Azərbaycan, Türkiyə və Somali orduları arasında əməkdaşlıq dünya ticarət yollarının tranzit marşrutu üzərində yerləşən Afrika ölkəsində sahil təhlükəsizliyinin təmin olunmasına müsbət töhfə verə bilər.

Somali Prezidenti Həsən Şeyx Mohamud Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dəvəti ilə 12-14 fevral 2025-ci il tarixlərində Azərbaycana ilk rəsmi səfər edib. İki ölkə başçısının təkbətək və nümayəndə heyətləri arası görüşlərindən sonra dövlət xidmətləri, yaşıl enerji, təhsil, müdafiə və müdafiə sənayesi sahələrində rəsmilər arasında dörd mühüm saziş imzalanıb. İmzalanma mərasimindən sonra Azərbaycan prezidenti Əliyev Somalinin inkişafına dəstək verməyə və xüsusilə infrastruktura, liman qurğularına və kənd təsərrüfatına sərmayə yatırmağa hazır olduqlarını bəyan edib. Somali Prezidenti Mohamud bu səfəri iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın başlanğıcı kimi dəyərləndirib və Azərbaycanın əldə etdiyi təcrübəni öyrənməyə hazır olduqlarını bildirib.

Səfəri vacib edən isə Mahmudun Azərbaycanla imzalanmış əməkdaşlıq istiqamətləri üzrə fəaliyyət göstərən qurumlara baş çəkməsi və onların iş mexanizmləri haqqında məlumat alması olub. Həsən Şeyx Mohamud Azərbaycanın xüsusi təyinatlı qüvvələri, müdafiə sənayesi istehsalat mərkəzləri, “ASAN xidmət” mərkəzi və Azərbaycanın neft-qaz sənayesinin mərkəzi olan Səngəçal Enerji Terminalında olub.

Bu səfərə hazırlıq əslində iki ölkənin əməkdaşlığa verdiyi önəmi göstərdi. 2025-ci il fevralın 4-5-də Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Yalçın Rəfiyevin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin rəhbərliyi ilə Somalidə iki ölkənin xarici işlər nazirlikləri arasında siyasi məsləhətləşmələrin ilk iclası keçirilib. Eyni zamanda, nümayəndə heyəti Türkiyənin Maarif Fondunun Somali nümayəndəliyində də olub.

Azərbaycan-Somali münasibətləri

İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 2004-cü ildə başlayıb və Qarabağ Qələbəsinə qədər beynəlxalq təşkilatlarda qarşılıqlı dəstək əsasında davam edib. Azərbaycandan verilən məlumata görə, 2016-cı ildə İstanbulda keçirilən İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) Zirvə toplantısında yaradılmış Təmas Qrupuna daxil olan Somalinin Qarabağ məsələsində verdiyi dəstək çox önəmli olub. Ona görə də Prezident İlham Əliyev bu səfər zamanı separatçı bölgələrlə mübarizə aparan Somalinin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəklədiklərini bəyan edib. Azərbaycan ilə Somali arasında əlaqələr Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) və Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində də möhkəmlənib.

Xüsusilə Azərbaycanın Böyük Qələbəsindən sonra ikitərəfli münasibətlər sürətlə inkişaf etməyə başladı. 11 mart 2022-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Antalya Diplomatik Forumu çərçivəsində Somali Federativ Respublikasının xarici işlər və beynəlxalq əməkdaşlıq naziri Abdisaid Muse Əli ilə görüşüb və Somalili nazir Azərbaycanı öz ərazisinin bərpası münasibətilə təbrik edib.

Bundan sonra 2024-cü il iyulun 26-da Somali xarici işlər naziri Azərbaycana səfər edib. Azərbaycan və Somali arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 20-ci ildönümünə təsadüf edən bu səfər zamanı xarici siyasət məsələləri üzrə əməkdaşlıq etmək, xüsusilə Somalinin 2025-2026-cı illərdə BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzvlüyü ilə bağlı təkliflərini dəstəkləmək və Azərbaycan və Somali arasında COP29 Tərəflər Konfransı (Chanlie 29) üzrə əməkdaşlığı dərinləşdirmək qərara alınıb.

2024-cü ilin sentyabrında iki ölkə arasında müdafiə və hərbi əməkdaşlıq baxımından mühüm inkişaf baş verdi. Somalinin müdafiə naziri Abdulkadir Muhammed Nur 5-ci İllik Azərbaycan Beynəlxalq Müdafiə Sərgisində (ADEX) iştirak edib və nümayəndə heyətləri hərbi sahədə əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə ediblər.

Somalidə Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlıq imkanları

2024-cü ilin oktyabrında Azərbaycan və Türkiyə arasında regional məsələlərdə əməkdaşlıq barədə Türkiyə mətbuatına açıqlama verən xarici işlər naziri Hakan Fidan belə tərif verib: “Azərbaycan və Türkiyə regional məsələlərdə, xüsusilə də həssas məsələlərdə bir dövlət kimi çıxış edirlər”.

Azərbaycanın Suriya ilə bağlı Türkiyəyə verdiyi dəstəkdən sonra gördük ki, bu bəyanat sadəcə sözdən ibarət deyil.

Digər tərəfdən, Türkiyə üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən Somali ilə bağlı Azərbaycanın da eyni addımı atdığını görürük. Əslində, Somali prezidentinin Azərbaycana səfəri Türkiyənin təşəbbüsü ilə 2024-cü ilin dekabrında Ankarada Somali ilə Efiopiya arasında imzalanan və tərəflər arasında problemlərin diplomatik yollarla həllini nəzərdə tutan Ankara Bəyannaməsindən sonra baş tutub.

Azərbaycan mətbuatı onu da yazıb ki, Həsən Şeyx Mahmudun Azərbaycana səfəri Somalinin İƏT-in Təmas Qrupunun üzvü kimi Qarabağ məsələsində Azərbaycana verdiyi dəstəyin və Qoşulmama Hərəkatına üzv olmasının, eləcə də Somalinin Azərbaycanın strateji müttəfiqi Türkiyə ilə münasibətlərinin nəticəsidir.

Digər tərəfdən, Somali prezidenti Mohamudun Azərbaycana səfəri zamanı tərəflər arasında imzalanan sazişlər Somali dövlət hakimiyyətinin təmin edilməsinə, ölkənin hərbi və hüquq-mühafizə qüvvələrinin imkanlarının artırılmasına xidmət edən sazişlərdir. Bunlar da Türkiyənin son 14 ildə Somali ilə imzaladığı müqavilələrə bənzəyir.

Bu kontekstdə Azərbaycan və Türkiyənin regionda qurduğu üçtərəfli əməkdaşlıq mexanizmlərinə Somali də daxil edilə bilər. Xüsusilə Azərbaycan, Türkiyə və Somali orduları arasında əməkdaşlıq dünya ticarət yollarının tranzit marşrutu üzərində yerləşən Somalidə sahil təhlükəsizliyinin təmin olunmasına müsbət töhfə verə bilər. Üstəlik, Azərbaycan və Türkiyənin Somalinin yenidən inkişafı və təhlükəsizliyində oynayacağı müsbət rol digər Afrika ölkələrinin də diqqətini cəlb edə bilər. Beləliklə, Somali Azərbaycan və Türkiyə üçün Afrikaya açılan qapı ola bilər.

Digər tərəfdən, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) sonuncu Bişkek Zirvə Toplantısının yekun bəyannaməsində TDT ilə Afrika İttifaqı arasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi qərara alınıb. TDT-nin rəsmi sammiti bu il Azərbaycanda keçiriləcək. Bunu nəzərə alsaq, Azərbaycan Afrika İttifaqı ilə TDT arasında əlaqələrin inkişafı üçün mühüm imkan yarada bilər. Azərbaycan və Türkiyənin bu sahədə xarici siyasətinin əlaqələndirilməsi nəticəsində bu vəziyyət daha da möhkəmlənəcək. Nəticədə bu koordinasiya təkcə Cənubi Qafqaz və Türküstan coğrafiyasında deyil, həm də Afrika coğrafiyasında sabitliyin təmin olunmasına töhfə verəcək.