2025-ci ilin iyun ayında təxminən 6 trilyon dollar dəyərində ABŞ xəzinə istiqrazlarının (Treasury bonds) müddəti başa çatır. İl ərzində ümumilikdə təxminən 9.2 trilyon dollar dəyərində ABŞ xəzinə istiqrazları – yəni bütün dövriyyədə olan istiqrazların təxminən üçdə biri və ABŞ ÜDM-nin 30 faizi – ödənilməli olacaq.

Təxminlərə görə, bu istiqrazların təxminən 55–60 faizi iyul ayına qədər başa çatacaq, yəni borcların əksəriyyəti ilin ilk yarısında qaytarılmalıdır. Bu qədər böyük məbləğdə istiqrazın iyun ayında müddətinin bitməsi, əsasən pandemiya dövründə ABŞ hökumətinin qısa müddətli borclanmanı artırması ilə əlaqədardır. Hökumət bu yolla təcili maliyyə ehtiyaclarını qarşılayıb, lakin nəticədə böyük həcmdə borcun qısa müddətdə qaytarılmalı olduğu bir vəziyyət yaranıb.

ABŞ bu cür borcların təkrar maliyyələşdirilməsi (yəni yeni istiqrazlar buraxaraq köhnələri ödəmək) üçün mexanizmlərə malik olsa da, bu miqyasda borcun yenilənməsi bazarlarda müəyyən gərginlik yarada bilər. Bu səbəbdən investorlar və siyasətçilər bu prosesi yaxından izləyirlər, çünki bu, faiz dərəcələrinə və maliyyə bazarlarının ümumi vəziyyətinə təsir göstərə bilər.

ABŞ hökuməti 2025-ci ildə müddəti başa çatacaq təxminən 9.2 trilyon dollar borcu yenidən maliyyələşdirmək (refinans etmək) üçün plan hazırlayır. Bu borcun təxminən 6 trilyon dolları iyun ayına qədər qaytarılmalıdır.

ABŞ Xəzinədarlığının planı nədir?

2025-ci ilin aprel–iyun aylarında Xəzinədarlıq 514 milyard dollar dəyərində yeni istiqraz buraxmağı planlaşdırır və iyunun sonunda 850 milyard dollar nağd vəsait balansını qorumağı hədəfləyir.

Amma məsələ milyardlar yox triliyonları qaytarmaqdı.

ABŞ Maliyyə Nazirliyinin katibi Skott Bessent bildirib ki, ABŞ heç vaxt borcunu ödəməkdən imtina etməyəcək (“default” olmayacaq). Bu, sözlər investorların narahatlığını azaltmaq və bazara sabitlik siqnalı vermək məqsədi daşıyır.

Bu, ABŞ səhm bazarına necə təsir edə bilər?

Bu miqyasda borcun təkrar maliyyələşdirilməsi bir neçə şəkildə səhm bazarına təsir edə bilər:

Faiz dərəcələri: Çoxlu yeni borcun buraxılması investorların daha yüksək gəlir (yield) tələb etməsinə səbəb ola bilər. Bu da bazarda faiz dərəcələrinin artmasına və biznes kreditlərinin bahalaşmasına gətirib çıxara bilər.

İnvestor etibarı: ABŞ-ın indiki vəziyyəti ilə bağlı narahatlıqlar və borcun həcmi investor psixologiyasına mənfi təsir edib volatilliyi artıra bilər.

Kredit reytinqləri: 2025-ci ilin may ayında “Moody’s” agentliyi ABŞ-ın suveren kredit reytinqini AAA-dan AA1-ə endirib. Səbəb kimi 36.2 trilyon dollarlıq ümumi borc və artan faiz xərcləri göstərilib. Başqa belə reytinq endirimləri bazarlarda panikaya səbəb ola bilər.

Nəticədə ABŞ Xəzinədarlığı bu böyük miqyaslı borcun idarə olunması üçün hazır planlara malik olsa da, 2025-ci ildəki bu “borc divarı” (maturity wall) bazarları təzyiq altına ala bilər və səhm bazarında müəyyən düzəlişlərə və ya korreksiyalara səbəb ola bilər.

ABŞ xəzinə istiqrazlarını kim alır?

1. Xarici hökumətlər və mərkəzi banklar. Məsələn: Çin, Yaponiya, Birləşmiş Krallıq, Avrozonadakı ölkələr. Onlar bu istiqrazları valyuta ehtiyatlarının bir hissəsi kimi saxlayırlar.

2. ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi (FED) – Faiz dərəcələrinə və pul siyasətinə nəzarət etmək üçün açıq bazar əməliyyatlarında istiqraz alır.

3. İnstitusional investorlar – banklar, pensiya fondları, sığorta şirkətləri, qarşılıqlı fondlar, hedc fondları.

4. Fərdi investorlar – Onlayn brokerlər və ya “TreasuryDirect.gov” vasitəsilə birbaşa alırlar.

İndi gələk əsas məsələyə. Hamının qorxduğu o suala – Əgər alıcılar daha çox istiqraz almaq istəməsələr nə baş verəcək?

Əgər tələb azalarsa və ya əsas alıcılar (məsələn, Çin və ya FED) istiqraz almağı azaldarsa vəziyyət ürəkaçan olmuyacaq.

1.  Faiz dərəcələri artacaq.

Tələb az olanda, ABŞ Xəzinədarlığı investorları cəlb etmək üçün məcbur daha yüksək faizlər (gəlir) təklif etməlidir ki yeni istiqrazları alan olsun ki, köhnə borcları təzələrlə ödəyə bilsin. Bu isə, ABŞ hökumətinin borclanma xərclərini daha da artırır. Faiz dərəcələrinin artması, ipoteka kreditlərini bahalaşdırır, biznes kreditlərini çətinləşdirir və  İqtisadi artımı yavaşladır.

2. ABŞ hökuməti maliyyə təzyiqi ilə üzləşəcək.

Əgər investorlar yüksək faiz olmadan istiqraz almaq istəməsələr, hökumət məcbur xərcləri azalda, vergiləri artıra bilər və ya FED-i yenidən istiqraz almağa vadar edə bilər (əlavə pul kütləsi bazara buraxmaq – bu da inflyasiyanı artırar).

3. Səhm bazarı mənfi təsirlənə bilər

Xəzinə istiqrazlarının gəliri artdıqda, Uorren Baffettin etdiyi kimi, investorlar səhm bazarından vəsaiti çıxarıb istiqraza yönəldə bilər. Çünki istiqrazlar qarantiyalıdı və ABŞ dövləti zamindir. Belə bir şey olsa  xüsusilə texnologiya sektorunda bazar korreksiyasına və ya çöküşə səbəb ola bilər. Digər tərəfdən əgər ABŞ-ın maliyyə sabitliyi ilə bağlı narahatlıqlar olsa, investor etibarı zədələnə bilər və onlar səhmlərə investisiya etməkdən çəkinərlər.

Nəticə olaraq demək olar ki, ABŞ hazırda dalana dirənmiş kimi görünür. Əgər yeni istiqrazları alan olmasa ən rahat yolu müvəqqəti vəziyyətdən çıxmaq üçün bazara pul buraxmaqdı (money printing). Bu da daha çətin problemlər yaradacaq. Əgər yeni istiqrazları alsalar və faiz artımı olmasa hər şey yaxşıya doğru gedə bilər.