Görünür, ABŞ prezidenti Vaşinqtonun dörddə üç əsr ərzində qurduğu liberal qlobal nizamdan imtina edir və köhnə kontinental tərəfdaşlığı faktiki olaraq təhdid edir.

Donald Trampın birinci dövründə onun baş məsləhətçilərinin qaçılmaz vəzifəsi ABŞ Prezidentinin bədahətən qərarlarını “rasionallaşdırmaq” idi. İkinci müddətində Tramp, məsləhətçiləri və hətta MAGA hərəkatındakı tərəfdarları qədər ekstremal görünmür. Ona iki qələbə qazandıran “Amerikanı yenidən möhtəşəm et!” şüarı onun siyasi təcrübələrinin yalnız ilk qurbanıdır. İkinci qurban Ukrayna, üçüncüsü Avropadır. Bütün bunlar Vaşinqtonun Ukrayna müharibəsini və Yaxın Şərq müharibələrini bir kənara qoyaraq Çinlə, Hind və Sakit okeanlardakı problemlərə qarşı durmağa yönəlməsi adı altında baş verir. “Keçmiş prezident Barak Obamanın İraqda etdiyi kimi diqqəti bir sahəyə cəmləmək və digərindən geri çəkilmək həm səhv, həm də təhlükəli bir şeydir” – Senatdakı Respublikaçılar qrupunun keçmiş sədri Mitç MakKonnell deyib.

Tramp, deyəsən, İkinci Dünya Müharibəsindən və Soyuq Müharibədən sonrakı dövrlərə son qoymaq istəyir. O, Birləşmiş Ştatların dörddə üç əsr ərzində qurduğu liberal qlobal nizamdan imtina edir. Bu, Avropa ilə tərəfdaşlığı faktiki olaraq təhdid edir. O, Qərbin “üst quruluşunu” dağıtmağa çalışır. Amerikanın müttəfiqlərini hədəf alır və düşmənlərinə yaxınlaşır. O, avropalılara müttəfiq və tərəfdaş kimi deyil, müştərilər kimi yanaşır və hesab edir ki, onlar ABŞ-a ticarət baxımından “düşmənlərdən də pis” yanaşırlar. Bu, prezident Corc Buşun müdafiə naziri Donald Ramsfeldin Avropanı “köhnə qitə” kimi təsvir etməsindən, hətta Robert Kaqanın “Cənnət və Qüdrət” kitabında “Amerikalılar Marsdan, avropalılar Veneradandır” ifadəsindən də kənara çıxır. Avropa ilə tərəfdaşlıq həmişə davam edib. Avropalılar heç vaxt Amerika rəsmisindən, ABŞ-ın vitse-prezidenti Ceyms Vensin dediyi kimi heç nə eşitmədilər: “Məni hər şeydən çox Avropa üçün narahat edən təhlükə Rusiya, Çin və ya hər hansı digər xarici tərəf deyil, məni narahat edən daxildən gələn təhlükədir. Bu, Avropanın bəzi fundamental dəyərlərindən uzaqlaşmasıdır”. Vensin bu sözləri Avropa liderləri tərəfindən sərt tənqidlə qarşılanıb. Yaxşı, bunlar nə vaxt baş verir? Bu, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada baş verən ən böyük savaş – Rusiyanın Ukraynanı işğalı zamanı baş verir.

Lakin Avropa Amerikanın təhlükəsizlik çətirinə arxalanaraq öz taleyindən qaçmağa davam edə bilməz. O, tarixə uzun bir fasilə verdi və indi Trampın onu təqaüdə qoyması lazımdır. Varşavada yerləşən Strateji Araşdırmalar Mərkəzindən Simon Sarfati deyir ki, “Avropa dünyada gücdür, lakin qlobal güc deyil”. Tarixçi Pol Conson Avropanı yunan-Roma-Xristian mədəniyyətinin evliliyindən doğan tarixini tərk etmiş xəstə bir qitə kimi görür. Conson xəbərdarlıq edir ki, “totalitarizm Russo və Nitsşedən Hegel və Marksa qədər Avropa fəlsəfəsində köklərə malikdir”.

Ancaq Birləşmiş Ştatlar bu gün daha yaxşı vəziyyətdə deyil. Prezident Obama: “Biz koqnitiv böhrana giririk. Amerikalılar həqiqəti yalandan ayırmaq qabiliyyətini itiriblər və demokratiya iflasa uğrayacaq”, – deyib. Tramp İlon Maska əlində qılıncla dərin və inzibati dövlətə hücum etməyə icazə verir və bir qrup zəngin adamla birlikdə oliqarxik hakimiyyəti və onun qərarlarını idarə edir. Bəlkə də Avropa tarixdən yorulub. Əsrlər boyu müstəmləkəçilik etdi və dünyanı idarə etdi. O, yalnız I Dünya Müharibəsindən və sonrakı İkinci Dünya Müharibəsindən sonra imperiya kimi fəaliyyətini dayandırdı.

Belə bir fikir hakimdir ki, Avropa ABŞ olmadan Ukraynada tək qala bilməz. Hətta Balkan müharibələrində də Amerikanın gücü münaqişələrin nəticəsini müəyyən edirdi. Avropanın Rusiya ilə qarşı-qarşıya gələ bilməməsi və ABŞ-ın NATO büdcəsinin təxminən 70 faizini ödəməsi zərurəti üçün heç bir əsas yoxdur. Xüsusən də Tramp “ABŞ muzdlu silah kimidir, müdafiəni ödə” şüarını qəbul etdikdən sonra. Avropa Birliyinin milli gəliri Ukrayna müharibəsindən əvvəl Almaniyanın milli gəlirinin 40 faizindən, Rusiyanın milli gəlirindən isə 12 dəfə az idi ki, bu da təkcə Nyu-York şəhəri ilə eyni idi. Statistikaya görə, AB ölkələrində 1,3 milyon əsgər var. Lakin Moskva ilə AB arasında hərbi rəqabət balanssızdır. Fransa və Almaniyanın AB ölkələrini NATO xaricində, lakin ondan müstəqil olmayan bir Avropa strategiyası qəbul etməyə çağırmaq səyləri hələ də maneələr, qeyd-şərtlər, rifah dövlətləri üçün qorxu və İkinci Dünya Müharibəsindən sonra həyata keçirilən “Marşal Planı”ndan bəri işçilərin boş qalması ilə bağlı narahatlıqlarla qarşılanır. Bundan əlavə, Polşa prezidenti Andrey Duda deyir ki, “Avropa Amerika silahlarından çox asılıdır”.

Burada Tramp Avropaya rol vermədən (Kiyevi külli miqdarda pul və silahla təmin edən) və Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskiyə danışıqlarda yer ayırmadan Ukrayna müharibəsinin ABŞ-Rusiya ikitərəfli həlli ilə bağlı danışıqlara başlamaq qərarına gəlir. Ağ Evdə heç kim Andrea Kendall Taylor və Mixael Kofmanın sözlərinə qulaq asmır: “ABŞ və Avropa Rusiyaya müqavimət göstərmək üçün indi sərmayə qoymalıdır, yoxsa sonra daha yüksək qiymət ödəyəcəklər”.