Sərkisyan martın 8-də,  bizim Prezidentin Parisə səfərindən altı gün əvvəl prezident Holland tərəfindən qəbul edilmişdi. Xocalı soyqırımına bu adam şəxsən özü rəhbərlik etmişdi, çünki o dövrlərdə Dağlıq Qarabağda separatistlərin rəhbəri o idi. O bunu qərb jurnalistləri qarşısında da açıq şəkildə etiraf etmişdi. Təsəvvür edin, 21-ci əsrin başlanğıcında iki müstəqil ölkədən biri digərinin torpaqlarını işğal edib. Siz sual verə bilərsiniz ki, bu necə ola bilər? Bu sual da cavabını gözləyir: necə olur ki, BM-in TŞ-nın 1993-cü ildə qəbul edilmiş və bu günə kimi də yalnız kağız üzərində qalan dörd qətnaməsi icra olunmamış qalır. Bildiyiniz kimi, BM-in TŞ-nın qətnamələri məcburi xarakterlidir. Bəs, niyə icra olunmur? Çünki Ermənistan bütövlükdə dünya ictimaiyyətinin rəyinə məhəl qoymur. Bu qətnamələri oxusanız görərsiniz ki, orada deyilir ki, Ermənistan Azərbaycanın torpaqlarını işğal edib, Təhlükəsizlik Şurası Azərbaycan torpaqlarının qanunsuz işğalını və mülki əhalinin qovulmasını pisləyir.  Qətnamələrin tələbinə görə Ermənistan heç bir şərt qoymadan işğal etdiyi əraziləri dərhal tərk etməlidir və mülki əhali dərhal öz yerlərinə qayıtmalıdırlar. Bəs, necə olur ki, bu qətnamələr icra olunmamış qalır? Təəssüflər olsun ki, bu məqamda biz ikili yanaşma ilə üzləşirik. Dünyanın elə münaqişə baş vermiş bölgəsi var ki, BMT-nin qərarı bir həftə ərzində həyata keçirilir. Bu 25 il ərzində konsensus şəklində - həm Fransanın, həm Rusiyanın, həm də digərlərinin razılığı ilə qəbul edilmiş bu dörd qətnamə isə icra olunmamış qalır. Qayıdaq Fransanın roluna. Fransa bizim Ermənistanla aramızda olan bu münaqişədə vasitəçi rolunu 1997-ci ildən öz üzərinə götürüb. Bu il, artıq, 20 ildir ki, Fransa vasitəçi rolunu üzərinə götürüb. Rusiya və ABŞ ilə birlikdə. Çünki ATƏT-in Minsk Qrupu deyilən qurumunun üç həmsədri var. Auditoriyanız üçün qeyd edim ki, bu qrup o zamanlar Qarabağ münaqişəsinin həlli yollarının müzakirə olunma məkanı elan olunmuş Minsk şəhərinin şərəfinə belə adlandırılıb. Təəssüflər olsun ki, burada qəbul edilmiş qərarlar həyata keçirməyib. İndi «nə müharibə, nə sülh» vəziyyəti davam edir. Burada nə qəbul olunması nə də ki, saxlanması mümkün olmayan bir status-kvo var. Məsələn, bir il öncə - ötən ilin aprel ayındakı döyüşlər də göstərdi ki, sülh necə kövrəkdir. Cənab Holland prezident Obama və prezident Putin ilə birlikdə bəyan etdi ki, status-kvo bu şəkildə qalmaqda davam edə bilməz. Bu işğal qəbul edilə bilməz, buna dözmək olmaz. Təəssüflər olsun ki, »fağır, zülmə məruz» imicli ermənilərə bəslənən münasibətdən sui-istifadə edən Ermənistan bu bəyanatı qulaqardına vurur. Təəssüflər olsun ki, yüz il qabaq da belə olmuşdu. Azərbaycanın Fransadakı səfiri olaraq Fransa  administrasiyasına bizə kömək etdiyinə görə minnətdarlıq edirəm. Cənab Prezident Holland şəxsən özü məşğul olaraq 2014-cü ildə Azərbaycanın və Ermənistanın dövlət başçılarının Parisdə zirvə görüşünü təşkil etdi. O hər iki tərəfə köklü məsələlərdə razılığa gəlinməsi üçün müraciət etdi. Təəssüflər olsun ki, bu görüşdən iki gün sonra Ermənistan döyüş bölgəsində atəşkəsi yenidən pozdu. Bu, sülh prosesinə vurulmuş bir şillə idi. Mən Ermənistana müraciət edərək demək istəyirəm ki, tarixi nə qədər saxtalaşdırsalar da, nə qədər özlərindən «yazıq, qurban» obrazı yaratsalar da, Qarabağı işğal altında uzun müddətdə saxlaya bilməyəcək. Mənə elə gəlir ki, bu vasitəşiliyi öz üzərinə götürmüş böyük dövlətlər status-kvonu mohkəmləndirməyə çalışan Ermənistana təzyiq göstərməlidirlər, çünki bir xeyli müddətdir ki, Ermənistan bütün danışıqlardan qaçır. Danışıqlarda heç bir iş getmir. Adətən, münaqişənin həllində sülh yolu ilə danışıqlar bir nəticə verməyəndə hərbiçilər iş başına keçirlər. Bu çox təhlükəlidir. Azərbaycan sonsuz olaraq bu işğala dözməyəcək. Nə qədər olmasa da yerlərdə müəyyən bir reallıq var. Bu gün Azərbaycanın hərbi büdcəsi Ermənistanın bütün büdcəsindən böyükdür. Bu o demək deyil ki, biz müharibə istəyirik, amma bizim torpaqlarımız qanunsuz işğal altında qalıb. 

L.P. - Həm də sizdəki təbii sərvətlər Ermənistanda yoxdur.

E.Ə. - Söhbət təbii sərvətlərin çoxluğundan getmir.

L.P. -Hər halda, təbii sərvətlər büdcəyə təsir edir. İcazənizlə mən Radiomuzun dinləyicilərinə bildirim ki, bizim bu axşamkı verilişimizin birinci hissəsində qonağımız Azərbaycan Respublikasının Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovdur. Söhbətimizi uzun illərdir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişənin həlli ilə bağlı davam edən və heç bir nəticə verməyən danışıqlarla bağlı, həm də Fransa ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin yaranmasının 25 illiyini qeyd etmək üçün  martın 14-də Azərbaycan Prezidentinin Fransaya səfəri üzərində qururuq. Qeyd etdiyiniz kimi, ölkəniz müstəqillik əldə edəndən sonra üç dəfə Fransa prezidentləri Azərbaycana səfər etmişlər. Mən istərdim ki, bir qədər tarixə üz tutaq və sonra biz Ermənistanla olan münaqişəyə qayıdarıq. Sizin ölkənin tarixi ilə bağlı. Siz qeyd etdiniz ki, 1918-ci ildə müstəqillik əldə etmisiniz. Tarixin daha dərinliklərinə getdikdə isə sizin ölkə daha qədimlərdən bəri əyalət şəklində mövcud olub. Mən istərdim ki, bir qədər Azərbaycanın mənşəyindən danışardınız. Həm də din ilə bağlı. Siz bildirdiniz ki, ölkənizdə fərqli dinlərə qulluq edən və çox gözəl şəkildə birgə yaşayan dini icmalar var. Bundan savayı ölkənizdə nəhəng innovativ tikintilər gedir. Bu tikintilər çox estetik və müasirdirlər. Bu müasir tikintilər Bakıya güclü identifikasiya və xüsusi imic verirlər. Bəlkə tarix ilə söhbətimizə davam edək.

E.Ə. - Bəli, Azərbaycan sivilizasiyanın beşiyi sayılan bir ərazidə yerləşir. Heç kəs, yəqin ki, mübahisə etməz ki, Cənubi Qafqaz hələ paleolit dövründən yaşayış məskəni olmuş bir ərazidir. Azərbaycan tarixin fərqli dönəmlərində fərqli imperiyalar tərkibində fərqli şahlıqlar görüb. Tarixən də o həmişə fərqli yollar, fərqli sivilizasiyaların kəsişməsində olub. Osmanlı, fars və rus imperiyaları arasında. Bugünkü Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycanı əhatə etmir, çünki o, 1813 və 1828-ci illərdə rus və fars imperiyaları arasında iki yerə bölünüb. Kiçik hissə Rusiyanın ərazisinə düşmüş və sonrakı tarixi və geosiyasi hadisələr nəticəsində o, müstəqil dövlətə çevrilib. Böyük hissə isə İran ərazisində qalıb. Bu gün İran İslam Respublikasının tərkibində 25-30 milyon azərbaycanlı mənşəli iranlı var və bu, bizim cənub qonşumuz olan İranda ən böyük etnik çoxluqdur. Azərbaycanın qədim İpək Yolu üzərində olması, buradakı iqlim zənginliyi, onun geosiyasi, geostrateji mövqeyi burada fərqli dinlərin, fərqli etnosların, fərqli mədəniyyətlərin, fərqli mətbəxlərin olmasını şərtləndirirdi.

L.P. - Elə bu məqamda icazənizlə bir haşiyəyə çıxaq. Qastronomiya dediniz, yadıma düşdü: siz Novruzu – Bahar bayramını qeyd etməyə hazırlaşırsınız.

E.Ə. - Bəli, Azərbaycan da bir sıra dövlətlər kimi Novruz bayramını qeyd edir. Novruz – Yeni gün anlamını verir. Bu bayramın mahiyyətində heç bir dini çalar yoxdur. Çünki bu bayram çox-çox qədimlərdən gəlir. Ola bilsin ki, bu bayram oda sitayiş edənlərin – zərdüştlərin dövründən gəlir. Zərdüştliyin izləri bu gün də Azərbaycan ərazilərində qalmaqdadır. Bu bayram təbiətin oyanışına təsadüf edir. Bu, dostluq, birgəyaşayış bayramıdır. Bir neçə il bundan əvvəl BMT-nin Baş Assambleyası Novruzun beynəlxalq bayram olduğunu elan etdi. Çünki təkcə Azərbaycanda deyil, Orta Asiyada, İranda, Türkiyədə, Pakistanda və digər ölkələrdə Novruzu bayram kimi qeyd edirlər.

L.P. - Bu bayram necə keçirilir?

E.Ə. - Çoxlu adət-ənənələr qeyd olunur bu bayramda. Bayram şirniyyatı hazırlanır, fərqli ədviyyatlar və çərəzləri ilə hazırlanmış plov bayram gününün əsas yeməyi sayılır. Bütün mənfiliklərin, azar-bezarın ötən ildə qalması üçün bayram axşamı insanlar od üzərindən tullanırlar. Bu ənənələr Azərbaycanda hətta sovet dönəmində belə o dövrün siyasi ideologiyası tərəfindən yaxşı qəbul olunmasa da, qorunub saxlanıb. Bu bayram bizim mədəni sərvətimizin tərkib hissəsidir. Bu bayram fərqli etnosları, fərqli mədəniyyətləri birləşdirir və ona görə də çox sevilir. Bu müxtəliflik məsələsinə qayıdaraq qeyd etmək istəyirəm ki, məhz, bu müxtəlifliyin qorunması sayəsində Azərbaycan açıq şəkildə dünyəviliyini bəyan edir. Bununla belə, Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti – demək olar ki, 90%-i müsəlmanlardır ki, bunların da 65 faizi şiə, qalanları isə sünnidür. Bununla yanaşı, dağ yəhudiləri, aşkenaz yəhudiləri və sefarad yəhudilərindən ibarət güclü bir yəhudi icması var. Bundan savayı, ortodokslar – ruslar, ukraynalılar və digərləri, eləcə də kiçik də olsa, katolik icması və protestantlar da var. Bu müxtəliflik bizə birgə yaşayış mədəniyyətini öyrədib. Burada birgə yaşayış harmoniyası mövcuddur. 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Respublikasındakı dünyəvilik bu gün də qorunub saxlanıb və Azərbaycan bu gün fərqli dinlərin harmoniya şəraitində birgə yaşayışı, beynəlxalq səviyyədə dinlər, mədəniyyətlər arasında dialoq  modeli kimi qəbul olunur. Papa Fransisin da bir neçə yüz katolikin yaşadığı Bakıya səfəri təsadüfi deyildi. Bu bir mesaj idi və Bakıda bunu yüksək qiymətləndirirlər. Bu onun iqamətgahından «Bakı təmkinlilik modelidir və buna dəstək verilməlidir» şəklində verilmiş mesaj idi.

L.P. - Katoliklərin sayının yüz minlərlə olduğunu söylədiniz, yoxsa, yüzlərlə olduğunu?

E.Ə. - Xeyr, xeyr, bir neçə yüz cəmisi. Amma baxmayaraq ki, onların sayı cəmi bir neçə yüzdür, onların da öz ibadət yerləri var. Kiçik bir hadisə danışım. 2002-ci ildə Roma Papası 2-ci Jan Pol ilk dəfə Azərbaycana baş çəkəndə onun Azərbaycanın əvvəlki prezidenti Heydər Əliyevlə söhbəti zamanı Azərbaycandakı katoliklər məsələsindən danışmışdılar. O zamanlar katoliklərin sayı bir neçə onluqla sayılardı bəlkə də. Həmin görüşdə «katoliklərin ibadət yeri varmı» deyə sual olunmuşdu. Cavab «yox» olmuşdu. Amma deyilmişdi ki, istəsəniz ola bilər. Beləliklə də Bakının ən müasir məhəllələrindən birində yer ayrılmış və Vatikanın maliyyəsi ilə burada katolik kilsəsi inşa edilib. Bu kilsənin açılışını isə Papa Fransis etmişdi. Burada əsas məsələ odur ki, hər bir Azərbaycan vətəndaşının inanc azadlığı var. İnsan ibadət etmək istəyirsə, ona bunun üçün bütün şərait yaradılır.

L.P. - Qeyd olundu ki, ölkənizdəki insanların böyük əksəriyyəti müsəlmandır. Dövlətinizin  bayrağında da bu öz əksini tapır. Orada aypara şəkli var.

E.Ə. - Əslində o aypara ölkənin mənşəyini göstərir. Azərbaycan əhalisi islam dini gəlməzdən öncə xristian olmuş, ondan əvvəl zərdüştilik dininə qulluq edib. 1918-ci ildə 1-ci Respublika qurulanda da aypara müsəlmançılığın işarəsi kimi qəbul edilib. Necə ki, Fransada din dövlətdən ayrılıb, bizdə də rəsmi və ya dövlət dini yoxdur. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı ibadət etməkdə və ya etməməkdə sərbəstdir. Vətəndaşlar arasında onların etnik, dini mənsubiyyəti baxımdan heç bir ayrı-seçkilik yoxdur. Odur ki, Azərbaycanda bir dənə də olsun antisemitizm faktı olmayıb. Regiona da fikir vermək lazımdır: bizim əhatəmizdəkilər İspaniya, İtaliya, İsveçrə deyil. Biz qonşularımızı dəyərləndiririk və onlarla qarşılıqlı hörmət zəminində münasibət qurmağa çalışırıq.

L.P. - Bəli, siz İranla da qonşusunuz. Təsəvvür etmək çətin deyil. Beləliklə də münaqişə məsələsinə bir də qayıdaq. Azad olunmadan danışdınız. Hansı azadolunma?

E.Ə. - Hə, 2016-cı ilin aprelində erməni silahlı qüvvələrinin təxribatı nəticəsində hərbi əməliyyatların yenidən başlanması və o zaman azad edilmiş ərazilərdən gedir. Təmas xəttində ermənilər artilleriyadan və digər ağır silahlardan mülki əhalini atəşə tutmuşdu. Siz bizim regionun və bizim ölkənin xəritəsinə baxsanız, görərsiniz ki, təmas xəttinin biz tərəfində mülki əhalinin yaşadığı yaşayış məntəqələri var və ermənilər tərəfdə isə yalnız hərbiçilər yerləşib. Bu çox vacib bir məqamdır. Beləliklə, aprelin 1-2-də ermənilər hücum edəndə 8 nəfər mülki şəxsi qətlə yetirdilər. Azərbaycan həmişə sülh danışıqlarında sülhə meylli olduğunu göstərsə də, bu təxribatı cavabsız qoya bilməzdi. Azərbaycan həm də göstərdi ki, qanunsuz şəkildə işğal olunmuş ərazilər daim işğal altında qala bilməz. Buna görə də bizim ordu əks həmlə ilə ermənilərin cavabını verdi və 25 ildən bəridir ki, erməni işğalında qalan torpaqlarımızın 2 min hektarını işğaldan azad etdi. Rusiyanın və digər vasitəçi dövlətlərin köməyi ilə döyüşlər dayandırıldı, bu döyüşlərin genişmiqyaslı müharibəyə çevrilməsinə yol verilmədi. Buna baxmayaraq vəziyyət təhlükəli olaraq qalır və hər an irimiqyaslı döyüşlər yenidən başlaya bilər. Ermənilər tərəfindən tez-tez pozulan atəşkəs çox kövrəkdir. Durum bu cür qala bilməz. Minsk qrupunun həmsədrləri də dəfələrlə bəyan ediblər ki, bu münaqişənin sülh danışıqları ilə həlli yolunu tapmaq lazımdır. Münaqişə tərəflərinin hərəsinin öz mövqeyi olsa da, beynəlxalq hüquq deyilən bir şey var ki, hər kəs ona hörmətlə yanaşmalıdır. Ərazi bütövlüyü, Azərbaycanın suverenliyi prinsiplərinə hörmət olunmaldır.

L.P. - Məndə bir dinləyici sualı var. Təəccüblənməyin, mən sualı oxuyuram. Həm də hər iki tərəf dinlənilsə, hər iki tərəfin baxışları bilinsə, yaxşı olar.

E.Ə. - Əlbəttə.

L.P. – Bu sualda deyilənlər məni çox təəccübləndirir: «Azərbaycan həmişə Türkiyəyə dəstək verib və dəstək verməkdə davam edir. Çoxlu anti-erməni proqramlar, ermənilərə yönəlmiş pis niyyətlər var. Bu dövlət həmişə erməni soyqırımını inkar edib. Bu ölkənin hökuməti bu soyqırımını tanıyırmı, yaxud dərsliklərində ermənilərin türklər tərəfindən soyqırımına məruz qalması barədə bir şey varmı?» Aydındır ki, bu faktın tanınması yoxdur, siz bu barədə - «erməni əzabkeşliyi» barədə bayaq danışdınız.

E.Ə. - Mən bu sualın məzmununa görə təəssüf edirəm. Çünki bu sualda qoyulan məsələ obyektiv sayıla bilməz. Əvvəla onu deyim ki, Azərbaycanda ermənilərə qarşı heç bir düşmənçilik yoxdur. Bu gün də qarışıq ailələrdə 30 min erməni mənşəli Azərbaycan vətəndaşı var və onlar Bakıda və digər şəhərlərdə Ermənistanla aramızdakı münaqişəyə baxmayaraq tam təhlükəsiz şəkildə yaşamaqda davam edirlər. Regiondakı insanların iztirablarından danışanda mən orada yaşayan bütün insanları, o cümlədən də erməniləri nəzərdə tuturdum.

L.P. - Burada sual olunur ki, Azərbaycan erməni soyqırımını tanıyıbmı?

E.Ə. - Xeyr, Azərbaycan o bölgələrdə olan hadisələri soyqırımı kimi dəyərləndirməyib. Əvvəla, bu hadisələri tarixçilər araşdırmalıdır. Azərbaycan eyni hadisəyə bir yerdə bir cür, başqa yerdə fərqli şəkildə qiymət verməyin tərəfdarı deyil. Məsələn, 1992-ci ilin 26 fevralında Xocalıda ermənilər Azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törədiblər.  

L.P. - Razıyam. Hansısa şəraitdə 600 nəfərin qətlə yetirilməsi ilə Türkiyənin törətdiyi soyqırımı arasında bir fərq vardır. Yəni burada din faktorunun təsiri varmı: Azərbaycan islam ölkəsidir. Türkiyə də islam ölkəsidir. Ermənistan isə xristiandır. Burada bir islam həmrəyliyindən söhbət gedə bilərmi?

E.Ə. - Siz qeyd elədiniz ki, həmin gecə 613 nəfər qətlə yetirilib. Görün soyqırımını qarşısının alınmasına dair beynəlxalq konvensiya nə deyir: soyqırımı aktı o akt sayılır ki, hansısa əhali etnik mənsubiyyətinə görə qətlə yetirilir. Burada önəmli olan insan sayı deyildir. Əsas olan niyyətdir. Ermənistan ordusunun niyyəti azərbaycanlıları azərbaycanlı olduğu üçün qırmaq olub. Sizin o «erməni soyqırımı» dediyiniz fakt heç BMT tərəfindən tanınmayıb. İkinci dünya savaşı zamanı baş verənlərə BMT qiymət verib. Sizin dediyiniz «erməni soyqırımı»nın isə iyirmiyə qədər dövlət tanıyıb. Budur fərq. Ona görə də bu iki hadisə arasında paralellik işarəsi qoymaq olmaz.

L.P. - Qonşuluqdakı türk hökumətinin də nə qədər olmasa, təzyiqi olar.

E.Ə. - Dünyada 12 dövlət Xocalı soyqırımını tanıyıb. Bu ermənilərlə azərbaycanlılar arasındakı münaqişənin ən dəhşətli qırğınıdır.

L.P. - İndi verəcəyim suala yalnız bir baxış bucağından münasibət olacaq, o da sizinki olacaq. Nə baş verdi ki, ermənilər gedib 613 nəfər mülki şəxsi qətlə yetirdilər? Axı erməni ərazilərində yaşayan digər azərbaycanlılar var.

E.Ə. - Cənab Pultye, ermənilərin Xocalı soyqırımını törətməkdə niyyəti o torpaqlarda azərbaycanlıların kökünü kəsərək başlamış olduqları etnik təmizləmə işlərini başa çatdırmaq idi. Axı, onların bu torpaqlara olan iddialarının heç bir əsası yoxdur.

L.P. - Deməli, ermənilər ora əhalini köçürtmək üçün gəlmişdilər.

E.Ə. - Onlar bu gün də həmin siyasəti davam etdirirlər. Azərbaycanlıların silah gücünə qovulduğu ərazilərdə bu gün onlar Suriyadan, İraqdan gətirilmiş erməni əhalini məskunlaşdırırlar. Beləliklə də onlar demoqrafik durumu dəyişmək istəyirlər. Bu isə beynəlxalq humanitar hüquqa görə tam qanunsuz ilhaqdır. Siz din amili barədə də soruşdunuz. Mən bu münaqişənin bu cür interpretasiyasının tam əleyhinəyəm. Bu münaqişə başlayandan bəri din faktoru heç vaxt əsas səbəb olmayıb. Bu faktor qərbdə erməni lobbisinin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış yanlış təsəvvürdür. Dediyiniz kimi, Ermənistan xristian, Azərbaycan isə müsəlman dövləti hesab olunur və qərbdə ermənilərə bir rəğbət var.

L.P. - Siz deyirsiniz ki, əvvəl din faktoru olmayıb, amma indi var?

E.Ə. - Tamamilə doğrudur. Manipulyasiya edilir. Elə ki, ermənilər gördülər ki, işğal edilmiş ərazilərin boşaldılması istiqamətində beynəlxalq səviyyədə güclü təzyiqlər var, mən BMT-nin TŞ-nın 1993-cü il tarixli qətnamələrini nəzərdə tuturam, - başqa yollarla böyük güclərin rəğbətini qazanmağa çalışdılar. Həmin dövlətlərin də əksəriyyəti xristian dövlətləridir.

L.P. - İstəsəniz bu məqama bir də qayıdarsınız. İndi isə bilmək istərdim ki, ermənilərin bu torpaqlara iddialarının əsasında nə durur?

E.Ə. - Ermənilər iddia edirlər ki, guya bu torpaqlar tarixi erməni torpaqlarıdır. Tarixçilər sizə bunu sübut edə bilərlər ki, bu, həqiqətin tam əksidir. Mən sizə nümunələr göstərdim, istəsəniz yenilərini də təqdim edə bilərəm.

L.P. - Siz dediniz ki, bu ərazilərdə çoxlu sayda balaca əyalət dövlətçikləri olub.

E.Ə. - Bilirsinizmi, Dağlıq Qarabağ tarixi Azərbaycan torpağıdır. Bu yaxınlarda ermənilər işğal olunmuş ərazilərdə türk sözü olan «Dağlıq Qarabağ» adının özlərinin düşündüyünə görə, guya erməni sözü ilə əvəzlənməsi üçün referendum keçirdilər. Əslində onların təklif etdiyi bu yeni söz də elə türk sözüdür. Bu ərazilər tarixən Azərbaycana məxsus olub. Çoxlu sayda rəvayətlər, hekayələr, tarixi sənədlər göstərir ki, Dağlıq Qarabağ həmişə Azərbaycanın ürəyi olub. Bu işğalın əbədiləşməsinə, torpaqlarımızda ikinci erməni dövlətinin yaradılmasına heç vaxt dözümlülük göstərməyəcəyik. Azərbaycan sülh siyasəti yeridir. Biz müharibənin yenidən alovlanmasını, yenidən hər iki tərəfdən qurbanlar verilməsini istəmirik. Elə buna görə də Fransa, Rusiya və ABŞ bizə stol arxasında əyləşib kompromis variantlar axtarmağı təklif edəndə biz hər dəfə hazır olduğumuzu bildirmişik. Amma hər dəfə görəndə ki, sülh üçün edilmiş hər bir cəhd ya hərbi əməliyyatların yenidən fəallaşması, danışıqların pozulması yolu ilə, ya status-kvonun möhkəmləndirilməsinə yönəlik hansısa tədbirlərin düzənlənməsi ilə, məsələn, bölgəyə  seçkili orqan üzvlərinin, o cümlədən də fransızların səfərlərinin təşkil olunması, Azərbaycanın işçal altındakı ərazisində yerləşən şəhərlərin Fransa icmalarına aid şəhərlərlə «qardaşlaşdırılması» və ya da digər yollarla pozulur, bir daha anlayırsan ki, ermənilər sülhə nail olmaq istəyindən nə qədər uzaqdırlar. Beləliklə də onlar vaxt qazanmaq istəyirlər.

L.P. - Burada siz Azərbaycan Respublikasının səfiri kimi öz mövqeyinizi ifadə etdiniz və çox normaldır. İndi isə deyin, nə oldu, nə baş verdi ki, sonda iki ölkə arasında bütün əlaqələr kəsildi?

E.Ə. - Hər halda hansısa əlaqələr qalmaqdadır. Yalnız dövlət başçıları və ya XİN səviyyəsində deyil. Bu yaxınlarda bir QHT bu işlərə müdaxilə edib, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh yaratmaq öhdəliyi götürmüş şəxslər yaxşı xatırlayırlar ki, bir zamanlar azərbaycanlılar və ermənilər sülh içərisində harmoniyada yaşamışlar. Ermənilər və azərbaycanlıların etnik yola gedə bilməməzliyi haqda Ermənistanın keçmiş prezidenti, Qarabağ mənşəli Köçəryanın irəli sürdüyü tezis bizim üçün qəbuledilməzdir. Sovetlər dönəmində Dağlıq Qarabağ əhalisinin 65 faizi ermənilər, 25%-i isə azərbaycanlılar idi. Mən xatırlayıram, onlar birgə yaşayırdılar. Onlar arasında heç bir problem, yola gedə bilməməzlik-filan yox idi. Onlar bir yerdə yaşamış, bir yerdə işləmiş, uşaqları bir məktəbdə oxumuş, bir-birinin xeyir-şərində iştirak etmişlər. Bu həmişə mümkündür. Mənə elə gəlir ki, hər iki xalqa bu gün olacaq müharibənin nələrə gətirib çıxara biləcəyini izah etmək lazımdır. Son 25 ildə yetişmiş azərbaycanlı və erməni nəsillər bir-birilərini görməyiblər. Budur faciə.    

L.P. - Onlar sülh və əminamanlıq görməyiblər.

E.Ə. - Elədir.

L.P. - Rusiyanın bu istiqamətdə mövqeyi nədir?

E.Ə. - Biz vasitəçi üçlükdə Rusiyanın da iştirakını istəmişik. Bu gün Rusiya Fransa və ABŞ ilə birlikdə vasitəçilik missiyasını üzərinə götürüb iki xalq arasındakı düşmənçiliyə son qoyulmasında mühüm rol oynaya bilər. Məsələn, ötən ilin aprel ayındakı döyüşlər zamanı Rusiya dövlət başçısı və baş qərargahının rəisi səviyyəsində tərəflərə müraciət olundu və onları döyüşlərin dayandırılmasının zəruriliyinə inandırdılar. Elə o vaxtdan da Rusiya daha sanballı təklif  vermək rolu qazandı ki, bu da indiyə qədər olmamışdı. Bu təklif hər iki beynəlxalq prinsipin birləşdirilməsini nəzərdə tutur: bir yandan, millətlərin öz müqəddəratını müəyyənləşdirmək hüququ, bir yandan isə dövlətlərin sərhədlərinin toxunulamzlığı prinsipi. Bildiyiniz kimi, Birləşmiş Millətlərin Xartiyasından savayı ATƏT-in «Helsinki Yekun Aktı» deyilən bir sənəd də var. 1975-ci ildə - soyuq müharibə dövründə ATƏT təsis edilmişdi. Helsinki Yekun Aktı məhz, dövlətlər arasında bütün münasibətləri tənzimləmək üçün əsas sənəd kimi hazırlanmışdı. Burada on prinsip sadalanır. Millətlərin öz müqəddəratını həlletmə hüququ və dövlət sərhədlərinin pozulmazlığı prinsipi oradadır. Burada açıq şəkildə yazılıb ki, xalqların üz müqəddəratını həlletmə hüququ dövlət sərhədlərinin pozulması hesabına reallaşa bilməz. Hər üç vasitəçi dövlət nümayəndələri hər iki tərəfi razı salacaq baza prinsipləri irəli sürməyə çalışırlar. Hələliksə ortada münaqişənin həllinin hüquqi bazası var: işğalçı erməni qüvvələrinin bizim işğal olunmuş ərazilərimizdən dərhal və heç bir şərt qoymadan tərk etməsini tələb edən BMT TŞ-nın 4 qətnaməsi. Mən sizin mövzuya qayıdıram və düşünürəm ki, Ermənistan ilə Azərbaycan, ermənilərlə azərbaycanlılar arasında və həmçinin hələ də erməni işğalı altında olan ərazilərdə sülhün mümkünlüyünü hər iki tərəfə izah etmək lazımdır.  Hər iki tərəf üçün siyasi iradə lazımdır.    

L.P. - Siz indicə qeyd etdiniz ki, sizin ölkə demokratik ölkədir, bunu da sübut etdiniz, ölüm hökmü 1998-ci ildə ləğv edilib, hələ 1918-ci ildə  qadına seçki hüququ verilib, özü də əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan bir ölkədə, bu yetərincə güclü faktdır. Ermənistanda da demokratik idarə üsuludur. Deyə bilərsinizmi sizin ölkədə, eləcə də Ermənistan tərəfdə, hər halda bu mövzuya bələdsiniz, bu iki millət arasında sülhü, barışığı təbliğ edə bilən siyasi partiya varmı?

E.Ə. - Deyə bilərəm ki, Azərbaycan cəmiyyətində bir konsensus var. Regionda sülh əsas məsələdir. Sülhə nail olmaq üçünsə gərək həqiqət və ədalət zəfər çalsın.

L.P. – Bilirsiniz, mənim sualımın canı odur ki, istər siz tərəfdə, istərsə də ermənilər tərəfdə «barışmaq, sülh yaratmaq lazımdır» deyən qüvvələr varmı?

E.Ə. - Ermənistan tərəfi bilmərəm, Azərbaycan tərəfi üçün deyə bilərəm ki, «nə müharibə, nə sülh» durumunun davam edə bilməyəcəyini hamı anlayır. Elə bu da sülh danışıqlarının davam etdirilməsini zəruri edir.

L.P. - Bu istiqamətdə hökumətə təzyiqlər edilirmi?

E.Ə. - Bunun üçün hökumətə təzyiq etməyə gərək yoxdur, çünki hökumət də bunu deyir, sülh istəyir, başqa şey istəmir.

L.P. - Əlbəttə siz səfirsiniz, belə də deməlisiniz.

E.Ə. - Xeyr, xeyr! Azərbaycanda müharibə partiyası, sülh partiyası deyilən bir şey yoxdur. Cəmiyyətdə bir konsensus var. Mən qeyd etdim ki, hər 8-9 azərbaycanlıdan biri qaçqındır.

L.P. - Bəli, xüsusilə də müharibənin zərərinin birbaşa toxunduğu adamlar.

E.Ə. - Elədir. Bu adamlar müharibənin yenidən alovlanacağı halda nələrin baş verəcəyini gözəl anlayırlar. Ona görə deyirəm ki, hər iki tərəfi inandırmaq lazımdır ki, sülhə nail olmaq vacibdir. Buna nail olmaq üçün isə üzərində sülhün bərqərar olacağı baza olmalıdır, prinsiplər olmalıdır.

L.P. - İndi isə mən istərdim ki, iqtisadi inkişafdan danışaq. Doğrudan da iqtisadi inkişaf inanılmaz sürətlə gedir. Sizdəki o üç bina... Bizdə Parisin çoxlu simvolları arasında Eyfel qülləsi, Zəfər Tağı, Notre Dame kilsəsi kimi simvolları var. Sizin də o üç qüllə-binanız var. Budur, Bakıdan təzəlikcə qayıtmış Filip D`Ete canlı yayımda bizə qoşulur.  Söhbətimizi davam etdirməzdən öncə dinləyicilərimizə bildirmək istəyirəm ki, siz Fransız həyatının azad gündəliyi- Radio Kurtuazi-ni dinləyirsiniz. Qonağımız Azərbaycanın Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovdur. Biz bundan şərəf duyuruq. Biz Bakı, möhtəşəm inkişaf və o məşhur qüllə-binalar mövzusuna qayıdırıq. Bu qüllə-binalar necə adlanır? Onların adı varmı?

E.Ə. -  Alov qullələri. Bəli, bəli Alov qüllələri. Alovun bizim üçün tarixi mənası var və bizlərdə od müqəddəs sayılıb həmişə. Baharın gəlişi kimi qeyd etdiyimiz Novruz bayramı da qədimdə Azərbaycanda məskunlaşmış zərdüştilərdən gəlir. Bu yerdən çıxan təbii qaz müqəddəs qüvvə kimi dəyərləndirilib. Azərbaycanın inkişafının simvolu yalnız bu üç qüllə deyil. Amma bu qüllə-binalar uğurlu alınıb. Bilirsiniz, mənim üçün Bakının simvolu Qız Qalasıdır. Bu 12-ci yüzillikdən gələn bir abidədir.  

L.P. - Bəli, bəli, bu Qız Qalası haqqında mən nə isə oxumuşdum. Hansısa bir bakirəliklə bağlılığı olan bir rəvayət...

E.Ə. - Bəli. Bunu daha yaxşı anlamaq üçün sizi Bakıya dəvət etmək lazımdır. Qalada bir muzey var və bu muzeydə onun nə üçün belə adlanmasına dair müxtəlif versiyaların olduğu nümayiş olunur. Qız Qalası Bakının ən qədim hissəsində yerləşir və Bakının nə qədər qədim bir şəhər olduğunun sübutudur. Odur ki, bu abidə bəşəriyyətin mədəni irsi kimi UNESCO tərəfindən qeydiyyata alınıb. Bundan başqa o dövrə aid olan Karvansaray, hamam binası, məscid və digər tarixi abidələr var ki, bunlar da Bakının yarandığı zamanlara aiddirlər. Bakı, məhz, İpək Yolu üzərində yerləşdiyi üçün bu cür müxtəlifliyin məkanına çevrilib. Bakını gəzərkən Azərbaycandakı dinamik inkişaf da görünür. Bu iqtisadi inkişaf dövründə göstəricilər üç dəfə artıb.

L.P. - Xüsusilə qaz, neft resursları hesabına...

E.Ə. - Bəli, əvvəla, yaxşı idarəçilik hesabına... təbii sərvətlərdən gələn gəlirlər hesabına,  həm də digər sahələrə yatırımlar edilir. Başa düşülür ki, neft-qaz ehtiyatları sonsuz, əbədi deyil. Odur ki, bizim iqtisadiyyatın inkişafı yalnız neft və qazdan asılı olmamalıdır. Bunun üçün də iqtisadiyyat  diversifikasiya olunur.

L.P. - Son illər siz neftin qiymətinin düşməsindən əziyyət çəkirsinimi?

E.Ə. - Əlbəttə əziyyət çəkirik. Qiymət birdən-birə düşdü. Özü də üç dəfə. Bir vaxtlar neftin qiyməti 120-130 dollar idi. Bu gün isə hardasa 50 dollar ətrafındadır. Hələ bundan da aşağı düşmüşdü. Düzdür, bizim neft ehtiyatlarımız körfəz ölkələrininki ilə müqayisə olunmasa da  büdcəyə gələn gəlir üç dəfə azalıb. Beləliklə də hökumət də, insanlar da anladılar ki, neft asılılığından qurtulmaq və qeyri-neft, qeyri-qaz sektoruna yatırım etmək lazımdır. Elə buradan da sərvətlərimizi - turizmi, kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək zərurəti yaranıb. Kiçik bir ölkədə, Fransadan təxminən altı dəfə kiçik bir ölkədə dünyada mövcud olan 12 iqlim qurşağının 9-u mövcuddur. Qafqazın ətəklərində, dəniz, dağ, meşə, çay, göl, subtropik zona, bir sözlə, turizm üçün lazım olan hər cür imkanlar var. Üzümçülük də ta qədimdən Azərbaycanda inkişaf etmiş sahə olub. Bu sahədə biz Fransanın, İtaliyanın üzümçülük mütəxəssisləri ilə yaxından əməkdaşlıq edirik.

L.P. - Şərabçılıq da?

E.Ə. - Bizim söhbətin əvvəlində  qeyd etdiyim ki, Azərbaycan dünyəvi ölkədir və spirtli içkilərdən istifadə olunması qadağan deyil. İnsanlar bu sahədə də sərbəstdirlər. Yalnız şərab deyil, araq və digər sərt  içkilər də işlənir. İndi bizim yatırım cəlb etmək istədiyimiz digər sahələrə gəldikdə, onu deyə bilərəm ki, biz Azərbaycanı yükdaşıma nəqliyyatının regional qovşağına çevirmək iddiasındayıq. Bilirsiniz, Çin İpək Yolunu bərpa etmək məqsədi ilə «bir yol – bir kəmər» layihəsi irəli sürüb. Biz isə burada Avropa və Asiya arasında körpü olmaq öhdəliyini öz üzərimizə götürməyə hazırıq. Bu il Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası başa çatmalıdır. Yenə də Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə. Yolun bu hissəsi çox vacibdir və o, Çini dəmir yolu vasitəsi ilə Şərqi Avropa ilə birləşdirəcəkdir. Daha sonra Rusiya-Azərbaycan-İran – şimal-cənub koridoru.  Bu da bir layihədir. Bizim İranla sərhəd yaxınlığındakı hissənin də maliyyələşməsi başa çatdı. Hesab edirəm ki, hər iki layihənin inauqurasiyasından sonra Azərbaycanın müxtəlif qitələri birləşdirən tranzit ölkəsi kimi rolu və əhəmiyyəti daha da artacaq. Sırf ticarət baxımından dəyərləndirsək, görərik ki, Çindən Avropaya malların daşınması 12 gün azalacaqdır. Bu gün mallar 40 günə daşınır.

L.P. - Sırf mənim şəxsi marağımdan irəli gələn bir sual vermək istəyirəm, yəqin ki, dinləyicilərimiz üçün də maraqlı olar: Qarabağda neft varmı?

E.Ə. - Xeyr. Qarabağda təbii sərvətlər yoxdur. Burada dağlar, meşələr, çox gözəl mənzərələr var. Amma ermənilərin işğalı altında olan Dağlıq Qarabağın ətrafında, məsələn, Kəlbəcərdə qızıl yataqları var. Bu yataqlar işğalçılar tərəfindən istismar edilir. Kəlbəcər elə bir bölgədir ki, orada heç vaxt erməni yaşamayıb. Bu, Dağlıq Qarabağı əhatə edən və hal-hazırda sanitar kordon kimi istifadə olunan yeddi rayondan biridir.  

L.P. - Bildiyiniz kimi, bizə dinləyicilərdən suallar gəlir və mən onları oxuyuram. İndi daha bir sualımız var. O bir qədər sərtdir. Amma bir şey yaxşıdır ki, hər iki tərəf öz fikirlərini ifadə edə bilir və bunu çox müsbət qarşılayıram.  Adam yazır ki, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında münaqişə Dağlıq Qarabağla bağlı yaranıb. 90-cı illərdə azərbaycanlılar ermənilər sıxışdırmağa başlayıblar və bu sıxışdırmanın nəticəsində münaqişə yaranıb. Bizim qonağımız, cənab səfir söylədi ki, büdcəsi Azərbaycanın büdcəsindən qat-qat aşağı olmasına rəğmən, Ermənistan təcavüzkardır. Bu büdcə üstünlüyü mən hesab edirəm ki, danışıqlarda öz təsirini göstərməyə bilməz.

E.Ə. - Mən şərh verə bilərəmmi?

L.P. - Əlbəttə.

E.Ə. - Adam yazır ki, ermənilər əleyhinə təqib və hədələr 90-cı illərdə başlayıb. Hesab edirəm ki, bir az tarixin dərinliklərinə getmək lazımdır. Əslində, ermənilərin Dağlıq Qarabağda yerləşdirilməsi təxminən 170 il bundan əvvəl olub. O zaman rus çarının belə bir məqsədi olub ki, Qafqazda yaşayan və etimad göstərmədiyi müsəlman əhalini xristian əhali qarışdırsın. Daşlıq Qarabağda ermənilərin özləri bir abidə ucaltmışdılar və bu abidə ermənilərin Dağlıq Qarabağa gəlişinin 150 illiyinə həsr olunmuşdu. Münaqişə təzə başlayan zaman ermənilər dərhal o abidəni yox etdilər. Çar erməniləri öz məqsədləri üçün bura yerləşdirmişdi.

L.P. - Bura strateji bir yer olduğu üçünmü?

E.Ə. - Tamamilə doğrudur. «Parçala - hökm sür» siyasətini həyata keçirmək üçün. Rusiyanın cənub sərhədlərində yerləşən bu dağlıq ərazilər Rusiyanın ucqarları olub və Rusiyanın İran ilə, Türkiyə ilə sərhədləri burdan keçib. Onlar digər bölgələrdən qovulmuş erməniləri burada yerləşdirmişlər. Əgər siz Dağlıq Qarabağın sərhədlərinə baxsanız, sizdə bir sual yarana bilər: bu niyə belədir? Erməni çoxluğunu təmin etmək üçün. Çünki əgər ərazi dördbucaqlı olsaydı, erməni çoxluğunu təmin etmək mümkün olmazdı. Bir daha təkrar edirəm ki, ermənilərin əleyhinə xüsusi bir fikir yoxdur. Biz bizim erməni vətəndaşların yaşadığı ərazilərdə sülhü bərpa etmək istəyirik.

L.P. - Aydındır. Başa düşdük. Bizim dinləyicilərimizdən birinin yetərincə düşündürücü, ağıllı bir sualı var. «Axşamınız xeyir. Müharibə cinayətini soyqırımı ilə qarışdırmaq lazım deyil. 600 nəfərin qətlə yetirilməsi daha çox hərbi cinayət hesab etmək olmazmı, nəinki soyqırımı?»

E.Ə. - Mənim fikrimcə, bu hər ikisidir. Niyə müharibə cinayəti? Çünki cinayət müharibə vaxtı hərbiçilər tərəfindən törədilib. Niyə soyqırımı? Çünki, mən artıq soyqırımının beynəlxalq soyqırımın qarşısının alınmasına dair konvensiyadakı tərifini dedim. Burada bu cinayətin tərifi aydın şəkildə yazılıb, hansı hərəkətlər soyqırımı hesab oluna bilər. Hətta ermənilərə qarşı soyqırımı sözünün siyasi və diplomatık anlamda işlənməsinə də baxmaq olar.

L.P. - Bizim dinləyicilərdən biri cənab səfirin fransızcasına valeh olduğunu bildirir.

E.Ə. - Çox sağ olun. Mən doğrudan da xoşhallandım. Azərbaycan frankofon ölkələri sırasına daxil olmasa da, artıq, neçə illərdir ki, fransız dilinin və mədəniyyətinin öyrənilməsinə və təbliğinə çox diqqət və maliyyə vəsaiti ayırır. Mən sizə iki konkret misal çəkmək istəyirəm. 2011-ci ildə Prezident Sarkozi Bakıya gələndə Bakı fransız liseyinin təməl daşı qoyma mərasimində iştirak etdi. 2014-cü ildə Prezident Holland Bakıya gələndə Prezident İlham Əliyev ilə birgə bu liseyin açılışını etdilər. Bu zaman belə bir sual yaranmışdı: Niyə bir gün Fransa-Azərbaycan Universiteti yaradılmasın? Beləliklə də iki il sonra, fikrimcə, bu rekord vaxt göstəricisidir, - sentyabrda bu Universitet öz qapılarını tələbələrin üzünə açdı. İndi bu Universitet UFAZ adlanır. Bundan savayı bir sıx əməkdaşlıq layihəsi də vardır: Azərbaycan Neft Sənayesi Universiteti bir tərəfdən, Strasburq Universiteti və Rein Universiteti Fransa tərəfdən. Burada söhbət 140 tələbənin təhsil almasından və onların diplomlarının burada  - Fransada tanınmasından gedir. Bu iki misal bizim fransız dilinə, fransız ədəbiyyatına, fransız mədəniyyətinə bağlılığımıza nümunədir. Buna başqa bir misal da çəkim: Fransa icmalarının Azərbaycan şəhərləri ilə mərkəzdən idarə olunmayan əməkdaşlığı çərçivəsində kənd rayonları məktəblərində fransız dilli müəllimlərinin cəlb olunması yolu ilə fransız dilinin tədrisi. Fransa hökuməti Azərbaycanın siyasi istək göstərərək rayonlara qədər bu əməkdaşlıq proqramlarını aparmağını çox bəyənmiş və bunun ardınca ötən il Fransa və Azərbaycan arasında mərkəzdən idarə olunmayan pilot layihələr komitəsi yaradılıb. 2011-ci ildən bəri Fransanın 24 şəhərində Azərbaycan mədəniyyəti günləri keçirilmiş və nəticədə bu şəhərlərdən 14-ü qardaşlaşma xartiyasını imzalayıb. Bu söylədiklərim elə işlərdir ki, mədəniyyətləri, insanları bir-birinə yaxınlaşdırır. Bildiyiniz kimi, Fransada azərbaycanlılar cəmisi bir neçə min nəfər olar və Azərbaycanı Fransada yetərincə tanıtmaq üçün fransız dostlarımızın rolu böyükdür. Mənə elə gəlir ki, bugünkü veriliş özü də bu istiqamətdə gözəl bir imkan kimi dəyərləndirilməlidir. Çünki buradan biz Azərbaycan reallıqlarını Fransa auditoriyasına çatdıraraq fransız dostlarımızı maraqlandıracaq Azərbaycanla bağlı bəzi məsələləri işıqlandıra bildik. Bu, çox vacibdir.

L.P. - Ölkənizin coğrafiyası barədə, zəhmət olmasa, yəni coğrafi yeri, əhatəsi barədə nə deyərdiz?

E.Ə. - Biz 5 ölkə ilə həmsərhədik. Ölkəmiz Fransa kimi iri ölkə deyil. Bizim İranla 700 km-lik sərhədimiz var. Ermənistanla 1000 km-dən çoxdur sərhədimiz. Rusiya ilə 500 km, Türkiyə ilə 12 km-lik sərhədimiz var. 250 km isə Gürcüstanla sərhədimiz var.

L.P. – Cənab səfir, sona varmazdan öncə özünüzlə bağlı bir sual vermək istəyirəm: necə olub ki, siz fransızca bu qədər mükəmməl danışa bilirsiniz? Mən buna heyran oldum.  Sizin professional fəaliyyətiniz, Sizin Fransaya bağlılığınız barədə nə deyə bilərsiz?

E.Ə. - Mən ali təhsilimi Bakıda Xarici Dillər Universitetində almışam. Fransız dili mənim ikinci xarici dilim olub.

L.P. - Rus dilindən sonra?

E.Ə. - Xeyr, ingilis dilindən sonra. Rus dilini əlbəttə bilirəm. Sonra mən Parisdə diplomatik staj keçmişəm. Sonra isə fransızdilli ölkələrdə işləmək və fransız dilini daha da yaxşılaşdırmaq fürsətim olub. Bu tək mənə aid deyil. Biz –  səfirlikdəki bütün Azərbaycan diplomatlarının hamısı  fransız dilini gözəl bilir. Biz təkcə dil ilə maraqlanmırıq, eyni zamanda ədəbiyyat, musiqi, mədəniyyətlə maraqlanırıq.

L.P. - Mədəniyyət Mərkəzi ilə bağlı məlumatla bitirək söhbətimizi. Qeyd etdiniz ki, burada azərbaycanlılar elə də çox deyil, amma təzəlikcə bir mədəniyyət mərkəzi açılıb.

E.Ə. - Bəli, söhbət Azərbaycan səfirliyinin mədəniyyət xidmətindən gedir. Bizim bu işi görməkdə məqsədimiz Azərbaycanı: onun mədəniyyətini, ədəbiyyatını, musiqisini, reallıqlarını daha yaxşı tanıtmaq üçün mədəni tədbirlərin təşkil olunması üçün şərait yaratmaq olub. Mərkəz yetərincə dəyərli bir məkanda yerləşir: Eyfel qülləsinin ətəyində, Şarl Şoke prospektində, iş otaqları, konsert salonları, konfrans zalları, mətbuat konfransları keçirmək üçün zalları, qəbullar keçirmək üçün salonları olan beş mərtəbəli bir binada yerləşir. 3 000 m2 sahəsi var. Bəzən elə olur ki, bizimlə münasibəti olan bəzi qurumlar bizə tədbirlərini orada keçirmək üçün müraciət edirlər və buna icazə veririk. Burada heç bir biznes marağı güdülmür. Bu hər kəs üçün maraqlıdır. Budur, Eyfel qülləsinin düz ətəyində dalğalanan Azərbaycan bayrağını görmək mənə xoşdur.

L.P. - Doğrudur, qürurvericidir. Beləliklə, biz sizə gəldiyinizə görə minnətdarlıq edirik. Sonda biz sizə Ermənistanla olan bu münaqişədə hər kəsin maraqlarını təmin edən sülhə nail olmağı arzu edirik. Bəlkə sonda kiçicik bir yekun sözü söyləyəsiniz?

E.Ə. - Əlbəttə. Mən bu imkandan istifadə edərək Azərbaycan reallıqlarını, həqiqətlərini tanıtdırmaq kimi elə də asan olmayan bir işdə bizə dəstək verən bütün dostlara minnətdarlıq etmək istəyirəm. Mən Luazdan seçilmiş deputat cənab Jan Fransua Manselin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan-Fransa Dostluq Assosiasiyasına, eləcə də digər seçkili orqanların üzvləri olan dostlarımıza, Azərbaycanla əlaqələrin gücləndirilməsində, bu il qeyd olunan Azərbaycan-Fransa əlaqələrinin 25 illiyində iştirak edən – istər siyasi, istər iqtisadi, istər digər bütün sahələrdə əməkdaşlıq edən hər kəsə minnətdarlıq edirəm. Mən Fransa və Azərbaycan arasında əlaqələrin gələcəkdə daha yüksək səviyyədə inkişaf edəcəyi ilə bağlı çox nikbinəm. Görməli çox iş var. Böyük potensial var. Bu potensial bizim bir neçə gün öncə Parisə gəlmiş prezidentimiz İlham Əliyevin prezident Holland ilə görüşündə də təsdiq edilib.

L.P. - Çox sağ olun.

E.Ə. - Siz sağ olun.