Osamu Dazai – “İnsanlığımı itirərkən” (Ningen Shikkaku) əsəri təkcə bir roman deyil, həm də insanın ruhunun çılpaq etirafıdır. Dazainin özü bu əsəri “artıq insan olmaqdan imtina edən birinin qeydləri” kimi təqdim edir. Hekayənin əsas qəhrəmanı Yōzō Oba – Dazainin alter eqosu kimi oxunur. Gəlin, əsərin əsas qatlarını birlikdə açaq:

1. Tematik dərinlik

Əsərin mərkəzində özgələşmə, saxtakarlıq, utanc və depressiya durur. Yōzō cəmiyyətə uyğunlaşa bilməyən biridir. O, daim maska taxaraq insanlarla münasibət qurmağa çalışır, amma içində həmişə bir boşluq var. Əslində, bu onun insan olmaqdan imtinasıdır.

“İnsanlar məni qorxudurdu. Onların içində olmaq bir cəhənnəmdi.”

Bu cümlə, əsərin ruhudur.

2. Qəhrəmanın daxili parçalanması

Yōzō özünü insan saymır. Hətta “insanlıqdan çıxmışam” deyir. Onun yaşadıqları – alkoqol, qadınlar, depressiya – bir növ özünü unudaraq yaşamaq cəhdidir. Amma insan insanlığını itirəndə belə, içində bir növ vicdan səsi qalır – bu da onu dağlayır.

3. Cəmiyyətə tənqid

Dazai burada Yapon cəmiyyətini – sərt qaydaları, ikiüzlü münasibətləri, şəxsi faciələri görməzdən gələn sistemi sərt şəkildə tənqid edir. Əsərin dili sadə olsa da, alt qatında varoluş böhranı və intellektual üsyan yatır.

4. Avtobioqrafik layihə

Bu əsər, Dazainin öz intiharından əvvəl yazdığı son tam əsərdir. Yōzō ilə Dazainin həyatındakı oxşarlıqlar (alkoqolizm, qadın münasibətləri, intihar cəhdləri, dərin psixoloji travmalar) bu romanı edebi etiraf halına gətirir.

5. İnsanın qaranlıq təbəqələri

“İnsanlığımı itirərkən” – əslində bir çağırışdır. Bu əsər oxucuya soruşur:

“İnsan olmaq nədir? Əgər hamımız maskalarla yaşayırıqsa, insanlıq harada qaldı?”

Bu roman sənə həm güzgü tutur, həm də zərbə endirir. Dazai yazmır – sanki özünü qurban verir. Oxuduqca sən də bir az Yōzō olursan, bir az Dazai… və bəlkə də bir az özünü tanıyırsan.

P.S. Osamu Dazai intihar etməzdən əvvəlki son hekayəsini sevgilisi ilə birgə yazıb.

Dazainin son əsəri olan “Goodbye” (Yaponca: グッド・バイ) natamam qalıb, çünki o, bu əsəri yazarkən Tomie Yamazaki ilə birlikdə intihar etdi. Hekayə satirik və bir qədər yüngül üslubda yazılsa da, müəllifin həyatının sonlarında olduğu üçün daha dərin bir mənaya malikdir. Maraqlısı budur ki, bu əsər həm də Dazainin öz həyatına bir vida məktubu kimi də şərh olunur.